Chłopiec z gitarą byłby dla mnie parą 
Chcę przez życie śpiewająco razem iść. 
Chłopiec z gitarą byłby dla mnie parą 
Może mnie o rękę prosić choćby dziś.

Tak śpiewała kiedyś Karin Stanek.

Włoski chłopiec z gitarą ze zdjęcia, "nie poprosi nikogo o rękę"... Zginął w ataku gazowym 24 października 1917 roku w czasie XII bitwy nad rzeką Isonzo.

W rok po zakończeniu I wojny światowej, włoskie ministerstwo wojny (wtedy jeszcze "ministerstwa wojny" nie nazywano "ministerstwem obrony"), policzyło ilość żołnierzy włoskich którzy w niej zginęli.
Wyszło im ponad 600 tysięcy samych tylko zabitych żołnierzy. Bez uwzględniania rannych którzy zostali kalekami na całe życie. Bez uwzględniania cywili.

Można to zestawić z ok 400 tyś poległych na wszystkich frontach żołnierzy amerykańskich (od Pearl Harbor przez Algierię, Tunezję, Włochy, Francję nałąbie kończąc) czy jeszcze mniejsza liczbą (384 tyś) poległych żołnierzy brytyjskich w II wojnie światowej.
W I wojnie światowej światowej poległo prawie 900 tyś żołnierzy brytyjskich (amerykanów tylko 115 tysięcy). Ogromna większość z nich na polach Francji.

Po co podaje te liczby? 

Bez ich znajomości nie sposób zrozumieć tego, jak zachowywały się armie tych samych krajów w II wojnie światowej, która wybuchnie po 20 latach i będzie toczona przez następne pokolenie.
To dlatego włoscy żołnierze, będą się poddawać przy pierwszej lepszej okazji. Bo to był najlepszy sposób na przeżycie przez zwykłego żołnierza (oficera też) I wojny światowej.
Oczywiście ci którzy walczyli w I wojnie, dowiedzieli się o tym dopiero, gdy wojna się skończyła, a ci którzy ją przeżyli w niewoli wrócili do domów.

To dlatego Brytyjczycy będą tworzyć "drugi front" w Afryce, na Sycylii, we Włoszech, na Bałkanach i wszędzie indziej - byleby tylko nie we Francji. 
Pamięć poprzedniej wojny będzie tak silna, że ludzie - czy to szeregowi żołnierze, czy przywódcy (Churchill)- będą podejmować decyzje, tak jak by to była poprzednia wojna.

Ale to już będzie zupełnie inna wojna. Wojna, w której zginie więcej żołnierzy rumuńskich niż Anglików czy Amerykanów. Warto o tym pamiętać. 

#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #isonzo

STANLEY WASHBURN (Special Correspondent of "The Times" with the Russian Armies) - THE RUSSIAN CAMPAIGN APRIL TO AUGUST, 1915 

#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #bolimow1915

Długo rozwodziłem się nad tematem zatrutych gazów, ale ponieważ istnieją dowody wskazujące na to, że Niemcy planują uczynić z tego ważny element swojej kampanii, wydaje się, że warto zwrócić uwagę świata zewnętrznego wszystkie konsekwencje, jakie pociąga za sobą stosowanie tej praktyki. Słyszę teraz z doskonałych źródeł, że Niemcy wyposażają wielką fabrykę w Płońsku w celu wyraźnego wytwarzania trujących gazów na dużą skalę. W tym, co napisałem wcześniej, wspomniałem tylko o wpływie gazu na operacje ściśle wojskowe, ale w tej nowej praktyce należy zwrócić uwagę na jeszcze jedną kwestię, a jest to efekt, jaki wywiera ona i będzie wywierać coraz bardziej na nieszczęsną ludność chłopską i cywilna, której nędznym losem jest życie za liniami frontu.

Nie znam charakteru i mocy gazu używanego na Zachodzie [22.04.1915 pod Ypres], ale ostatnio przeczytałem w gazecie, że był on tak śmiercionośny, że jego skutki były widoczne na całą milę od linii bitwy. Tutaj były widoczne z odległości 25 mil od linii, a jednostki pokonywano już w odległości 14 wiorst od pozycji. Generał dowodzący Korpusem Syberyjskim powiedział mi, że wartownik przed jego bramą padł na ziemię od wdychania zatrutego powietrza, chociaż jego kwatera główna jest oddalona o ponad 10 mil od miejsca, w którym Niemcy wypuścili swój diabelski wynalazek. Generał dowodzący 1. dywizją tego samego korpusu syberyjskiego, przeciwko któremu dokonano ataku, powiedział mi, że gazy dotarły do jego kwatery głównej dokładnie 1 godzinę po tym, jak minęły pozycje, które, jak mi powiedział, znajdowały się między 5 a 6 wiorstami od jego kwatery. Rano opary leżały jak mgła na trawie, a później w ciągu dnia były odczuwalne z taką siłą, że powodowały mdłości i bóle głowy w Grodzisku, 30 wiorst od okopów. 

Wszędzie mówiono mi o cierpieniach i panice wśród chłopów, którzy chwiejnie napływali ze wszystkich stron do stacji i kwater Rosyjskiego Czerwonego Krzyża. Ci oczywiście nie zostali tak dotkliwie dotknięci jak żołnierze na froncie i o ile wiem, żaden z nich nie zginął, ale władze rosyjskie opiekowały się setkami, a wśród nich, jak mi powiedziano, było wiele kobiet i dzieci. W rzeczywistości logiczne jest oczekiwanie, że największe cierpienie w przyszłości będzie wśród dzieci, ponieważ gaz wisi bardzo nisko, a tam, gdzie mężczyzna mający 6 stóp mógłby trzymać nos z dala od oparów, dwu- lub trzyletnie dziecko prawie na pewno zginie. 

Żywy inwentarz ucierpiał mniej lub bardziej, ale wydaje się, że istniała wielka różnica we wpływie gazów na różne rodzaje zwierząt. Konie były doprowadzane niemal do szału, krowy odczuwały to znacznie mniej, a świniom podobno nie przeszkadzało. W jego wpływie na rośliny i kwiaty można zauważyć dużą rozpiętość wyników wśród różnych odmian. Bratki były nieco zwiędłe, lwie paszcze absolutnie, podczas gdy niektóre małe niebieskie kwiatki, których nazwy nie znam, prawie w ogóle nie zostały dotknięte. Niektóre czubki traw były zabarwione na brązowo, podczas gdy liście na niektórych drzewach były całkowicie pozbawione jakiegokolwiek koloru. Nie potrafię wyjaśnić różnych skutków. Mam w kieszeni liść, którego dwie trzecie jest białe jak kartka papieru, a pozostała jedna trzecia jest zielona jak trawa. Na tym samym drzewie niektóre liście zostały zabite, a inne nie zostały w ogóle dotknięte. 

Efekty są również bardzo zróżnicowane w różnych częściach kraju. Z tego, co mogłem zaobserwować, gaz płynął do wszystkich nisko położonych miejsc, gdzie wisiał godzinami. Mówi się, że w lesie dryfował ze złymi skutkami, które utrzymywały się przez kilka dni. To, co opisałem powyżej, jest pierwszym skutkiem dla kraju, ale jeśli Niemcy mają kontynuować tę praktykę przez resztę lata, myślę, że muszą wystąpić skutki, które ostatecznie spowodują znacznie większe szkody dla chłopów, którzy nie są przygotowani, inaczej niż żołnierze nauczeni walki z gazami. 

Po pierwsze, wydaje się niezwykle prawdopodobne, że gaz płynący do nizin prawie zawsze osadza się w jeziorach, bagnach i wszystkich zbiornikach wód stojących w promieniu 20 do 30 wiorst od linii. Nie jestem wystarczająco dobrze zorientowany w chemii, aby wypowiadać się autorytatywnie, ale nie wydaje się nieprawdopodobne, że skutkiem tego będzie stopniowe przekształcenie każdego małego zbiornika wodnego w tej okolicy w rozcieńczony roztwór kwasu chlorowodorowego, roztwór, który stanie się coraz bardziej bardziej skoncentrowany z każdą falą gazu przechodzącą przez wieś. W takim przypadku Polska może być świadkiem powolnego zatrucia chloralem ogromnej liczby koni, krów i innego żywego inwentarza, podczas gdy mieszkańców może spotkać podobny los.

Przy deszczowej pogodzie i wilgotnej glebie nadejdzie okres, kiedy chlor trafi do ziemi w dużych ilościach. Nie wiem, jaki to będzie miało wpływ na przyszłe zbiory, ale wyobrażam sobie, że nie pomoże to w tegorocznych żniwach, podczas gdy jego szkodliwe skutki mogą rozciągnąć się na wiele w przyszłości. Innymi słowy, wydaje się, że Niemcy, aby wyrządzić Rosjanom ewentualne straty militarne, planują kampanię, której straszne skutki spadną w większości nie na żołnierzy, ale na niegroźnych niewalczących, którzy mieszkają w z tyłu linii. 

Ta praktyka jest tak samo nieuzasadniona, jak umieszczanie pływających min na morzu z powodu możliwej szansy zatopienia wrogiego statku, przy czym prawdopodobieństwo, że ofiara okaże się niewinna, wynosi dziesięć do jednego. Stoimy teraz w obliczu tutaj, a przypuszczam, że także na Zachodzie, kampanii zatrutego powietrza, której wpływ na sytuację militarną zostanie zneutralizowany przez represje; ale jednocześnie ta kampania zwiększy cierpienie i nędzę żołnierzy o sto procent, a w ostatecznych wynikach przyniesie więcej nędzy ludności w różnych regionach w pobliżu linii niż kiedykolwiek wcześniej wojna. 

Dla Niemców musi być już całkiem jasne, że ich plan terroru się nie powiódł, a ich cel wyrządzenia ogromnych szkód legł w gruzach. Kiedy nadejdą represje, a muszą, jeśli Niemcy będą kontynuować tę nieludzką politykę, nie zyskawszy niczego ze swojego eksperymentu, niepotrzebnie spowodują śmierć tysięcy własnych żołnierzy, a także cierpienia i spustoszenie wśród klas wiejskich. Wydaje się, że skoro polityka niemiecka jest tak wyraźnie bezowocna, to powinno być możliwe za pośrednictwem jakiegoś kraju neutralnego osiągnięcie porozumienia przewidującego całkowite zaniechanie na wszystkich frontach tej okropnej praktyki. Z pewnością, kiedy jest tak wiele tysięcy niewinnych ludzi, którzy muszą cierpieć z powodu jej trwania, byłoby dobrze, gdyby władze różnych krajów rozważyły wspomnianą możliwość, zanim uciekną się do użycia tej śmiercionośnej broni, która często okazuje się tak niebezpieczne dla użytkowników, jak i dla wroga, przeciwko któremu jest skierowane.

Opis skótków ataku gazowego przeprowadzonego 31 maja 1915 roku pod Bolimowem nad rzeka Rawką na podstawie książki wydanej w 1915 roku

STANLEY WASHBURN (Special Correspondent of "The Times" with the Russian Armies) - THE RUSSIAN CAMPAIGN APRIL TO AUGUST, 1915 

#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #bolimow1915

Odkąd w zeszłym tygodniu wróciłem z frontu południowego, praktycznie cały czas spędzałem na badaniu i analizowaniu najnowszej fazy zastraszania praktykowanej przez władze niemieckie. Dziesięć miesięcy wojny i wcześniejsze doświadczenie w Mandżurii - nędzy, jaką ona przedstawia, nawet jeśli jest prowadzona w najbardziej humanitarny sposób, nie sprawiły, że stałem się nadwrażliwy na widoki i cierpienia, które są nieuniknionym towarzyszem konfliktu między nowoczesnymi armiami; ale to, co widziałem w ostatnim tygodniu, wywarło na mnie większe wrażenie niż suma wszystkich innych okropności, które widziałem w tej i innych kampaniach razem wziętych. 

Skutki nowych metod wojennych pociągają za sobą okropne cierpienia i nie mają żadnej wartości militarnej (jeśli wyniki na tym froncie są typowe); podczas gdy sprowadzają wojnę do barbarzyństwa i okrucieństwa, których nie można usprawiedliwić z żadnego punktu widzenia, nawet gdyby wyniki uzyskane dla sprawy użytkownika były tysiąckrotnie większe niż okazały się. Po powrocie z frontu południowego zastałem całą Warszawę w gorączce buntu przeciwko Niemcom i narodowi niemieckiemu w wyniku przybycia pierwszej fali ofiar gazu przywiezionych z frontu nad Bzurą. 

Opisałem już atak na pozycję rosyjską, jego całkowite niepowodzenie i jego skutek w postaci podniesienia morale wojsk rosyjskich. Muszę teraz spróbować przekazać czytelnikowi wyobrażenie o skutkach, których osobiście byłem świadkiem i które potwierdziłem, badając cały temat z pierwszej ręki. Śledztwo poprowadziło mnie od warszawskich szpitali, przez różne armie, korpusy, dywizje i dowództwa pułków, aż do okopów natarcia, na które faktycznie przeprowadzono atak. Rozmawiałem z każdym możliwym, od generałów po szeregowych, od chirurgów po pielęgniarki i same ofiary, i dlatego czuję, że mogę pisać z dużym autorytetem. 

Sam gaz, jak mi powiedziano na froncie, to prawie czyste opary chloru; ale w tutejszych szpitalach poinformowano mnie, że istnieją oznaki obecności niewielkiej ilości bromu, chociaż dokładna analiza okazała się nieco trudna. Działanie gazu przy wdychaniu ma spowodować natychmiastowe i bardzo bolesne podrażnienie płuc i oskrzeli, co powoduje natychmiastowe ostre cierpienie. Gaz, docierając do płuc i stykając się z krwią, natychmiast powoduje zatory i zakrzepy zaczynają tworzyć się nie tylko w samych płucach, ale także w naczyniach krwionośnych i większych tętnicach, podczas gdy sama krew staje się tak gęsta, że z wielkim trudem serce jest w stanie przepchnąć go przez żyły. Pierwszymi skutkami są więc uduszenia, bóle w całym ciele, w których tworzą się skrzepy, oraz dodatkowe podrażnienia, jakie kwaśne gazy powodują we wszystkich błonach śluzowych, na które jest ono narażone. Niektóre ze śmiertelnych przypadków zostały zbadane przez chirurgów na stole sekcyjnym i okazało się, że płuca były tak zatkane zakrzepłą krwią, że jak powiedział mi jeden z lekarzy na froncie, przypominały raczej wielkie kawałki surowej wątroby niż płuca w ogóle. Serce było mocno nadwyrężone wysiłkiem, by wykonywać swoje funkcje przeciwko takim przeszkodom, a śmierć była wynikiem uduszenia. 

Chociaż nieszczęśnicy, którzy zmarli od razu, cierpieli okropnie, ich los był łatwy w porównaniu z losem nieszczęśników, którzy przeżyli i zmarli później. Można by niemal powiedzieć, że nawet ci, którzy wracają do zdrowia, cierpieli tak potwornie, że życie jest drogie. Ci, których można było szybko leczyć, w większości walczyli o powrót do życia. Tylko czas pokaże, czy całkowicie wyzdrowieją, ale na podstawie uzyskanych dowodów jestem skłonny wierzyć, że wielu z nich zostanie przywróconych do umiarkowanego dobrego stanu zdrowia po wyleczeniu ich płuc. 

Pierwszym zabiegiem stosowanym przez Rosjan, kiedy ich pacjenci trafiają do szpitali, jest rozebranie ich do wszystkich ubrań, zrobienie im gorącej kąpieli i włożenie ich w czyste ubrania. Odbywa się to w celu ochrony pielęgniarek, jak również ofiar, ponieważ stwierdzono, że wielu pomocników musiało zmagać się z problemam zdrowotnymi przez pozostałości oparów pozostawionych na ubraniu, tak śmiercionośny był charakter użytego związku chemicznego.

Nawet po przywiezieniu tych pacjentów do Warszawy i umieszczeniu ich w czystych lnianych piżamach i nieskazitelnych łóżkach, gaz wciąż wydzielany z ich płuc podczas wydechu tak zatruwał powietrze w szpitalu, że niektóre pielęgniarki cierpiały na silne bóle głowy i nudności . Można z tego wywnioskować, że siła działania związku chloru jest niezwykle zabójcza. Niewiarygodne jest to, że z tysięcy dotkniętych chorobą zaledwie tysiąc zginęło w okopach, a spośród 1300 do 1500 przywiezionych do Warszawy tylko 2 procent zmarło do tej pory. Prawdopodobnie prawdą jest, że rosyjski żołnierz "mużik" jest najtwardszą jednostką w Europie; dodajmy do tego fakt, że od dziesięciu miesięcy żaden z nich nie tknął alkoholu [po wybuchu wojny car wprowadził prohibicję która będzie trwała aż do jego abdykacji], co prawdopodobnie jest jednym z powodów ich zadziwiającej żywotności w walce z tą śmiertelną trucizną i walce o powrót do życia. 

Po umyciu ofiar dokłada się wszelkich starań, aby złagodzić zatory. Na stopy nakłada się plastry musztardowe, podskórnie podaje się zastrzyki z kamfory i podaje się kofeinę lub, w rozpaczliwych przypadkach, naparstnicę, aby pomóc sercu utrzymać swoje zadanie wbrew dużym przeciwnościom. Następnie od pacjenta pobiera się krew i wstrzykuje do żył pewną ilość soli i wody, aby zająć jej miejsce i rozrzedzić to, co pozostaje. 

Słyszałem, że w cięższych przypadkach krew nawet z arterii ledwo płynie i jest głęboko purpurowa i prawie tak lepka jak melasa. W skrajnych przypadkach w ogóle odmawia przepływu. Ofiarom, które umierają szybko, oszczędza się najgorszych skutków, ale ci, którzy żyją i ostatecznie umierają, cierpią tortury, których do dni Inkwizycji trudno dorównać. Wielu z nich, starając się wdychać, połknęło ilości gazu, a w tych przypadkach, które wydają się powszechne, sekcja zwłok ujawnia fakt, że wielkie dziury w ich żołądkach i jelitach zostały zjedzone prawie na surowo przez działanie kwas w gazie. Ci ludzie umierają nie tylko z powodu uduszenia, które samo w sobie jest powolną torturą, ale w ostatnich chwilach ich narządy wewnętrzne są powoli zjadane przez kwasy, które przyjęli do swoich żołądków. 

Kilku lekarzy powiedziało mi, że w takich przypadkach mężczyźni gwałtownie wariują z czystej agonii i że wielu z nich trzeba siłą trzymać w łóżkach, aby uniemożliwić im wyskakiwanie z okien lub wpadanie w amok w szpitalach. Trudno jest uspokoić ich wystarczającą ilością morfiny, aby uśmierzyć ból bez podania przedawkowania, w wyniku czego wielu biedaków prawdopodobnie cierpi do ostatniego tchu. To właśnie jest efekt fizyczny jaki jest wytwarzany na ofiarach najnowszego niemieckiego urządzenia do wygrania wojny. Byłem w wielu szpitalach i nigdy w życiu nie byłem bardziej poruszony niż żałosnym widokiem tych wspaniałych okazów męskości leżących na łóżkach, wijących się z bólu lub łapiąc oddech, a każda walka była torturą. 

Rosjanie znoszą cierpienie ze stoicyzmem, którego obserwacja rozdziera serce i myślę, że z pewnością poruszyłoby to nawet najbardziej cynicznego niemieckiego chemika, gdyby zobaczył swoje ofiary, purpurowe na twarzach, usta spienione czerwienią od krwawiących płuc, z głową odrzuconą do tyłu i zaciśnięte zęby, by powstrzymać jęki udręki, gdy walczą z subtelną trucizną, która została wprowadzona do ich organizmu. Pewien biedak powiedział do pielęgniarki, która siedziała przy jego łóżku i trzymała go za rękę: „Och, gdyby cesarz niemiecki mógł znosić ból, który mi jest zadany, nigdy nie zadałby nam tych tortur. Z pewnością musi być przygotowane straszne miejsce dla niego w życiu ostatecznym”.

Wpływ na żołnierzy na froncie, którzy widzieli cierpienia swoich towarzyszy lub którzy sami ich dotknęli, był dość niezwykły. Niektórzy bardziej cyniczni twierdzą, że niemiecki pomysł obejmował to cierpienie jako część ich kampanii zastraszania, wierząc, że wywoła to panikę w sercach wszystkich żołnierzy, którzy to zobaczą i doprowadzi do całkowitej demoralizacji armii rosyjskiej . Jeśli to prawda, niemieccy psychologowie nigdy nie popełnili głupszej gafy, gdyż w ciągu tej jednej nocy zbudowali sobie w sercu każdego rosyjskiego "mużika" osobistą nienawiść i wstręt, które rozprzestrzeniły się jak pożar we wszystkich częściach armii i sprawił, że wojska rosyjskie były nieskończenie bardziej zaciekłe zarówno w ataku, jak iw obronie niż w jakimkolwiek innym okresie wojny. 
Żaden żołnierz ani oficer, z którymi rozmawiałem, nie okazał najmniejszych oznak strachu o przyszłość i wszyscy modlą się o możliwość zemsty. Niestety w kolejnych atakach, w których ta słuszna wściekłość będzie widoczna, to nieszczęsny niemiecki żołnierz będzie musiał zapłacić cenę w miejscu bagnetu, podczas gdy zimnokrwiści nędznicy, którzy to wszystko obmyślili, unikną kary którą Rosjanie zamierzają administrować zimną stalą i kolbą swoich karabinów. 
W międzyczasie Rosjanie podjęli kroki, które według wszelkiego prawdopodobieństwa sprawią, że przyszłe ataki będą praktycznie nieszkodliwe. Każdy żołnierz otrzymuje respirator, małą maskę nasączoną jakimś preparatem chemicznym i zapakowaną w hermetyczny woreczek gotowy do użycia. Uważa się, że preparat zatrzymuje opary przez co najmniej godzinę. Jest wysoce nieprawdopodobne, aby jakikolwiek taki okres upłynął, zanim gazy zostaną rozproszone przez wiatr; ale w każdym przypadku dodatkowe ilości roztworu będą przechowywane w okopach, aby umożliwić żołnierzom odświeżenie masek, jeśli gazy nie zostaną usunięte w ciągu godziny. Oprócz tego w okopach zostaną wykopane otwarte rowy i wypełnione wodą, która natychmiast zasysa gaz, który w przeciwnym razie utrzymywałby się w nieskończoność. 

Proponuje się również rozsypanie przed stanowiskami słomy i polewanie wodą przed atakiem gazowym, aby trucizna wchłonęła jak najwięcej, zanim w ogóle dotrze do okopów. Kiedy pamięta się, że chociaż pierwszy atak nastąpił bez żadnych przygotowań i był dla Rosjan zupełnie nowym doświadczeniem, to jednak zakończył się niepowodzeniem w przeważającej mierze, myślę, że nie trzeba się martwić o skutki, jakie nastąpią po kolejnym ataku kiedy Rosjanie poczynili wszelkie przygotowania do jej otrzymania.

LAURA DE GOZDAWA TURCZYNOWICZ. "When the Prussians Came to Poland. The Experiences of an American Woman during the German Invasion" - wydana w Nowym Jorku w 1916 roku
Cześć 36 (ostatnia) Wolność 

#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne

W Berlinie powiedzieli mi, gdzie mam się zatrzymać w Rotterdamie, ale było to dalekie od moich zamiarów, bo chciałam być jak najdalej od widoku niemieckiej twarzy i dźwięku niemieckiego głosu. W pociągu pewien pan, który podróżował z trzema córkami, opowiedział mi o cichym hotelu w pobliżu dworca. Tam, w tym spokojnym miejscu, z oknami wychodzącymi na kanał, odpoczęliśmy po raz pierwszy. Przyjeżdżając późno w nocy, jedyne, co mogłam zrobić, to zanieść dzieci do łóżek z pomocą pokojówki. Oh! jak byłam zmęczona, ciałam i duszą, a moje łzy płynęły po twarzy, nie mogłam ich powstrzymać. 

Rano, jak dziwnie było obudzić się bez tego przejmującego uczucia strachu, strachu przed Śmiercią, który był naszym towarzyszem przez całe miesiące! Mój chory chłopiec czuł się o wiele lepiej, że był w stanie stanąć na nogach, a uprzejmy tragarz zaniósł go na śniadanie. Kiedy dzieci zobaczyły stosy bułek i miodu były zachwycone, Wanda pytała mnie "czy mogą mieć tyle ile chcą, czy to także na jutro!" Biedne małe kruszynki, po tym wszystkim, przez co przeszły, jaka to była radość widzieć je ponownie jedzące jedzenie, którego potrzebowały i pragnęły. W Suwałkach często mieliśmy dość żywności na ten czas, ale nigdy nie wiedzieliśmy, czy będzie można kupić więcej. 
Zaraz po śniadaniu portier odprowadził nas do konsulatu rosyjskiego, siedząc w dorożce z dziećmi i zabawiając je, kiedy ja byłam zajęta. Jakże wspaniałym wydarzeniem była dla mnie ta wizyta! Konsul był bardzo miły i sympatyczny, natychmiast wysłał telegram przez MSZ w Hadze do Piotrogrodu z informacją, że wszyscy żyjemy i jesteśmy w drodze do Ameryki. Jako nasz adres podałam rosyjski konsulat w Nowym Jorku. Konsul pomyślał, że dobrze będzie zaczekać w Rotterdamie na odpowiedź, ale ja czułam konieczność dotrzymania słowa i wypłynięcia 18-go września do Ameryki.

Te trzy dni w Holandii były dla mnie jak skrawek nieba; spokój, cisza! Czułam się jakbym śniła, że nigdzie na świecie nie było takiego spokoju. Wydawało się ciekawe, że wszystko stoi tam, gdzie powinno i wszędzie panuje porządek. Przez siedem miesięcy żyłam bez prawdziwej prywatności, nigdy nie było chwili, w której ktoś, gdyby chciał, nie mógłby „wmaszerować do nas, śpiących lub budzących się”. Po przejściu przez miażdżącą i mielącą pruską machinę wojenną trochę czasu zajęło dostosowanie myśli i pomysłów do nowych okoliczności. 

Przed wypłynięciem była jeszcze jedna wizyta w rosyjskim konsulacie. Tym razem mogłam pomyśleć o kłopotach innych, nie tylko naszych własnych i opisałam przypadek rosyjskiego chłopca w Berlinie, myśląc w ten sposób, aby jego rodzice również wiedzieli, co się dzieje, o ciężkim losie jednego z rosyjskich lekarzy. Lekarz ten był naczelnym chirurgiem, schwytanym pod Wilkowiszkami, mniej więcej w czasie zdobycia Suwałk. Zmuszony do nieustannej pracy, bez jakiegokolwiek komfortu, lekarz mężnie wywiązywał się ze swoich obowiązków wobec jeńców, często podnosząc głos w proteście przeciwko szczególnie jaskrawym aktom brutalności. Był strasznie wycieńczony i w złym stanie fizycznym, kiedy wydano rozkaz, że wszyscy w mieście mają być zaszczepieni serum tyfusowym. Lekarz, który miał już tyfus, oczywiście odmówił. Następnie niemiecki chirurg rosyjskiego szpitala, człowiek, który tak brutalnie operował rękę mojego małego synka, rozkazał żołnierzom chwycić go i przytrzymać. Rosjanin błagał o szczepienie w nogę, ale nie pozwolono mu na to, ponieważ naczelny chirurg zaszczepił go w pierś. Po tym, jak go tak znieważono, podczas szczepienia żołnierze trzymający go zdarli z niego ubranie, lekarz rosyjski stanął przed sądem wojennym za niesubordynację, a ponieważ powiedział, że hańbi armię niemiecką robienie takich rzeczy, skazany został na dwa lata ciężkich robót.

18 września wieczorem wypłynęliśmy z Rotterdamu, opuszczając Holandię, która była dla nas dosłownie krainą mlekiem i miodem płynącą. Mieliśmy mało ubrań, bo bałam się wydać pieniądze, zanim usłyszę coś od męża. Wiele razy byłam zmuszana do noszenia mojego uniformu Czerwonego Krzyża, który znajdował się w weekendowej torbie, którą mieliśmy szczęście zabrać. Na parowcu znalazłam trzy fotografie, mój modlitewnik i metryki chrztów moich dzieci, przesłane z Bentheim przez władze niemieckie. Wśród podróżujących była jednostka Amerykańskiego Czerwonego Krzyża wracająca z Niemiec. Siostry były tak beznadziejnie proniemieckie, że ich towarzystwo sprawiało mi niewielką satysfakcję. Lekarz z Columbus w stanie Ohio nie był taki i przez całą długą drogę był najserdeczniejszym przyjacielem. Obejrzał moje dzieci i stwierdził, że wszystko jest zdumiewająco dobrze, a potrzeba jedynie spokoju dla nerwów i porządnego pokarmu dla organizmu. Pan doktor pomógł mi w wielu trudnych chwilach. Im bardziej zbliżaliśmy się do Ameryki, tym bardziej czułam się samotna. Wyobrażałam sobie różne rzeczy; ani jedna żywa dusza nie wiedziała, gdzie jesteśmy, czy żyjemy, czy nie! Sytuacja nie była łatwa dla matki trójki małych, bezbronnych dzieci.

W końcu długa podróż dobiegła końca! a porcie spotkało mnie kilku Niemców, dwie kobiety i mężczyzna. Skąd wiedzieli o mnie i mojej historii, pozostało tajemnicą, ale wylewnie zaoferowali mi pomoc w polecaniu Hotelu itp.! Przeszył mnie dreszcz tym ich przyjęciem! Żeby szli za mną, nawet w Krainie Wolności! Może jednak była to tylko uprzejmość? 
„Drogi amerykański lekarz”, jak dzieci nazywały chirurga Czerwonego Krzyża, poradził mi, żebym udał się do pewnego Hotelu dla „pań” i zrobiliśmy to tak szybko, jak to możliwe. 
Nie mogłam przystosować się do życia w Ameryce. To była taka zmiana! Wielkie budynki, po życiu w zdewastowanej Polsce, przerażały mnie, wydawało mi się, że samolot musi wyłonić się ponad jednym z nich i zrzucić na nas bombę. Zmęczyli mnie ludzie w pośpiechu! Po jakimś czasie, kiedy zacząłam spotykać się z ludźmi i ponownie odnajdywać moich przyjaciół i krewnych, ich obojętność była prawie nie do zniesienia. Miałam ochotę się rozpłakać, zapytać, czy rozumieją, co się dzieje w ogarniętej wojną Europie, błagać, by przysłali pomoc tym, z którymi żyłam i cierpiałam.

Ktoś mnie kiedyś zapytał, ile wierzyć doniesieniom prasowym, ile odjąć od sumy wszystkiego, co mówią! Odpowiedziałam: „Pomnóż przez dwadzieścia, to będziesz miał blade pojęcie o tym, co się dzieje w Polsce!”. W Polsce zdobywca nie ma żadnych ograniczeń i nie ma w nim ani litości, ani miłosierdzia. Tam nikogo się nie boją, bo nie ma tam nikogo, kto by się zgłosił, z wyjątkiem tych, którzy patrzą przez pruskie okulary. W Belgii ludzie widzą i wiedzą, co się dzieje, nie są odcięci od świata. Ale kto wie o egzekucjach, o uwięzieniach Polaków? A jednak wiem, że karanie, karanie, karanie to codzienność Kultur Trager! Wdeptać ludzi w ziemię, aby wymazać z ich twarzy wszelkie pozory człowieczeństwa, aby drżeli na dźwięk pruskiego buta. 

Często myślę o tym, jak uśmiercano psy w Suwałkach. Śniło mi się to po nocach, co by ich powstrzymało przed zrobieniem tego ludziom? Ile kobiet wolało się powiesić, niż znieść wstyd gwałtów. Jakby tego wszystkiego było mało, na lud spadła największa niesprawiedliwość; sprzedają im rum, żeby ich wykończyć, żeby nikt nie uciekł! To była jedyna rzecz, która była tania, kiedy stamtąd wyjeżdżałam. A chłopi byli już przesiąknięci i oszołomieni sprzedawanym towarem; upragniony przez Żydów przywilej sprzedaży był dla Niemców pewnym źródłem dochodów. 

Bezsilni, aby pomóc, do szału doprowadzała mnie myśl o tym wszystkim, co dzieje się w Polsce, bo w obecnej sytuacji żadna pomoc nie jest możliwa, nic do nich nie może dotrzeć. Jaki jest pożytek z jednego okruszka chleba, kiedy wszystkie plony zostaną odebrane, a ludzie zamienieni w niewolników? Kobiety, te z nich, które uniknęły gorszego losu, są zmuszone do pracy dla Prusaków, które muszą dla nich prać, gotować! Jak ciężki jest ich los, ich dzieci odeszły, zmiecione przez choroby i głód. Jednak wielu żyje dalej! przez niekończące się szare dni, bez światła, bez nafty, w beznadziejnej nędzy. Jeśli poruszy ich myśl o wyzwoleniu, przełamując szarą monotonię, jeśli dotrze do nich pogłoska, że Niemcy „się cofają”, ich los jest nieskończenie straszniejszy. Za ich chwilową wizję uwolnienia, jaka straszną ponoszą cenę!

W tej wielkiej, wolnej Ameryce, pod opieką „Gwiaździstego Sztandaru”, który ocalił nam życie w kraju wroga, ciągle myślę o tych ludziach w Polsce, tym dzielnym kraju, będącym męczennikiem od wieków! Czy nie ma ona prawa do „gonienia za szczęściem”? Wierzę, że jej dzień nadchodzi! Ci, którzy przeżyli terror śmierci i zniszczenia, zobaczą, jak ich kraj powstaje z popiołów spalonych domów. 

Co do Polaków, to mają cudowną słowiańską naturę; ci, którzy przeżyją, szybko zareagują na najlepsze lekarstwo na świecie, na Nadzieję! Niech mają tylko szansę! 
W mojej wizji przyszłości widzę ich, jak cierpliwie budują, pracują, a nawet tańczą jeszcze raz mazura! Ponieważ mają wspaniałą jakość jako ludzie. 

To jedyna myśl, która pomaga mi przetrwać te dni wojny, wiedząc, że bliscy mojego męża przeżywają okropności podobne do tych, które przeżyliśmy ja i moje dzieci, tylko gorsze. Bo jego matka i siostry, tam w miejscu odległym od Suwałk [Lublin], nie mogą prosić o ochronę „Gwiaździstego Sztandaru”. Jeśli chodzi o nas, tutaj, w błogosławionej przez Boga Ameryce, czekamy na koniec wojny. Wojna musi się kiedyś skończyć! 
Staliśmy się bardzo cierpliwi, stawiamy niewiele wymagań życiu. Niewiele? Ah nie! Prosimy o jedyne rzeczy, które warto mieć lub dla których warto żyć! Pokój i zdrowie oraz ponowne połączenie z tymi, których kochamy! Być z tymi, których kochamy, służyć tym, którzy nas otaczają, to wszystko, co jest w życiu ważne! Dobytek nie ma znaczenia, można bez niego żyć, ale każdemu człowiekowi potrzebny jest Pokój, Pokój duszy i Ojczyzny.

KONIEC

LAURA DE GOZDAWA TURCZYNOWICZ. "When the Prussians Came to Poland. The Experiences of an American Woman during the German Invasion" - wydana w Nowym Jorku w 1916 roku
Cześć 35 Podróż
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne
12 września 1915 roku wyruszyliśmy w podróż! Zaledwie rok wcześniej przybyliśmy do Wilna, po pierwszej ewakuacji Suwałk. Cóż, nie wiedziałam wtedy, co mnie czeka, co będę przeżywać, chwila po chwili? Tej nocy nie poszłam do łóżka, ale siedziałam i rozmawiałam z moim prawdziwym i wypróbowanym przyjacielem, kucharką. Już wtedy próbowała nakłonić mnie do zmiany zdania, mając pewność, że Niemcy zrobią nam tam straszne rzeczy. Wszyscy byliśmy gotowi i czekaliśmy, kiedy o siódmej przyszedł po nas żołnierz. Ledwie zerknąłam na nasz stary dom, teraz prawie pozbawiony mebli, który nic już dla mnie nie znaczył, tylko cierpienie! Ostatnią wizją było moje pianino w ogrodzie, z odłamaną nogą, przechylone z jednej strony, z otwartym wnętrzem, białym od deszczu i słońca. Tej jazdy na dworzec przez szarą wrześniową mgłę, zimną i niewygodną, niełatwo zapomnieć. 
Zastaliśmy stację otoczoną wojskami, które miały jechać tym samym pociągiem. Kilku z nich tłoczyło się wokół, próbując przemówić do dzieci. Nie byłam już w uniformie czerwonego krzyża i może myśleli, że nie jesteśmy Polakami! 
Był tam porucznik i przedstawiał kapitana, który miał nas odwieźć do Margrabowej [Olecko]. Jeszcze raz rozmawiałam z moją kucharką, mówiąc jej, żeby uważała na swoje pieniądze, żeby nikt ich nie znalazł. Również po to, aby dostarczyć pieniądze, które zostawiłam dla rosyjskiego szpitala; niewiele, ale wystarczy na zakup tygodniowego mleka. Zobaczyłam, że moje trzy pudła są z nami i w końcu wiedziałam, że jestem w drodze. Nikt nie zamierzał nas powstrzymywać! 
Mały pies Dash wydawał się wiedzieć, że coś się dzieje. Opowiedziałam kucharce, gdzie stoi butelka eteru i jak jej użyć, jeśli nadejdzie czas, kiedy nie będzie jedzenia dla Dasha. 
Dowodzący oficer powiedział mojej kucharce, żeby odeszła, bo już czas, a ja zostałam sama z trójką moich dzieci i udawałam się do wrogiego kraju. Kiedy pociąg odjechał, dzieci spostrzegły Pana W., szarmancko wymachującego kapeluszem, żeby pożegnać nas na naszą drogę. Chciałbym wiedzieć, czy przeżyje zimę? 
Przejeżdżaliśmy przez ograbiony kraj; nie było lasów ani domów. wszędzie tam pracowali więźniowie. Kapitan, który nas odwoził, był tak zmęczony, że ledwie mógł mówić. Sześć tygodni był w ruchu ze swoimi ludźmi. Zauważyłam mężczyzn, siwych, młodych-starych, z pomarszczonymi i zmęczonymi twarzami. 
W końcu dotarliśmy do Margrabowej w Prusach Wschodnich i wyciągnięto nas z pociągu wojskowego na stację, bo trzeba było przejrzeć dokumenty. Na stacji skuliliśmy się w kącie; nie było nawet krzesła, na którym można by usiąść, chociaż Stasia trzymałam w ramionach, inne dzieci przytuliły się do mnie, bo się przestraszyły. Czekaliśmy i czekaliśmy, przyglądając się z zaciekawieniem wielu całkiem zwyczajnym ludziom zgromadzonym tam, głównie kobietom i dziewczętom w swoich „niedzielnych strojach” czekających na pociągi sanitarne przywożące rannych. Dzieci zrobiły się niespokojne, bolały ich nóżki. Szepnęłam im, żeby usiedli na podłodze. Po chwili, sama prawie padając ze zmęczenia, dzieci zaczęły płakać, błagać, żeby już iść. 
Zapomniałam się i powiedziałam: 
- „Hush dearies! the train is soon coming be patient!” 
Niektóre kobiety z tyłu nagle zakrzyczały do mnie „Englanderin” [Angielka]. 
Stanąłam przed nimi, mówiąc: „Nein Americanerin” [Nie Amerykanka].
„Alles gleich” (wszystko jedno). 
Zaczęli w nas rzucać przedmiotami, pluć na nas. Zebrałam przed sobą moje dzieci, okrywając je spódnicą, modląc się o przybycie oficera. Przybył, jak mi się zdawało, stu latach, odpychając na bok naszych dręczycieli. 
„Prowadź nas szybko, Herr Offizier. Wolę twoich żołnierzy od twoich kobiet!” 
Kiedy weszliśmy do pociągu, musiałam wyszorować płaszcz i spódnicę. Długi dzień w pociągu, dzieci były nieszczęśliwe, trochę głodne i spragnione. Staś był bardzo słaby. 
Wieczorem dotarliśmy do Insterburga, aby tam przesiąść się do innego pociągu. Dostaliśmy wygodne coupe, ale wkrótce musieliśmy z niego zrezygnować, bo spodobało się jednemu człowiekowi. Musiałam ustąpić, chociaż miałam bilet pierwszej klasy. 
Po niekończącej się nocy dotarliśmy do Berlina o szóstej rano. Na stacji nie było tragarzy ani taksówek. Miejsce, w którym miałam się zatrzymać, było na szczęście niedaleko, ale zanim do niego dotarłam, prawie upadłam ze zmęczenia. Osobie nieprzyzwyczajonej trudno jest nosić dziecko, nawet jeśli jest ono lekkie. 
„Hotel” był najstraszliwszą dziurą, w której stale czuwała policja. Młody Rosjanin internowany tam, syn zamożnej rodziny piotrogrodzkiej, został zmuszony do wykonywania obowiązków tragarza i chętnie to robił, zamiast przebywać w obozie dla internowanych. Zaprowadzono nas do pokoju, zatęchłego „zamkniętego, żeby nie wnikał kurz”, a po nakarmieniu dzieci - było mleko, jajka i masło - byłam zmuszona je opuścić, aby zgłosić się na policję. Następnie zaczęłam zwiedzać zmęczona okolice Komendy Głównej Policji i Komendantury. Kazano mi porozumieć się z moją ambasadą i naturalnie poszłam do Amerykańskiej! 
Powiedziano mi, że nic nie mogą dla mnie zrobić - Byłam obywatelką rosyjską! 
To było trudne, w tym momencie, ponieważ opierałam się na tym, że ktoś przynajmniej trochę mi pomoże. Nie pozostało mi jednak nic innego jak udać się do konsulatu hiszpańskiego, tak jak mi polecono. Tam zostałam przyjęta z najwyższą życzliwością, powiedzieli mi, żebym się nie martwiła, mój paszport zostanie wydany! 
Zmuszona do ciągłego powiadamiania policji, gdzie się znajduję, trudno było zrobić to, co było konieczne. Na przykład musiałam ciągle chodzić do biura linii parowcowych, zastanawiając się, co się dzieje z moimi dziećmi pod opieką kobiety, która była właścicielką „Hotelu!”. Tej nocy kapitan policji z dystryktu przyszedł zobaczyć, czy jestem w domu i przejrzeć nasze rzeczy. 
Następnego ranka ta sama męcząca runda. Ale około południa powiedziano mi, że mój paszport zostanie wydany, gdy tylko ktoś zidentyfikuje mnie jako obywatela amerykańskiego, przed moim ślubem z Polakiem-obywatelem rosyjskim. Serce dochodzoiło mi do gardła, ale znał mnie człowiek z konsulatu amerykańskiego. Powiedział, że słyszał, jak śpiewałam "The Star Spangled Banner" na amerykańskiej kolacji z okazji Święta Dziękczynienia w Berlinie jakieś dziewięć lat temu, rok przed moim ślubem! 
To wydawało się zbyt piękne, aby mogło być prawdziwe! Przypomniałam sobie tą kolację, kiedy śpiewałam, by zadowolić amerykańskiego lekarza, dobrego przyjaciela, który był rozczarowany swoim solistą. Moja nauczycielka, która była tam z żoną i córkami, przekonywała mnie, że mam ładną sukienkę i umiem śpiewać! To miało nas uratować! "Star Spangled Banner" znaczy dla mnie więcej niż narodowy hymn.
Dostałam paszport, udałam się do konsula Holandii, który go sprawdzał. Zaklinał mnie, żebym nie próbowała niczego przemycać, nawet najdrobniejszego papieru. Dla mnie oznaczałoby zamknięcie w twierdzy. 
Pytali mnie też, jak mnie traktowano, mówili, że konsulat to terytorium Holandii, więc odważyłam się mówić. Powiedziałam mu, że obawiam się, że w Berlinie same mury mają uszy. 
Raz jeszcze musiałam stawić się w Komendzie, gdzie potraktowano mnie z niezwykłą surowością, przesłuchiwano ostro również innych przechodzących przez to samo Anglików i Rosjan traktowanych jak psy. W końcu powiedziano mi że o ósmej następnego ranka, mój pociąg odjeżdża do Holandii. 
Tej nocy, kiedy już wszystko było załatwione, wróciłam do moich dzieci, prawie o dziewiątej, tak zmęczona, że padłam! Dzieci chciały rozmawiać i bawić się po kolacji, a ja cieszyłam się, że mam chwilę wytchnienia. Staśowi było lepiej po zmianie powietrza. Kiedy zacząłam kłaść dwójkę do łóżka, Władek chciał się bawić, nie wiedział, jak bardzo zmęczona jest jego mama, i biegał po pokoju, tam i z powrotem, między tymi niemieckimi łóżkami! 
Kapitan policji otworzył drzwi i poprosiłam go o pomoc. Złapał Władka, porozmawiał z nim, trochę się pobawił, żeby wszystkie dzieci się zainteresowały, a on go rozebrał, składając ubranka dziecka w schludny stosik, a ja po prostu siedziałam spokojnie i mu na to pozwalałam! Powiedział: „Bardzo mi przykro. Sam mam ośmioro dzieci!” 
Kiedy dzieci już spały, musiałam jeszcze spakować i rozpróć pluszowego misia Wandy, który zawierał bardzo potrzebne papiery i listy. Jeden pochodził od żołnierzy, których karmiłam, opowiadających różne rzeczy, niemal dziecinne w swojej prostocie. Dokument lub dwa, które chciałam przejrzeć. Zniszczyłam je wszystkie, spalając je i jeszcze raz, zaszywając Misia. Tej nocy nie położyłam się, prześladowana strachem przed spóźnieniem się na pociąg. 
W końcu był ranek i czas na pociąg. Mieliśmy jedzenie na drogę, nawet szynkę! Pięć marek za funt, masło za cztery marki. Po trochu wszystkiego, chleb i marmolada. Przyszedł rosyjski chłopak, żeby zanieść nasze rzeczy i chwilę razem porozmawialiśmy. Opowiedział mi o zamieszkach związanych z chlebem poprzedniego dnia, podczas których wezwano policję. Mógł napisać tylko kilka słów do swoich rodziców i zawsze bał się, co może mu się stać. 
Mój rachunek raczej mnie zdumiał, trzydzieści marek dziennie! Ale w końcu byliśmy w drodze. Żegnaj Berlinie! Zostawiłam tam wiele fotografii, których już nigdy nie spodziewam się zobaczyć, bojąc się zabrać je na granicę.
Kolejny długi dzień w pociągu przez większość czasu z opuszczonymi zasłonami! Tuż przed Bentheim widziałam grupę jeńców angielskich i belgijskich pracujących przy drodze. Pociąg się zatrzymał, ale oni nawet nie spojrzeli w górę, wychudzeni, obdarci, bez wystarczającej chęci życia, by cokolwiek ich dotyczyło. Pragnąłam im pomóc, ale nie mogłam nawet wyglądać, jakbym to zrobiła, byłoby to dla nas zbyt niebezpieczne. 
W Bentheim, dzięki mojemu certyfikatowi Czerwonego Krzyża, zostałam zabrana jako pierwsza do kontroli. Spodziewali się mnie, oczywiście! Zostaliśmy rozebrani do każdego centymetra skóry, zbadana przez kobietę, która wyrzuciła nasze ubrania dyżurującym funkcjonariuszom. Upokarzające jest czesanie włosów z obawy, że coś zostało napisane na skórze głowy. Dzieci bardzo się zdenerwowały i obraziły. Po tym przeszukaniu wyglądaliśmy jak worki na szmaty, z wyrwanymi podszewkami z czapek, butów, płaszczy. 
Usilnie błagałam o zatrzymanie pokazywanych w Suwałkach papierów. W końcu zgodzili się wysłać je na parowiec razem z moim modlitewnikiem. Kufry nie dotarły i powiedziano mi, że prawdopodobnie nie przybędą! Zapytana, co zawierają, powiedziałam, że „futra, ubrania i płótno” „Futra i płótno są konfiskowane na okupowanym terytorium”. Moje ubrania mogą zostać odzyskane po zakończeniu wojny! 
Biedne dzieci były tak wyczerpane czekaniem na stacji, że kiedy w końcu wsiedliśmy do pociągu, z trudem zorientowałam się, że pokonany został ostatni punkt oporu, że za kilka minut będziemy poza terytorium Niemiec! 
Kiedy rzeczywiście byliśmy w Holandii, zaczęłam się tak gwattownie trzęść, że wydawało mi się, że rozpadnę się na kawałki; ale jak zwykle moje dzieci mnie potrzebowały i były głodne. 
Byliśmy wolni! Aby oddychać wolnym powietrzem, aby po raz kolejny nie mówiono już, co robić, a czego nie? Aby już nie widzieć więźniów bezradnych, aby im pomóc. Aby mieć biały chleb dla dzieci. Co to wszystko dla mnie znaczyło? Całe siedem miesięcy niewoli sprawiło, że doceniłam wolność. Nadal nie miałam wieści od męża, ale teraz mogłam wysłać telegram do Piotrogrodu, informując go, że żyjemy, choć jesteśmy w drodze do Ameryki, bo dałam słowo, że jedziemy do Ameryki.

LAURA DE GOZDAWA TURCZYNOWICZ. "When the Prussians Came to Poland. The Experiences of an American Woman during the German Invasion" - wydana w Nowym Jorku w 1916 roku
Cześć 34 Zezwolenie na wyjazd z Suwałk
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne
Mijały dni pełne trosk, bo trudno było utrzymać troje dzieci, ale Bóg zesłał nowego przyjaciela - porucznika! dżentelmena, miłego i serdecznego. Kiedy poprosiłam o lekarza w Magistracie, przysłał jednego i jedzenie dla dzieci, i całe pół bochenka białego chleba! 
Byłam już spakowana. Myślę, że moja kucharka i inni ludzie również myśleli, że oszalałam, że mój mózg przestał pracować z powodu niepewności co do miejsca pobytu mojego męża i okropności, które przeżyliśmy. Stary ksiądz przyszedł ze mną porozmawiać, przekonany o tym, gdy usłyszał o moich przygotowaniach, że nie wszystko jest w porządku. 
Powiedziałam mu, że jestem „pewna, pewna, pewna uwolnienia, że nic nas teraz nie zatrzyma”. Potrząsnął głową, mówiąc, że jestem „albo szalona, albo świętą z wizją”. Nie byłam żadną z nich, tylko matką zdeterminowaną, by ratować swoje dzieci. 
Znowu Staś poczuł się trochę gorzej i tego dnia część naszego jedzenia nie została wysłana do sparaliżowanej pani. Noszono je codziennie, a pominięcie było przeoczeniem, z którym niewiele miałam do czynienia. To jednak nie zmniejszyło moich wyrzutów sumienia, gdy następnego ranka żołnierz wręczył mi notatkę, mówiącą, że została znaleziona obok zwłok kobiety, która ją napisała. Szkoda tych kilku linijek, mówiących, że „słyszała, że naprawdę wyjeżdżam”; i po przeżyciu jednego dnia bez przyjaciela postanowiła ze wszystkim skończyć. 
Wszystkim w mieście było tak źle, jak jej, że nie było dla niej nadziei. Bóg znał ciężar smutku i nieszczęścia spoczywający na Polsce i przebaczył jej odebranie sobie życia. Czyściec był na ziemi. Nie bała się tego, co miało nadejść. Z serdecznymi życzeniami lepszych dni dla nas oraz pozdrowieniami i błogosławieństwem dla mieszkańców miasta, podpisała się uroczyście, jak za dawnych czasów. 
Żołnierz powiedział mi, że ktoś ją odwiedził i znalazł ją wiszącą w szafie. 
Dni mijały aż do 6 września. Na pod koniec szarego dnia, gdy zabrakło mi odwagi, przyszedł do mnie żołnierz z rozkazem natychmiastowego stawienia się w urzędzie miejskich. Ubranie nie zajęło mi dużo czasu! Idąc przez miasto wczesnym zmierzchem, miejsce było chłodne, pełne żywych trupów, choć ciemne i zimne, z kominów nie unosił się dym, w oknach nie świeciły żadne światła. Jeszcze jedna noc ciemności do przeżycia. 
Po przybyciu do biura zostałam przyjęta z wielką ceremonią, zaprowadzona natychmiast do „Herr Presidial Rat”, który przywitał mnie imponująco, mówiąc: 
„Mam twoje pozwolenie na podróż do Berlina. Tam możesz sama zobaczyć, czy możesz dostać dalej pozwolenie na podróż do Ameryki! Nie mogę zrozumieć, dlaczego pozwolenie zostało wydane teraz, po tylu odmowach?”. 
Powiedziałam mu „Bo tak trzeba!” Następnie, pytając, jak szybko możemy wyjechać, powiedział mi, jak tylko będę gotowa! 
Cóż za wspaniałe wieści; aby móc wsiąść do pociągu i wyjechać na wolność! 
Po poinformowaniu mnie, że następnego ranka przyjdzie mężczyzna, który zrobi nam zdjęcia i przygotuje różne dokumenty, powiedziałam „dobry wieczór”. 
To inna kobieta zeszła tymi schodami! Chciałam śpiewać i tańczyć! Cieszyłam się, że na ulicach jest ciemno. Moja radość prawie mnie zawstydziła. 
Docierając do domu, kiedy spotkała mnie moja kucharka, złapałam ją, zmuszając do tańca! 
Dzieci były zdumione, ale chciały się cieszyć, tak jak mama! Mały Staś woła ze swojego łóżeczka, cichym, słabym głosikiem: „Dobrze, że mamusia się cieszy”. 
Mója kucharka myślała, że jestem zła, że nadszedł koniec. Kiedy w końcu zrozumiała, że naprawdę jedziemy, usiadła na podłodze z fartuchem na głowie, płacząc az wyjąc! To też doprowadziło mnie do płaczu, a potem oczywiście dzieci dołączyły do tego samego, aby przywrócić mnie do rozsądku! Nakarmiłam je, wykąpałam i położyłam do łóżek, bo dzieci trzeba kłaść do łóżek, cokolwiek by się nie działo. 
Następnego dnia przyszedł żołnierz, aby nas sfotografować, przyszedł też miły porucznik, aby mi pogratulować i udzielić mi różnych rad, mówiąc mi o drodze, żebym nie mówiła „ani po polsku, ani po angielsku, tylko po niemiecku”. Zapytałam go: „A co z dziećmi?" 
"Dzieci muszą zrozumieć niebezpieczeństwo. One umieją mówić po niemiecku”. 
Poza paszportem miałam mieć trzy dokumenty. 
Jeden, który bardzo sobie ceniłam, skierowany do Niemieckiego Czerwonego Krzyża, polecający „Siostrę Laurę von Turczynowicz, członkinię Polskiego Czerwonego Krzyża, i naczelnego komitetu w Warszawie, pod ich opieką - aby mi pomagali w jakikolwiek sposób mogą." 
Drugi dokument świadczył, że wszyscy mieliśmy tyfus w lutym i marcu. 
Trzeci, dosłowne tłumaczenie "Niniejszym zaświadcza się, że Pani Profesor Laura von Turczynowicz i jej trójka dzieci nie stanowi niebezpieczeństwa zarażenia wszami."
Tak, było to wstrętne słowo, podpisane przez oficjalnego lekarza. Och, mogło być gorzej. Mogli nas wysłać na dezynfekcję! Pociągu miało nie być aż do następnej niedzieli, 12-go, ponieważ wojska były ściągnięte z Polski i wysłany na front zachodni i nie było wagonów. 
Długo czekałam, ale to dobrze bo Staś był za słaby, żeby podróżować. Musiałabym go nieść, bo nie pozwolono mi wynająć żadnej pielęgniarki. Moja kucharka musiała również pozostać w Suwałkach! 
Wieści o moim wyjeździe rozeszły się po mieście. 
Któregoś dnia lekarz urzędowy zaproponował, żebyśmy się trochę przejechali! żeby raz Stasia wystawić na powietrze przed podróżą. Doroszka, którą wywieziono do Grodna w czasie ewakuacji stała na swoim dawnym miejscu. Ciekawie było znowu wsiąść do pojazdu. Woźnica powiedział mi, że widział mojego męża w Wilnie w marcu. Odwiózł go ze stacji. To było moje pierwsze słowo jakie usłyszałam o moim mężu! Ten człowiek powiedział mi też, że po niekończącej się, niebezpiecznej podróży przybyło do Wilna towarzystwo dzieci z naszą guwernantką. Nie wiedział o ich późniejszym miejscu pobytu.
Wyechaliśmy kawałek od Suwałk. Zastanawiałam się, dlaczego nie przyjechaliśmy do lasów augustowskich, ale potem zrozumiałam. Całe lasy zamieniły się w groby, miriady grobów. Błagałam mężczyznę, żeby zawrócił; to było zbyt cieżkie do zniesienia. Miasto opustoszałe, było w niewiele lepszym stanie. Domy bez dachów, bez okien i bez drzwi; żadnych zwierząt, żadnych ludzi i żadnych dzieci! Zniknęły! Lepiej było być w domu za zamkniętymi drzwiami. 
Wtedy też odbyłam pielgrzymkę po moim domu, aby pożegnać się z naszym starym domem, naszym pałacem! Większości pokoi nie widziałam od miesięcy, a teraz żałuję, że patrzyłam na to zbezczeszczenie. 
Stary ksiądz przyszedł do mnie uroczyście i pełen ostrzeżeń. Pobłogosławił nas, wysyłając nas w drogę, mówiąc, abym nie zapomniała o nich, kiedy wyruszę w świat i wysłała im pomoc. 
Ostatnim gościem u mnie był Pan W. Miał wiele wiadomości z Warszawy. Żydowi udało się przedostać z Warszawy do Suwałk, przywożąc mu wieści. Słyszał, że jego żona jest w Rosyjskim Czerwonym Krzyżu, a córki są bezpieczne w głębi Rosji. W Warszawie warunki były takie same jak u nas. Przewodniczący naszego Komitetu, który poszedł przywitać zdobywcę miasta, zamiast zostać przyjęty, został wtrącony do więzienia jako zakładnik. Pan W. był trochę szczęśliwszy, choć strasznie się o mnie niepokoił. Nalegałam, żeby dać mu sto rubli, bo ja wyruszałam w świat, podczas gdy on był nadal biednym więźniem! Pytając też, co jeszcze mogę zrobić, słysząc po raz pierwszy, że on i jego synowie spali bez poduszek i przykrycia. Powiedział łagodnym głosem: „Było zimno i twardo”. 
Wpadłam w totalną furię na wojnę! Dlaczego mamy cierpieć takie rzeczy? Ten człowiek i jego synowie dosłownie stanęli w obliczu zimna i głodu. Na ile starczyłoby sto rubli?

LAURA DE GOZDAWA TURCZYNOWICZ. "When the Prussians Came to Poland. The Experiences of an American Woman during the German Invasion" - wydana w Nowym Jorku w 1916 roku
Cześć 33 Bekanntmachung/Obwieszczenia
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne
Komendant wywieszał obwieszczenia (Bekanntmachung) dotyczące żniw: „Każdy, kto dotknie lub użyje jakiegokolwiek zboża, ziemniaków lub warzyw z własnych ogrodów lub pól, zostanie ukarany z całą surowością prawa wojskowego!” Ponadto stwierdzono, że wszystkie plony będą zbierane pod nadzorem wojskowym.
Myślę, że krwawe łzy popłynęły z oczu ludzi, kiedy im o tym powiedziano. Wydawało się, że to tylko ostatnia kropla. Po długim, gorącym lecie, głodni, ale pracujący z poczuciem, że przynajmniej coś by się przydało na zimę, żeby to wszystko zebrać! Szczególnie byli zdumieni, gdy odkryli, jak sprytnie zostali zmuszeni do odkupienia własnego zboża, płacąc dwadzieścia pięć marek za miarę, aby zasadzić plony, które zostały teraz odebrane. 
Pamiętam jednego starego chłopa, który przyszedł do mnie, zastanawiając się nad tym faktem: „Czy nie ma w Prusach ludzi honoru, żeby tak biedaków oszukiwać?” zapytał. Potem, z prawdziwą chłopską filozofią, wzruszając ramionami, „Jeśli wezmą moje małe plony, wyrządzi im to więcej szkody niż mnie. Bóg nie zapomina”. 
Zabrali plony, do ostatniej fasoli i ziemniaka. Niewielu mogło wznieść się do filozofii tego starego człowieka. Wszyscy poszli o krok dalej na drodze do unicestwienia i wielu powiesiło się, kładąc kres swoim cierpieniom. 
Niedługo potem pojawiła się kolejna odezwa, tym razem o psach, również podpisana przez dowódcę armii. Dziesięć marek za utrzymanie psa! Większość zniknęła do tego czasu. Wiele chloroformowałam; tak nieszczęśliwy był widok chodzących głodnych stworzeń, a karmienie psów, kiedy wokół było tyle głodujących istot ludzkich, było niemożliwe. 
Pozostałe psy były wyjątkowymi pupilami, towarzyszami nieszczęścia, jak nasz mały Dash. Dwa małe szczeniaczki Dasha, zostały zabrane przez funkcjonariuszy. Dzieci płakały, że je straciły, ale Dasha trzymaliśmy się mocno! Zapłaciłam podatek, aby zatrzymać naszego prawdziwego przyjaciela, ale niewielu innych w mieście mogło sobie na to pozwolić. Zabranych zwierząt nie zabijano humanitarnie. Opowiedział mi o tym ze strasznymi szczegółami żołnierz, który był oburzony całą tą sprawą; ale był Polakiem i nie mógł brać udziału w takich zabawach. 
Wywieszono jeszcze jedno ogłoszenie o osobach do pracy w Prusach Wschodnich; wszystkie pełnosprawne osoby musiały się zgłosić. Ponieważ tego nie zrobili, żołnierze zostali wysłani, aby zabrać ich z domów. Z wielkim trudem wybłagałam o moją kucharkę, posuwając się nawet do tego, że poprosiłam policję o pozwolenie na jej zatrzymanie. To był okrutny widok, gdy te żałosne grupy ludzi, nie tylko chłopów, pędzono przez miasto na stację w drodze do Prus Wschodnich. Rodziny, które do tej pory trzymały się razem, teraz zostały bezlitośnie rozdarte. 
Z Prus Wschodnich wrócił człowiek, który chciał wskazać miejsce, gdzie przed wojną stały domy i od niego słyszałam, co się dzieje z naszym ludem. Kobiety i dziewczęta zostały zakwaterowane, mężczyźni spali na ziemi w pewnej odległości. Co się stało, nie mogę powiedzieć, ale ten człowiek, mówiąc powoli, żałośnie, opowiedział mi, jak często noc była rozdzierana krzykami kobiet. 
Po upadku Warszawy wiedzieliśmy, że Niemcy próbują otoczyć Rosjan w pobliżu Suwałk. Znowu przetoczyły przez nas wielkie siły wojska. Słyszeliśmy o rosyjskim odwrocie. Pewnego dnia usłyszeliśmy, że Sejny zajęto, a potem co dzień donoszono o nowych zdobyczach. Wojsko po prostu przechodziło teraz przez Suwałki; zaczęło brakować żywności, a miasto było takie ciche. Po nieustannych bitwach przez te wszystkie miesiące poczuliśmy bezruch jeszcze bardziej przytłaczający i beznadziejny. 
Gustaw przyszedł mi powiedzieć dzień po upadku Kowna, że wszyscy żołnierze stacjonujący w Suwałkach mają zostać przeniesieni. Straciliśmy znaczenie militarne! Mój wróg, Bezirkschef, został wyznaczony do gnębienia ludności w jakimś kurlandzkim powiecie zajętym przez Niemców. Biedni ludzie! Mieli moje współczucie, ale cieszyliśmy się, że my się go pozbyliśmy! Nic innego nie może być aż tak złe! Było mi przykro, że straciłam Gustawa, który gorzko płakał przy rozstaniu z nami, zastanawiając się, kto pomoże mi przezwyciężyć te wszytkie problemy. 
Wielu oficerów przyszło się z nami pożegnać, a wśród nich naczelny chirurg rosyjskiego szpitala! Utrata znaczenia militarnego miała swoje zalety! Chciał być miły i porozmawiać z dziećmi, ale one nie chciały tego zrobić. Spojrzał nawet na palec Władka, mówiąc, że jest w dobrym stanie i to tylko malutka „wada w jego urodzie!” Poradził mi ustatkować się i nie myśleć o ucieczce. 
Gdy tylko wojska odeszły, zaczęliśmy odczuwać biedę. Zabrano wszystko, często nie było nic do kupienia poza rumem. Tego było pod dostatkiem! Jedna Żydówka rzeczywiście przyszła do mnie z prośbą o pomoc w uzyskaniu pozwolenia na otwarcie karczmy. Powiedziałam jej: „Nie, ale poprosiłbym o pozwolenie na zamknięcie!”. Niewiele to pomogło. Dostała licencję, podobnie jak wielu innych. Pijaństwo było częścią codziennego życia miasta. Bez jedzenia, a tylko zupa w małych porcjach podawana miastu przez nasz komitet, za grosze można było kupić chwilową ulgę i zapomnienie. W ten sposób na lud spadła największa niesprawiedliwość; byli zdeprawowani. 
Kilka dni złego jedzenia i wszystkie moje dzieci zachorowały na dyzenterię. Oczywiście po tyfusie nie mogli jeść czarnego chleba. Przyszedł do nas lekarz, który zawsze był naszym życzliwym przyjacielem. On też miał wkrótce odejść. Użył serum na cholerę na dzieciach i przez kilka dni biedne maleństwa były bardzo chore. Wanda i Władek w pewnym stopniu wyzdrowiały, ale stan Stasia się pogorszył. Jeszcze raz walczyłam ze śmiercią mojego chłopca. Och, nędza tamtych dni! Na samą myśl o tym zalewa mnie pot. Noc i dzień, noc i dzień zawsze takie same. Dziecko stało się jak przezroczyste od ciągłej utraty krwi! 
Coś we mnie pękło w tamte dni. Doszedłam do punktu, w którym wiedziałam, że jeśli nie zostaniemy wypuszczeni, oznacza to śmierć moich dzieci; a teraz wolałam pozwolić im umżeć, niż patrzeć, jak cierpią. Być może właśnie dlatego poniosłam porażkę. Trzymałam się ich tak desperacko, wzywając ich, by mnie nie opuszczali. Pozostawiono je mi, ale teraz ja chciałam pozostawić decyzję Sile Wyższej, nie forsując rzeczy po swojemu. 
Patrząc Śmierci w oczy, traci się przed Nią strach. 
Nasz dobry przyjaciel, po trzecim podaniu Stasiowi zastrzyku z surowicy cholery, wydał dla niego werdykt: bedzie żyć, jeśli uda nam się wyjechać! Kiedy tak stał, patrząc na mojego chłopca, powiedział: „Musisz zostać wypuszczona. To nieludzkie trzymać cię tu dłużej. Spróbuj jeszcze raz o pozwolenie na wyjazd do Berlina. Masz tam swojego ambasadora."
Powiedziałam mu, że na moją ostatnią prośbę jeszcze nie ma odpowiedzi. Obiecano, że wkrótce ja otrzymam. 
Staś żył i w dniu moich urodzin, 28 sierpnia, wysłano życzliwego lekarza z Suwałk! Przyszedł pożegnać się z dwojgiem dzieci, które na nim wisiały - kochały go. Dla mnie nosi aureolę! Ileż zrobił, by ulżyć ciężarom nie tylko mnie, ale całamu miastu! 
Podczas gdy on był tam, żegnając się z nami, przyszedł żołnierz z ostateczną odmową mojej prośby. To był ciężki cios, ale po prostu nie zaakceptowałam jego ostateczności. Gdyby Bóg uratował życie mojemu chłopcu po raz drugi, kiedy byłam gotowa wydać go śmierci, to z pewnością oznaczało, że mamy być uwolnieni! 
Wtedy znowu poszłam do Zarządu Cywilnego Miasta. „Presidial Rat" zdziwił się moim uporem, uznał, że to nie ma sensu, ale w końcu zgodził się wysłać kolejną petycję, tym razem z prośbą o pozwolenie na wyjazd do Berlina, aby tam zapytać, czy można wyjechać do Ameryki?
W biurze był cudownie miły człowiek, porucznik, który powiedział mi, że tym razem mi pomoże. Na pewno bylibyśmy wolni. Dzień, który wydawał się być całkowicie ciemny, stał się jasny. Wróciłam do mojego chłopca z odrobiną nadziei na przyszłość. Był tak słaby, że ledwie mógł oddychać. Miałam butelkę czerwonego wina i karmiłam go kroplą po kropli. 
Być może zanim będzie potrzebował jedzenia, powinniśmy już być w drodze!

LAURA DE GOZDAWA TURCZYNOWICZ. "When the Prussians Came to Poland. The Experiences of an American Woman during the German Invasion" - wydana w Nowym Jorku w 1916 roku
Cześć 32 Upadek Warszawy
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne
Ciągle słyszeliśmy pogłoski o triumfach wojsk niemieckich. Pewnego popołudnia dzwony zaczęły straszliwie dzwonić! I wiedzieliśmy, że na biedną Polskę spadło nowe nieszczęście. 
Dzień był gorący i trudno było oddychać, zapach wojny przyprawiał o mdłości, był przytłaczający. Jakże się ucieszyłam, że okna były osłonięte przed ostrymi promieniami słońca. Nie mogli powiedzieć, że zamknęłam rolety na odgłos niemieckiego zwycięstwa, nakładając na mnie grzywnę. Dzieci były w ogrodzie z moją kucharką i Gustawem. Chciałbym, żeby byli w domu; dźwięk dzwonów był tak trudny do zniesienia w samotności. Wyjrzawszy zza firanki, ujrzałam pana W., polskiego szlachcica, który był niepełnosprawny, zbliżającego się do moich drzwi. Szybko schodząc po schodach, aby go wpuścić, spotkaliśmy się bez słowa. 
Wystarczył mi widok jego twarzy. Wiedziałam, zanim przemówił, że Warszawa upadła. 
Warszawa gdzie była jego żona i małe córki. Poszliśmy razem na górę. Rzucił się na krzesło, chowając twarz w dłoniach - żałosna postać. Dzwony biły dalej, jakby już nigdy nie zamierzały zostawić nas w spokoju. Po dłuższej chwili mój gość podniósł głowę. 
"Gdyby tylko dzwony przestały dzwonić! Och, Warszawo, Warszawo." Mówił tak, jakby słowa go dusiły, wybuchając szlochem, który wstrząsał całym jego ciałem i cieszyłam się, wiedząc, jaką ulgę przyniosą mu łzy. 
My, nieszczęśnicy, nie musieliśmy ukrywać przed sobą swoich uczuć. Po chwili weszły dzieci. Gustaw, z delikatnością, której nie przejawiała większość jego przełożonych, wyszedł bez słowa. Wanda z nieomylnym instynktem dzieciństwa podeszła do mojego gościa na kolanach i zapytała go, dlaczego płacze?
„Ponieważ mam dwie małe dziewczynki i nie wiem, gdzie one są” – powiedział jej. 
Dzieci sprawiły, że na chwilę odsunął od siebie myśl o Warszawie i rozmawialiśmy o moich perspektywach ucieczki. Gdy wojska zostaną wycofane z Suwałk, na pewno ludzie będą głodować. Nadchodziły czarne dni.
Następnego dnia poszłam jeszcze raz zobaczyć „Presidial Rat”. Powiedział mi, że moje papiery zostały sprawdzone przez "Główną Komendę" Armii, ale szanse na uzyskanie wymaganej zgody są niewielkie. Myśleli, że widziałam i wiedziałam za dużo, a moje współczucie było zbyt szczerze okazywane. Poza tym muszą być zaświadczenia, że moje dzieci rzeczywiście były wtedy chore na tyfus. 
Zdobycie takiego oświadczenia powinno być łatwe, tylko musiałam błagać tego brutala, obecnego naczelnego chirurga rosyjskiego szpitala, aby mi je dał. Natychmiast napisałam do niego wiadomość, prosząc o odpowiedź, a Gustav je dostarczył. 
Tym razem, będąc mniej zajęty, przyszedł szybko. Powiedziałam mu całkiem szczerze, co jest konieczne i dlaczego; a także, że za czas poświęcony na pomoc zapłacę według stawki drobnych operacji. 
Powiedział, że chce pięćdziesiąt marek z góry! Dałam mu je, a on poszedł, mówiąc mi, że zrobi wszystko, co w jego mocy, aby mi pomóc, nawet porozmawia z Bezirkschef. 
Zanim poszedł, powiedział mi o kilku moich meblach, które by mu się spodobały, naprawdę wybornych rzeczach, które trzymałam blisko siebie. 
Wszystko, by zatrzymać go po mojej stronie! Czy liczyło się teraz trochę mebli! 
Po trzech dniach wrócił w zupełnie innym nastroju! Niektóre z różnych not dyplomatycznych zostały wymienione pomiedzy Niemcami i Ameryką w sprawie okrętów podwodnych i Niemcy byli wściekli! 
Powiedział mi, że napisał świadectwo, ale to nic nie da; Nigdy się stąd nie wydostanę i mogę być wdzięczna za to własnemu krajowi. Ameryka przykładała nóż do gardła Niemcom itd.! Nazywał nas najrozmaitszymi obelgami, włączając w to całą rasę anglosaską. Ze spokojem słuchałam jego wściekłości, bo wolałbym raczej jego obelgi niż pochwałę. 
Było teraz mniej jeńców, mniej do roboty, więc przez dzień lub dwa pozwoliłam sobie na chorobę i położyłam się do łóżka. To tylko pogorszyło sytuację dzieci; poza tym, gdybym naprawdę się poddała, byłby to nasz koniec! 
Muszę teraz dokonać największego ze wszystkich wysiłków. Tak więc po raz kolejny ciężar został wzięty na moje barki. 
Ciągle docierały do nas wieści o jakimś nowym triumfie Niemców; dzwony brzęczały nam w uszach. Myślę, że przy każdym moście lub chacie, którą zdobyli, dzwoniono w dzwony! Noce były ciemne z wczesną ciemnością Północy.
Nie mieliśmy światła. Było zimno i paskudnie, a opału nie było. 
Widzieliśmy codziennie wielkie ładunki drzew z naszych lasów ściętych i przerobionych na kłody, wywożonych do Prus Wschodnich, często z mnóstwem mebli. Nie wiem, skąd to się wzięło. Nic więcej nie było już w domach, chyba że używali go funkcjonariusze. 
Nastąpiło ogromne poszukiwanie metali, a chłopi ukrywali to, co mogli mieć w ziemi, zamiast oddawać je na kule, którymi mogliby zestrzelić ich własnych ludzi. Kiedy usłyszeliśmy, że ma się odbyć taka rewizja, co oznacza, że zostaną zebrane wszystkie klamki, gałki w drzwiach i meblach, mocowania okien, wszystko, co można uznać za metalowe, bałam się, że moje papiery mogą zostać odkryte. 
Istniała możliwość, że jakiś oficer zdecyduje się wziąć dla siebie meble z mojej sypialni! Za pośrednictwem wieśniaczki, oddanej rodzinie, zabrałam moje papiery i zakopałam je głęboko w ziemi, w dwóch żelaznych garnkach, jeden włożony w drugi jako przykrywka, wszystkie zawinięte w prochowiec. Zakopano je pod miejscem, w którym grzebały się świnie. Świń już nie było, ale zagroda dla świń nadal stała. Tam nasze papiery wciąż leżą, czekając na ponowne zajęcie Suwałk. 
Wierzę, że Suwałki znów będą nasze i że odzyskamy nasze dokumenty.
Warszawa została zajęta bez walki 5 sierpnia 1915 roku. 
Poniżej mapa pokazująca zmiany linii frontu w okolicach Suwałk w okresie od maja do września 1915 roku w czasie tak zwanego "Wielkiego Odwrotu Rosjan", rozpoczętego po bitwie pod Gorlicami.

LAURA DE GOZDAWA TURCZYNOWICZ. "When the Prussians Came to Poland. The Experiences of an American Woman during the German Invasion" - wydana w Nowym Jorku w 1916 roku
Cześć 31 Pruska dyscyplina
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne 
Cierpieli nie tylko jeńcy. Widziałam wielu niemieckich żołnierzy pobitych lub skatowanych! Byli wokół nas, trzeba było tylko uważnie obserwować! Żal mi było tych ludzi w szpitalu, bo zasady były tak surowe, że obowiązki sióstr zdawały się polegać na szorowaniu podłóg, a nie na ułatwianiu życia rannym mężczyznom. 
Pewien Polak, między nimi z Poznania, błagał mnie kiedyś o książkę do poczytania. Inni usłyszeli o tym i zażądano więcej książek. Nadal miałam różne regały z książkami, oprócz tych, na których kury gnieździły się w bibliotece. Stało się zwyczajem, że ranni żołnierze, nasi wrogowie, przychodzili przeglądać moje książki. Często siadali, pragnąc jak zawsze porozmawiać, nieuchronnie pokazując mi jakieś zdjęcie żony i dziecka lub ukochanej, z których każde tęsknie mówiło o końcu wojny. W rzadkich odstępach czasu odwiedzałam szpital. 
Kiedyś ze swojego balkonu byłam świadkiem następującej sytuacji. Nadszedł szef szpitala w naszym domu, czytając gazetę; wezwał ordynansa, aby wydał rozkaz, aby wszyscy pacjenci, którzy mogą chodzić, zostali zebrani przed szpitalem. Stało się tak, że mężczyźni w szatach w szare i białe paski wykuśtykali przed budynek. Wódz powiedział im następnie, że otrzymał rozkaz wysłania każdego mężczyzny, który był wystarczająco zdrowy, aby nosić mundur, aby stawił się na służbie. Wśród mężczyzn był jeden, który najwyraźniej nie miał rany, tylko jego szyja była obandażowana. W odpowiedzi nie było słychać jego głosu. Naczelny chirurg zapytał go, dlaczego tak cicho mówi? Biedak z trudem mówił głośniej. Wódz podniósł rękę, uderzając bezdźwięcznego mężczyznę w usta, powalając go na ziemię. Gdy się pozbierał, wódz jeszcze raz kazał mu mówić głośniej. Tym razem głos całkiem ucichł i żołnierz został wypuszczony z uwagą: „Teraz wydaje mi się, że nie możesz mówić!”. 
Podczas zdobywania Kalwaryi zginęło tak wielu ludzi, że nawet sanitariusze ze szpitali zostali wezwani do służby w okopach. Jeden w szpitalu pod moim dachem był młodym skrzypkiem. Często z nim rozmawiałam i kiedy tylko mógł, przynosił mi świece. Jego kariera dopiero się zaczynała, gdy wybuchła wojna. Jeszcze nie był w wojsku, zgłosił się więc na ochotnika do służby sanitarnej; bardzo nerwowy, wrażliwy, przeraziła się jego dusza, gdy został wezwany do okopów i wypił esencję octu, żeby się rozchorować. W jakiś sposób zostało to wykryte, a przynajmniej podejrzewane. Chłopiec został zhańbiony i pobity. 
Bardzo był chory, po przesłuchaniu położono go do łóżka w pokoju bezpośrednio pod moją sypialnią. Czując bliskość śmierci, w końcu wyciśnięto od niego zeznanie; potem wszystkim zabroniono zbliżać się do niego, nawet podać mu wodę do picia. 
Zamknięty sam w tym dużym pokoju, jego głos odbijał się dziwnym echem, błagając, błagając o litość, o łyk wody. Jedna z niemieckich sióstr wpadła w histerię na ten dźwięk i pomyślałam, że ona też zostanie pobita. Słyszeliśmy go przez dwa dni i noce, jęcząc, skomląc, czasem okropnie wrzeszcząc. Próbowałam pocieszyć się myślą, że ma delirium. Uspokojeni wreszcie śmiercią, o którą się modlił, widzieliśmy, jak wynoszono ciało, ubrane tylko w koszulę, wrzucone na chłopski wóz, ciągnięte przez dwóch rosyjskich żołnierzy. Żołnierzom niemieckim kazano wyjść to zobaczyć, jak potraktowano zdrajcę. Po długiej przemowie Rosjanie pod opieką żołnierza niemieckiego wyruszyli na miejsce pochówku.
Myślenie jest zabronione dla niemieckiego żołnierza. Dowodzeni są z największą surowością. Tylko w pewnych odstępach czasu dają im pozwolenie napić się tyle ile chcą pić, i zachęcają do robienia najstraszniejszych rzeczy. Dlatego ludzie na okupowanych terenach mają tak ciężko. 
Ciekawe jest to, że zawsze chcą być chwaleni. Zabiorą twoje meble, spakują je i będą oczekiwać, że staniesz zachwycony ich „szykownym” sposobem robienia tego. Nic nie jest tak trudne do zniesienia jak pogarda, z jaką są traktowani ludzie którzy nie są Niemcami. 
Nic nie jest dla nich święte! Zdziwiłam się, że niemiecki pastor naśladuje śpiew chłopów i księdza, wystawia ich na pośmiewisko, wyśpiewuje szyderczo słowa, które mają być tak święte. 
Pewnego dnia ten niemiecki pastor odprawiał nabożeństwo dla żołnierzy w okopach pod Wigrami, kiedy Rosjanie zaczęli ostrzeliwać ich z armat! Nastąpiło błyskawiczne rozproszenie jego zboru na cztery wiatry! Za niezwykłą odwagę, jaką wykazał się, nie pozwalając się uderzyć odłamkiem pocisku, ten ksiądz otrzymał Żelazny Krzyż! I oczywiście przyszedł świętować tę okazję w moim domu!

Bronisław Świeykowski "Z dni grozy w Gorlicach od 25 IX 1914 do 2 V 1915"
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #historiapolski
Nadszedł Dzień Bożego Narodzenia 1914 roku — mroźny ale pogodny — wielu mieszkańców, którzy przed pierwszą inwazyą nie ulękli się „Mochów" — obecnie widząc przygotowujące się od rana do wyjazdu Władze, w ciągu dnia ulotniło się z miasta. Wieczorem miały wyjechać Władze. 
Przy pożegnaniu w mem biurze — był obecnym i ówczesny Komendant Etapowy — który na zapytanie moje wystosowane urzędowo „czy mam zarządzić ewakuacyę miasta, gdyż może grozi nam niebezpieczeństwo linii bojowej" — odrzekł ze śmiechem: 
„aber was? es ist absolut ausgeschlossenl" 
Więc uspokojony poszedłem spać. — Władze wyjechały na Zachód, a gdy z rana 27/XII zjawiłem się o 1/2 7. w biurze — dowiedziałem się, że i c. i k. Komenda Etapowa przed świtem jeszcze miasto opuściła. Ulice znów puste, żołnierza ani na pokaz nigdzie -- a więc znowu to samo, co było 15/11 — Oczekiwanie wejścia wojsk rosyjskich do miasta!!...
27/XII. 1914 Bitwa w Siarach, Sękowej, Dominikowicach; szrapnele popołudniu wpadają do miasta na ul. Cmentarną i Stróżowską, nim jeszcze wojska rosyjskie wkroczyły na terytoryum miasta. o godz. 4. popołudniu wjazd licznych oddziałów kawaleryi rosyjskiej — strzały na ulicach i w Rynku. Czerkiesi i Kozacy rozpoczęli rabowanie po domach prywatnych, wydzierając nie tylko żywność i gdzieniegdzie przygotowane na święta przysmaki, ale ponadto i odzież i wszystkie drogocenniejsze przedmioty. 
(...)
5/I. Znowu strzelanina cały dzień z małemi tylko przerwami, spalenie całej dzielnicy miejskiej „na Magdalenie" przez wojska nasze celem otwarcia widoku na pozycye rosyjskie, podobnież postąpiono i z drugą dzielnicą miejską: „Pocieszką".
(...)
14/I. Pierwszy granat uderza w fasadę kościoła parafialnego wybijając w ciosach ogromna dziurę; — jak później się dowiedziałem, armia nasza przez kogoś ze swej służby wywiadowczej fałszywie poinformowana, jakoby na wieży kościelnej był ustawiony rosyjski karabin maszynowy, skierowała pociski na kościół; zaznaczyć tu muszę, że przez cały czas inwazyj klucze od kościoła i wieży nie były ani razu w rękach rosyjskich, że wieża była zawsze zamkniętą, a nawet ze strony rosyjskiej nie wyszła nigdy propozycya, by im wieżę otworzyć; o ustawieniu zatem tamże karabinu maszynowego nie mogło być najmniejszej mowy. 
Tymczasem coraz liczniejsze pociski wymierzano na kościół; już w dniu 14 stycznia oprócz tego, który uderzył w fasadę padło pięć innych w pobliżu kościoła; gdyż dwa w ogród dworski tuż niedaleko mego mieszkania, dwa na plac kościelny a jeden obok dworskich gumien. Następnego dnia t. j. 15 stycznia padł granat w ulicę Podkościelną zabijając w mieszkaniu troje i raniąc jedynaścioro ludzi. Prawdziwego zniszczenia w kościele dokonano dopiero 16 . stycznia o godz. 3. popołudniu; licznemi granatami rozburzono część wieży kościelnej i rozbito nawę główną i nawę boczną z prawej strony, tak że właściwie z dniem tym, kościół budowany kosztem pól miliona Koron od r. 1874, — gdyż dawny kościół uległ zniszczeniu wskutek pożaru prawie całego miasta — do r. 1895. przestał istnieć. Tegoż samego dnia zburzono granatami plebanię i część magistratu, rzucono bombę z aeroplanu na miasto, burząc starodawną świątynię aryańską przemienioną na lamus dworski. 
Poniżej karta pocztowa wydana w Wiedniu w 1916 roku pokazująca zniszczony kościół w Gorlicach.
Artyleria austro-węgierska zburzyła kościół w Gorlicach (czyli na terenie ówczesnej Austrii) a potem wydawano kartki "sugerujące" że to zrobili rosjanie. Niestety to nie był pojedynczy przypadek w tamtej wojnie.

LAURA DE GOZDAWA TURCZYNOWICZ. "When the Prussians Came to Poland. The Experiences of an American Woman during the German Invasion" - wydana w Nowym Jorku w 1916 roku
Cześć 30 Zdobycie Kalwaryi przez Niemców
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne 
WIELE osób w mieście zostało ukaranych z tego samego powodu co Z ski. 
Czterech rosyjskich oficerów i dwóch żołnierzy próbowało uciec! Dowiedzieliśmy się, kiedy hojnie rozdawano grzywny i kary więzienia! Żołnierze zostali zastrzeleni, a jeden z oficerów schwytany; ale trzech albo dotarło do własnych linii, albo zginęło w lesie. 
Jeden z nich był zaręczony z dziewczyną w Suwałkach. Nie wiedziała nic o planie, ale to nie miało znaczenia. Dwukrotnie wyprowadzono przed pluton egzekucyjny, grożono dziewczynie roztrzelaniem, został w końcu wtrącona do więzienia; a następnie skazany na dziesięć lat ciężkich robót. Wraz z nią skazano także różnych młodych ludzi, a jej znajomi dostali od dwóch do pięciu lat. 
Pewna dzielna kobietka, nauczycielka naitive speaker, francuskiego, przeciwstawiła się wszelkim rozkazom, idąc zebrać trochę pieniędzy dla tych, którzy musieli wyruszyć do pruskiego więzienia. Ci, którzy sami mieli tak mało, byli zawsze gotowi do pomocy jeszcze bardziej nieszczęśliwym. Iluż z naszego małego miasteczka Suwałk męczy się w pruskich więzieniach ludzi, którzy absolutnie nic nie zrobili, chyba że być Polakiem i żyć, to zbrodnia. 
Rosyjski szpital otrzymał nowego naczelnego chirurga, lekarza, który operował palec mojego małego chłopca. On, wcielenie "Schrecklichkeit", zbyt twardy i okrutny, by dłużej tolerować go w niemieckim szpitalu, otrzymał dowództwo nad Rosjanami. Czy gorsze nieszczęście mogło spotkać bezbronnych ludzi? 
Kiedy się o tym dowiedziałam, wokół mojego stolika siedziało kilku oficerów i popijało kawę. Opowiedzieli to jako dobry żart.
Kiedy ten brutalny człowiek został mianowany - mówili śmiejąc się głośno - że jego pierwszym żądaniem było zwiększenie Leichen Halle (kostnica). Gratulując sobie nawzajem, że wkrótce będzie mniej jeńców. 
Wkrótce po ustanowieniu nad nimi tego nowego wodza przyszła do mnie pewna polska dama, pokazując mi ślady jego ręki na jej twarzy. Służenie jako pielęgniarka w takiej szczególnej brutalności było dla niej zbyt trudne. 
Mówiła mi w wyniku czego lekarz uderzył ją gwałtownie w twarz, przewracając ją. Ta sama kobieta opowiedziała, jak użyła wyrażenia „Módlcie się do Boga, aby wojna wkrótce się skończyła”. Naczelny chirurg powiedział, że modliła się po niewłaściwej stronie; jej modlitwy nie mogły zostać wysłuchane! 
Inny lekarz, Herr Professor, był mniej więcej tak samo zły. Ranny oficer wymagał natychmiastowej operacji amputacji nogi. Wezwany Herr-Professor odmówił operacji bez honorarium w wysokości dwustu marek. Oficer nie miał pieniędzy lub było ich zbyt mało, a zanim inni oficerowie i siostry w lazarecie podpisali weksel, gangrena zażądała swego! Było już za późno, oficer zmarł. 
Pewnego dnia ponownie zgłosiły się do mnie dwie panie, aby pomóc im w zdobyciu żywności dla rannych. Tyle było tyfusu, a mleka nie było, właściwie nic nie byłó oprócz grochówki. Nie wolno nam było pomagać, ale myśleliśmy, że są sposoby na obejście trudności. Dałam im dwadzieścia pięć rubli i pewną ilość proszku budyniowego, co starannie ukryły. 
Ledwo wyszły, kiedy moja kucharka powiedziała mi, że oficer mówiący po polsku przesłuchał ją i pytał, czego panie chciały? Moja kucharka była na tyle sprytna, by powiedzieć, że nie wie; ale pośpieszyła mi powiedzieć o okolicznościach. 
Oczywiście wysłałam ją natychmiast, żeby ostrzec panie, że są obserwowane i na szczęście Bezirkschef nikogo nie aresztował! 
Zachowywałam się bardzo cicho, licząc wbrew nadziei na jakąś zmianę, ale żadna odpowiedź na moją prośbę nie nadeszła i wiedziałam, że dopóki mój wróg stoi na czele Bezirkschef, nie ma możliwości wyjazdu. 
Złe wieści dotarły do nas ze świata. Słyszeliśmy, że Rosjanie są w odwrocie; ale u nas walka wciąż trwała. 
Po raz kolejny Wielki Człowiek był tam, kierując linią frontu. Oficer powiedział mi, że mają rozkaz zająć Kalwaryię za wszelką cenę. Rosjanie mieli baterię dział na szczycie małego wzgórza, a Niemcy nie mogli się tam przedostać. 
To był punkt tuż za Suwałkami. Przybyły ogromne posiłki, wśród nich „Czarni Bawarczycy”, ci, którzy, jak się mówi, nigdy nie wydali jeńców oddanych pod ich opiekę. „Więźniowie się zmęczyli” – mówili. 
A pułk za pułkiem próbował szturmować wzgórze. 
Dlaczego kontynuowano to bezsensowne marnowanie ludzkiego życia, nikt nie wiedział? To był rozkaz wydany na najwyższym poziomie dowodzenia! 
Pewien oficer opowiadając mi o straszliwej rzezi powiedział, że bagna wokół Kalwaryi są tak gęste od trupów jak bożonarodzeniowy placek z porzeczkami. W końcu Rosjanie wycofali się z Kalwary!

LAURA DE GOZDAWA TURCZYNOWICZ. "When the Prussians Came to Poland. The Experiences of an American Woman during the German Invasion" - wydana w Nowym Jorku w 1916 roku
Cześć 29 Aresztowanie Z-skiego
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne 
15 lipca 1915 roku powiedziano nam, że jeńcy mają dostać dziesięć fenigów dziennie i kawałek chleba! Po raz pierwszy od tych wszystkich męczących miesięcy wzięto pod uwagę fakt, że wziętymi do niewoli żołnierzami byli mężczyźni, a ciężar ich wyżywienia i zmuszenia do patrzenia na nich zdjęto z mieszczan. Większość jeńców wywieziono do Prus. Mieliśmy nadzieję, że tam będzie im lepiej. Bardzo się ucieszyłam, gdy nadeszła wiadomość o racjach żywnościowych dla mężczyzn, ale jak zawsze moja radość była krótkotrwała, bo odebrano mi pozwolenie na ich wyżywienie. 
Karmienie jeńca było teraz wykroczeniem, za które groziła grzywna i więzienie. Z dziesięcioma fenigami dziennie i odrobiną suchego chleba mężczyźni nie byliby w lepszej sytuacji, ale wiedziałam, że będzie gorzej; przy najmniejszym wykroczeniu racje żywnościowe byłyby odcinane.
Gustav nadal nam pomagał, ale nie odważyłam się kupić już tak dużo jak na początku, ludzie ze sklepu dają tylko określone rzeczy i nie przekraczają ustalonej kwoty. Po raz kolejny w mieście zaczęło brakować żywności. Miałam więcej szczęścia niż ktokolwiek inny, ale z dnia na dzień zastanawiałam się, czy następnego dnia powinniśmy mieć porządne jedzenie. Ponieważ ludzie w mieście odczuwali szczyptę głodu, poczułam się zobowiązana do podzielenia się tym, co mieliśmy. Panowie pan W. i inżynier przychodzili bardzo często na obiady. Jedliśmy w milczeniu, z wyjątkiem dzieci; czułe drobiazgi, były też cichsze niż przed wojną. Jedną osobą, której zawsze wysyłałam jedzenie, była ciotka naszej znajomej, sędzi. Biedna pani postanowiła pozostać, gdy miasto zostało ewakuowane, myśląc, że Rosjanie wkrótce wrócą. Miała mnóstwo funduszy i powinna czuć się komfortowo. Już pierwszego dnia okupacji pruskiej dom został splądrowany i zajęty przez pospólstwo. Zabrali jej pokojówkę, która była jedyną istotą, która jej pozostała po ewakuacji i ze strachu przed tym, co się z nią dzieje, biedna pani dostała ataku paraliżu. Samotna i bezradna, jak smutny był jej przypadek. Chciałam ją zabrać do domu, gdzie nie byłaby sama, ale oczywiście nie pozwolono mi na to. 
Gustav kazał mi przestać pozwalać dwóm mężczyznom aby przychodzili do mnie na posiłki. Inżynier był podejrzanym przez Bezirkschefa. Nasz przyjaciel, człowiek, w którego domu odbyło się zebranie w sprawie zorganizowania szpitala tyfusowego, przebywał w więzieniu. Został wyciągnięty z łóżka w środku nocy i wywieziony.
Gustaw przyniósł mi kiedyś kawałek kiełbasy, którym była owinięta kartka „Rozkaz dzienny” z Komendantury. Naturalnie przejrzałam go z zainteresowaniem. 
Długa lista skonfiskowanych rzeczy i ukaranych ludzi. Z ski, skazany na 5 lat ciężkiego więzienia. Byłam tak przejęta tą wiadomością, że trudno było mi zachować spokój. Wysłałam moją kucharkę, aby zdobyła jak najwięcej wiadomości o biedaku. Wróciła z informacją, że wrócił do domu, że sprawa została zakończona!
Po dokładnym przemyśleniu wszytkiego postanowiłam zaryzykować i pójść do naszego kolegi Z ski, aby mu powiedzieć, co przeczytałam. 
Kucharka po wysłuchaniu mojego planu wpadła w histerię. Około piątej poszłam załatwiać swoje sprawy, spacerując dusznymi ulicami, nie rozglądając się ani w prawo, ani w lewo. Było gorąco, a powietrze było ciężkie od zapachów wojny; nędza czasu ciągnęła się jak ołowiany ciężar po umysłach i nogach. Kiedy dotarłam do domu Z ski'ego, gdzie pilnował go żołnierz, zastałam go siedzącego przed stołam z pustymi oczami wpatrzonymi w przestrzeń. 
W końcu mnie rozpoznał i prawie uśmiech pojawił się na jego ustach. Zapytał mnie, jak się mają dzieci? Biedny człowieku! Gdzieś masz troje dzieci i bardzo ładną żonę. 
Jego stara służąca krzątała się i błagała mnie, abym nakłoniła jej pana do wzięcia gorącej kąpieli, którą dla niego przygotowała. Pozbywając się jej, zapytałam go, co mu powiedziano, kiedy został zwolniony? 
"Nic." 
Zapytałam go, czy wie, że żołnierz jest na warcie? 
Również "nie." 
Musiałam mu powiedzieć, czego się dowiedziałam, błagając go, jeśli jest jakaś wiadomość dla jego żony, aby mi ją przekazał, a także prosząc go, aby milczał i pomyślał o wszystkim, co chce mi powiedzieć. 
Walczył dzielnie, twierdząc, że to nie może być prawda, że nie zrobił nic złego - jakby to było konieczne! - Dawał pieniądze tylko wziętym do niewoli oficerom. Nie mógł uwierzyć, że informacja była prawdziwa. 
Błagałam go, aby zdał sobie sprawę ze swojej pozycji, aby wróg nie zaskoczył go. 
Zaczął pisać do żony, zatrzymał się i podarł. „Powiedz mojej żonie! Powiedz jej, że ją kochałam i już nigdy jej nie zobaczę. Moi synowie muszą zrozumieć los swojego ojca, że są Polakami”. 
Mówił jak tonący, łapiąc powietrze. 
Myślałam, że umrze na moich oczach,  
Nagle powiedział mi, że chce mi coś dać, czego Niemcy nie powinni dostać, pieniądze, wyciągając z kryjówki wielki stos banknotów! 
Kiedy to liczył, wszedł żołnierz na warcie, pytając, co robimy? 
Powiedziałam mu po prostu, że ten dżentelmen pożycza mi trochę pieniędzy, ponieważ moje fundusze są na wyczerpaniu, pokazując mu, że odszedł od nas, zadowolony i odkryłam, że było 1500 rubli i trzy tysiące marek, wkładając pieniądze do mojej torby. 
Z trudem rozmawialiśmy razem. Zauważyłam, jak jego oczy wędrowały od jednego przedmiotu do drugiego, wpatrując się, ale nic nie widząc. Po jakimś czasie powiedział mi, żebym się o niego zbytnio nie martwiła, jego serce jest słabe, koniec nadejdzie prędzej niż skończy się wojna, albo Rosjanie odbiją Suwałki. 
Patrzyłam na niego, zastanawiając się, czy ta jego żona gdzieś rozpozna swojego męża w białym i załamanym staruszku przede mną. 
Przypomniałam sobie, jak zobaczyłam ich po raz pierwszy, na balu w Suwałkach niecałe dwa lata temu, ona ładna, wesoła, przepięknie ubrana. On szarmancki, o włosach czarnych jak noc, z „wielkimi manierami” polskiego szlachcica. Podziwiałam jego wspaniały taniec mazura. 
Wkrótce powiedziałam mu, że w końcu uda nam się wydostać. Moja wiara nie zachwiała się, inaczej nie dałoby się przeżyć tych dni. Któregoś dnia dostarczę jego żonie zarówno wiadomości, jak i pieniądze, z których w międzyczasie cieszyłam się. Złapaliśmy się za ręce, patrząc na siebie w milczeniu. 
Następnego ranka zabrano go do Prus Wschodnich a mi kazano mi trzymać się w domu.

Włoska flaga na szczycie Monte Santo di Goricia zdobytym w czasie XI ofensywy nad rzeką Isonzo w sierpniu 1917 roku.
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne 
Leżące o kilka kilometrów dalej na północny wschód, na tym samym wschodnim brzegu rzeki Isonzo góry Kuk i Vodice zostały zdobyte przez Włochów w maju 1917 roku w czasie X ofensywy nad rzeką Isonzo i chociaż próbowano również zdobyc Monte Santo, wszystkie ataki zostały odparte przez armię austro-węgierską.
Monte Santo udało się dopiero zdobyc w czasie XI ofensywy nad Isonzo która trwała od 18 sierpnia do 12 września. Straty w zabitych, rannych, wziętych do niewoli lub zaginionych po obu stronach sięgnęły w sumie prawie 300 tys. żołnierzy, a front przesunął się o kilka kilometrów.  
współrzędne: https://www.google.com/maps/@45.9941188,13.646463,3348m/data=!3m1!1e3?entry=ttu

LAURA DE GOZDAWA TURCZYNOWICZ. "When the Prussians Came to Poland. The Experiences of an American Woman during the German Invasion" - wydana w Nowym Jorku w 1916 roku
Cześć 28 Mały Gustaw
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne 
Głównym rezultatem tej ostatniej petycji było to, że Niemcy zaczęli nazywać mnie Frau Professorin! 
Niemal natychmiast po tym poznaliśmy nowego przyjaciela, skromnego, ale prawdziwego. Dzieci spacerowały po ogrodzie z moją kucharką, kiedy spotkały żołnierza, który rozmawiał z nimi po angielsku; polubili go i zaprowadzili do domu, aby zobaczył się z mamą. Powiedział mi, że był kelnerem w Waldorf-Astoria w Nowym Jorku, później w Brukseli. Tam został złapany w momencie wybuchu wojny i zmuszony do wyjazdu do Niemiec, co oznaczało dla niego wojsko. Był wielkim, wysokim chłopcem, a dzieci nazywały go „kochanym małym Gustawem!” Jakże żałował, że nie był w Ameryce, i z pewnością nie był zachwycony wojną! Służył lekarzowi jako sanitariusz i mam dla niego wiele życzliwości, za które mu dziękuję. Chodził z dziećmi na spacery, często przynosząc nam jakiś przysmak. Kiedyś w cudownym pudełku przyszedł do niego prezent od ukochanej! Było tam wiele różnych rzeczy, bochenek dziwnego, czarnego „sandkuchen”, ciasta, które było bardzo lubiane w Niemczech, ale które nie nadawało się do zrobienia z czarnej mąki i niewielkiej ilości cukru; słoik konfitury malinowej, olbrzymia kiełbasa, chleb, maleńka paczka soli, co bardzo mnie ucieszyło, bo sól kosztowała rubla za funt! Mały garnek masła! Wszystkie te wspaniałe rzeczy Gustaw przyniósł mi dla dzieci, a ja przyjęłam je po prostu z wdzięcznym sercem. Ten życzliwy gość zaproponował petycję z prośbą o pozwolenie na zakup w niemieckim sklepie wojskowym. Były tam owoce, marmolady, wędzone ryby, konserwy jarzynowe, ekstrakty mięsne do zup, wszystko, co można było mieć, ale mieszczanie odważali się tylko patrzeć na towary z daleka. Żołnierz stał na warcie przed drzwiami. Trudno było być głodnym, mieć pieniądze, a jednocześnie nie wolno było kupować jedzenia!
Ludzie stali w kółko, próbując nakłonić jakiegoś dobrodusznego żołnierza, żeby im coś kupił, może pomarańczę dla chorego lub dziecka. Nie odważyli się jednak tego zrobić, ale Gustav często kupował dla mnie różne rzeczy, narażając się na wykrycie. Tuż przed szesnastym czerwca, urodzinami mojej córeczki, dzięki życzliwemu lekarzowi otrzymałam pozwolenie na zakup dla mojej rodziny. Potem Gustav przynosił codziennie całą masę rzeczy, bo ja kupowałam dla miasta! Mieliśmy niezły jubileusz! Pewnego dnia Gustav przyszedł ze wspaniałą wiadomością, że są tam do kupienia kubły z marmoladą, i zapewnił sobie jeden, wiedząc, że tego sobie życzę. Kiedy z podnieceniem obserwowałam otwieranie się kubła, wszedł nasz ksiądz! On też był podekscytowany! Natychmiast wypiliśmy herbatę i kromki czarnego chleba, gęstego od dżemu! Było tego pięć funtów, więc wysłałam pięć szklanek ludziom, o których wiedziałam, że szczególnie potrzebują „pokrzepienia”. Gustaw dobrodusznie zaoferował, że przyniesie więcej, jeśli któreś z dzieci pójdzie z nim, to znaczy z Wandą, bo ją uwielbiał! Przyniósł jeszcze dwa kubły. Jeden zatrzymałam drugi różnymi sposobami i po drodze, bo tego nie było wolno, dotarł do rosyjskiego szpitala. Inną rzeczą, którą tam znalazłam, był „kisiel w proszku”, rodzaj płatków śniadaniowych, które pęczniały podczas gotowania, znacznie zwiększając objętość. Najbardziej pożądana cecha w czasie wojny! Był słodki i doprawiony owocami, dzieci były zachwycone tym różowym. To też udało mi się zdobyć w pewnej ilości, wysyłając do chorych na tyfus w rosyjskim szpitalu. Więźniów na ulicy uszczęśliwiały kubły herbaty z plasterkami cytryny, niesłychany luksus. Tak wielu miało szkorbut, że był to dla nich lek.
Najtrudniejszą rzeczą, jaką dla mnie, było narysowanie linii, aby powiedzieć, że już nie ma. Chciałam ich wszystkich nakarmić. Czułam się jak matka miasta! Moje fundusze dawno by się wyczerpały, gdyby kucharka nie powstrzymała mnie, mówiąc, że dzieciom nic nie będzie. To było szalone, widzieć takie cierpienie i móc tak niewiele z niego ulżyć. To oznaczało karmienie czterdziestu dwóch osób dziennie, z dodaniem może jeszcze dziesięciu, ponieważ nie mogłam odmówić. To była mniej niż kropla w morzu cierpiących tysięcy! 
Coraz więcej ludzi „było zatrudnionych" w lasach, przy budowie mostów, przy kopaniu okopów, a wielu wysłano jeszcze dalej. Los Suwałk często wisiał na włosku, tak bardzo wydawało się że Rosjanie je wkrótce odbiją. W pewnym okresie takiej niepewności, Bałam się wypuścić dzieci i trzymałam je na balkonie. Przechodzący obok oficer powiedział coś do więźnia rosyjskiego zatrudnionego przy czyszczeniu rynsztoka. Rosjanin, nie rozumiejąc i naturalnie spodziewając się ciosu, skulił się, podnosząc rękę z łopatą do głowy, jak sądzę, chcąc osłonić twarz. Oficer wyciągnął pistolet i zastrzelił go, zabraniając usunięcia ciała. „Niech rosyjskie psy mają nauczkę!”. Moje dzieci to wszystko widziały.
Tej nocy, kiedy pomyślały o tym, zaczynały krzyczeć. Ich pierwszym pytaniem rano było, czy rosyjski żołnierz został pochowany. Biedne ciało leżało tam, dopóki oficer nie został przeniesiony ze swoim pułkiem do innej miejscowości. Pozostało odkryte, a było już lato. 
Czego ja bym nie dała, żeby wymazać to wspomnienie z umysłów moich dzieci, horror tego rozkładającego się ciała pod naszymi drzwiami. Czy można się dziwić, że z trudem można było oddychać powietrzem? Osobliwy, mdlący, słodki zapach wojny! Jak to wszystko przeniknął! Tak więc żyliśmy przy stale rosnącej liczbie trupów leżących w lasach i na bagnach.
Przed wojną jedną z rozkoszy polskiego lata były wspaniałe słowiki śpiewające, tysiące skowronków, które swoją cudowną, radosną melodią obsypywały z chmur ludzi, którzy ciężko pracowali, ale też potrafili być weseli. Ktoś, kto widział polskie „dożynki”, nie może o tym zapomnieć. Tańce chłopskie, cudowne i pełne wdzięku, waleczne i swobodne jak śpiew skowronków; wzruszały każdego swoją spontanicznością. Ze wszystkich ptaków, ze wszystkich odmian pozostały tylko wrony padlinożerne, których setki rechotały ochryple, napełniając człowieka przerażeniem i odrazą. 
Chłopi mówili, że są duchami złych uczynków, jakie się wokół nas dokonały. Można by prawie w to uwierzyć.

LAURA DE GOZDAWA TURCZYNOWICZ. "When the Prussians Came to Poland. The Experiences of an American Woman during the German Invasion" - wydana w Nowym Jorku w 1916 roku
Cześć 27 Czwarta petycja o wyjazd z Suwałk... do Norwegii
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne 
Byłam zdumiona, gdy pewnego ranka otrzymałam wezwanie przyniesione przez żołnierza na zebranie ludzi odpowiedzialnych za funkcjonowanie miasta. Miało to się odbyć w pomieszzeniach dżentelmena (szlachcica), który niestety pozostał, by chronić swoje interesy. Jego dom był mniej więcej w takim samym stanie jak mój, tylko ja miałam kilka pokoi, a on tylko dwa i nawet tam zwykli żołnierze, którzy zajmowali dom, czuli się jak u siebie, śpiąc w jego łóżku, jeśli im się podobało. Kiedy byłam na spotkaniu, było wielu ludzi, których nie widziałam od czasu, gdy zostaliśmy odcięci od świata, a wśród nich inżynier i szlachcic z dwoma synami, pan W. Zapytałam ich, dlaczego do mnie nie przyszli. Powiedzieli, że nie chcą wpędzać mnie w większe kłopoty. Powiedziałam im, że nie mogą mnie wpedzić w wieksze, więc równie dobrze mogą przyjść. 
Był tam nowy człowiek, bliski szefa zarządu cywilnego, Żyd z Kurlandii; mój wróg! Byłam tak uprzejma, jak tylko mogłam, tak aby nie odrzucił mojej prośby. Napisałam petycję i zastanawiałam się, co się z nią stanie. Może zmęczą się czytaniem moich próśb i pozwolą mi wyjechać, aby pozbyć się kłopotu! 
Kiedy Bezirkschef zaczął mówić, okazało się, że zostaliśmy wezwani do założenia szpitala tyfusowego dla miasta, w którym choroba się już skończyła. Chodziło o to, że mieliśmy znaleźć dom, łóżka, pościel, pielęgniarki i jedzenie. Niemcy kazaliby aptekarzom podawać wszystkie leki i środki dezynfekujące. 
Od razu powiedziałam, że mój czas jest więcej niż zapełniony, ponieważ zostałam wyznaczony do opieki nad więźniami pracującymi na ulicach i mam troje małych dzieci. Pani, która była pielęgniarką w rosyjskim szpitalu, pracując dzień i noc, powiedziała, że też nie może pomóc, ponieważ była przełożoną pielęgniarek tam, gdzie były operacje chirurgiczne. 
Mężczyzna był na nas wściekły za odpowiedź i powiedział, że to wszystko jedno; musieliśmy albo zrobić to sami, albo zapłacić za to, a on obciążyłby naszego gospodarza odpowiedzialnością za to. 
To było okropne widzieć, jak ta zwykła istota onieśmiela tych ludzi. Większość z nich mówiła po niemiecku bardzo słabo, bo nigdy nie chcieli sie uczyć tego języka, a teraz byli w niekorzystnej sytuacji, bo nie było nikogo, kto mógłby wziąć na siebie odpowiedzialność. Po różnych mrożących krew w żyłach groźbach kazano nam wracać do domu, zanim powiedziano mi, że na pewno zostanę wezwana do wykonania mojej części pracy pielęgniarskiej, na co odpowiedziałam, że oprócz dwóch podanych powodów wyjeżdżam z Suwałk! 
Jak się zaczął śmiać i mówił: „Nie, nigdy”. A także, że przyjdzie rzucić okiem na moje papiery. 
Cóż, powiedział, coś co nigdy nie przyszło mi do głowy, że ktoś będzie próbował przeglądać nasze dokumenty, które były wystarczająco sprytnie ukryte. W szafie, która stała w mojej sypialni, za ciężkim lustrem znajdowało się kilka szuflad. Wyciągając dolną, z tyłu ukryto bardzo dobry tajny schowek. Leżała tam skórzana teczka, w której znajdowały się nasze dokumenty. Przejrzałam je nerwowo, gdy tylko wróciłam ze spotkania, bojąc się, że ktoś mi przeszkodzi. Postanowiłam pokazać tylko trzy i dyplom mojego męża z Uniwersytetu w Monachium. Nie odważyłam się pokazać metryki ślubu, bo było tam napisane, że urodziłam się w Kanadzie! Mój ojciec był obywatelem amerykańskim, całe życie mieszkałam w Stanach Zjednoczonych, nigdy nie byłam w Kanadzie dłużej niż na krótkie wizyty. Jednak gdyby odkryto moje miejsce urodzenia, nic by mnie nie uratowało. 
Można było pokazać metryki chrztu moich dzieci. Byli Austriakami, bo dzieci urodziły się w Krakowie, gdzie mój mąż był Profesorem na Uniwersytecie. Zanim nasi synowie mieli dwa lata, wyjechaliśmy do Rosji, aby uczynić ich rosyjskimi poddanymi. Majątki rodzinne znajdowały się w Królestwie Polskim (rosyjskim), a mój mąż został powołany do służby w Departamencie Rolnictwa mającym pod swoją jurysdykcją dwie gubernie, Łomży i Suwałk. Specjalną gałęzią jego nauki była hydrotechnika. W świadectwach dzieci było proste zestawienie dat, moje imię i słowo, że mój mąż jest profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego! 
Te odłożyłam na bok i ukryłam resztę, niektóre stare i interesujące. Dokumenty te nosiliśmy przy sobie od początku wojny i później podczas pierwszej ewakuacji z Suwałk byly pod moją opieką. Jednym z nich był stary patent na francuski tytuł nadany przez Henryka Walazego, gdy został królem Polski. Wiele rodzin otrzymało ten sam tytuł, ale większość tych listów zaginęła z biegiem lat. W naszej rodzinie krążyła legenda, że pradziadek jechał saniami przez siedem dni, żeby uzyskać patent szlachecki w Piotrogrodzie, kiedy nowe prawa tego wymagały. Ten dokument przede wszystkim musiał być ukryty.
Po podjęciu decyzji, które dokumenty pokazać, napisałam petycję do „Herr Presidial Rat” z Suwałk (najbliższe angielskie określenie to doradca prezydenta, ale to nie to znaczy), prosząc o pozwolenie na osobiste złożenie petycji! Coraz bardziej się niecierpliwiłam i czułam, że im bardziej będę natrętna, tym bliższe będzie moje uwolnienie. W ciągu jednego lub dwóch dni moja prośba została spełniona i znalazłam ciekawskiego starca, „von”, raczej niekompetentnego, którego prawdopodobnie uważano tylko za figuranta. Moim wrogiem był prawdziwy naczelnik! Dałam mu dokumenty i przedstawiłam moją petycję, mówiąc mu, że to czwarta! 
Tym razem błagałam o pozwolenie na wyjazd do Norwegii, gdyby to nie było możliwe, to do Ameryki, chociaż nie widziałam jasnej drogi, aby się tam dostać, ale miałam żywe zaufanie do Opatrzności. Naczelnik był bardzo uprzejmy, z zainteresowaniem przyglądał się mojej wizytówce, ale powiedział mi, że jestem znana władzom jako sympatyk Rosji i okazywałam wielkie zmartwienie upadkiem Lwowa. 
Przyznałam się do tego, ale jak moglibyśmy czuć się inaczej, kiedy Polska była wdeptana w ziemię i eksterminowana! 
Odpowiedział, że gdybym tylko mógł spojrzeć na to z innej perespektywy, że Niemcy są jedynym przyjacielem i zbawieniem Polski, sprawy moje potoczą się prędko. Tak czy inaczej, petycję należy wysłać do naczelnego dowódcy armii, z jego rekomendacją, bo był zasmucony, widząc szlachetną kobietę doprowadzoną do takich kłopotów.

LAURA DE GOZDAWA TURCZYNOWICZ. „Kiedy Prusacy przybyli do Polski. Doświadczenia Amerykanki podczas niemieckiej inwazji” - wydanie w Nowym Jorku w 1916 roku
Cześć 26 Rosjanie próbują odbić Suwałki maj 1915
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne
MOJA odmowa wypicia toastu została ewidentnie zgłoszona władzom, dlatego 9 maja moja prośba o wyjazd do Szwecji została odrzucona! Nie pozwolono mi wrócić do męża. To był cios, który był na szczycie okropności tej orgii po zatopieniu Lusitanii. Ale nie pozwoliłam się zniechęcić, czując, że jeśli to się stanie, nigdy nie zostaniemy wypuszczeni. Natychmiast zabrałam się za napisanie kolejnej petycji.
Dwóch jeńców oddano na służbę starej Żydówce, która z dumą mówiła, że jest i zawsze była niemieckim szpiegiem. Musieli nosić dla niej drewno i wodę, otrzymując za to wiele zniewag. W przeciwieństwie do innej starej Żydówki, którą często widywałam i która pomagała, jak mogła, karmiąc tych nieszczęśników. Przychodziła z małym wiaderkiem zupy lub płatków owsianych, czymkolwiek się dało, a żołnierze stali wokół niej i zanurzali w niej własne łyżki. Biedna stara kobieta zawsze dzieliła się jedzeniem z mężczyznami, to było tylko kilka łyżek, ale dla nich jaka to była różnica! Czy padało, czy świeciło słońce, była tam ze swoim małym wiaderkiem, nie pytając o pozwolenie i z jakiegoś powodu nigdy nie została zatrzymana. Jej syn był gdzieś wśród rosyjskich żołnierzy.
Naród żydowski nie spotykał się z takim traktowaniem, jakiego mogli się spodziewać. Nieustannie nakładano na nich kary pieniężne. Wszystko zostało zabrane. Oczywiście byli na tyle sprytni, że ukryli pieniądze tam, gdzie nawet wróg nie mógł ich znaleźć, i wydobyli je, gdy nastał czas względnego spokoju. Wielu dostało pozwolenie na kupowanie towarów w Prusach. Odnieśliśmy z tego pewne korzyści, nawet jeśli drogo nas to kosztowało. Dostałam dziesięć funtów cukru, płacąc dziesięć rubli. To, co było naprawdę złe dla miasta, to fakt, że alkohol znów był w sprzedaży. Ludzie, którzy nie mogli kupić jedzenia, zaczęli pić rum!
ZBLIŻAJĄC SIĘ do ostatnich dni maja, rozegrała się straszna bitwa, trwająca cztery dni i noce. Kanonada była tak silna, że nikt nie pomyślał o pójściu do łóżka. Noce były jasne. Błagałam sanitariuszkę w szpitalu, żeby mi przyniosła świecę, tak mi się chciało siedzieć i słuchać bez żadnego zajęcia, że w te noce ubierałam lalkę Wandy. Czytanie było niemożliwe, a w moim dzienniku były tylko drobne sprawy do napisania. 
Musiałam czuwać; w rzeczywistości nie można było spać! Miasto było otoczone ogniem, gdyż Niemcy często używali tych okropnych buchających miotaczy ognia. Słyszeliśmy świst przelatujących pocisków i niecierpliwy tuk-tuk-tuk karabinów maszynowych. Z jakiegoś powodu tego dźwięku bałam się najbardziej, bardziej niż wielkich armat. 
Po pierwszej nocnej bitwie usłyszeliśmy, że Rosjanie zdobywają przewagę. Niemcy w mieście byli już spakowani. Jeńcy zostali wypędzeni do Prus Wschodnich, nadzieja była wielka! Rannych przybyło w takiej liczbie, że zamknięte już na czas ewakuacji szpitale musiały zostać ponownie otwarte. 
I wtedy pułk za pułkiem zaczęły przybywać posiłki i pędziły przez miasto ze śpiewem! Jakże przerażający znak. 
Pierwszego dnia niektórzy oficerowie zakwaterowali się w pokojach naszego domu, które były zarezerwowane dla mnie i czekali na rozkaz udania się do okopów. Jeden z nich, młody Herr Lieutenant, bawił się z dziećmi. Był dość młody i bardzo sympatyczny i chociaż dzieci stanowczo odmawiały zaprzyjaźnienia się z Niemcami, ten chyba im się spodobał. Po spędzeniu dnia w naszych pokojach oficer ten został wysłany tego wieczoru do okopów. Drugiej nocy nie byliśmy tak zadowoleni, ponieważ przybyły tak ogromne posiłki, że nie mogliśmy sobie wyobrazić że są siły wystarczające do ich pokonania. Następnego ranka wszyscy staliśmy w oknach i patrzyliśmy, jak ranni przybywają do szpitala, kiedy Herr Lieutenant wszedł do pokoju! 
Tylko jedna noc, ale trudno go było rozpoznać. Był ranny, postrzelony w łokieć i miał różne rany na ciele. Mundur był rozdarty, brudny i poplamiony krwią. Najbardziej niezwykłym wyrazem jego twarzy był wyraz chłopięcości całkowicie wymazany przez cierpienie. Biedak bardzo potrzebował pomocy, ale w szpitalu były takie tłumy, że musiał czekać. Oczywiście nie odważyłam się dotknąć jego rany będąc więźniem! Mogłam zrobić tylko to, co było możliwe, aby zapewnić mu komfort, był ledwie przytomny z bólu i głodu. Dzieciom było przykro i okazywały mu współczucie. Ciekawie było słyszeć, jak rozmawiają z nim po angielsku, gdy stał w pobliżu i pił czarną kawę.
Coś wydawało się rodzić w małych umysłach i w końcu wyszło nawieszch.
Staś powiedział:
„Mamo, jacy okropni są Niemcy, żeby strzelać do własnych oficerów!”
„Nie Niemcy go postrzelili, tylko Rosjanie! To były rosyjskie kule” – wyjaśniłam.
„Mamo, mamo, czy Rosjanie zabili tych wszystkich Niemców, których nieśli na noszach i wszystkich rannych w szpitalu, czy Rosjanie ich zastrzelili?”
W swoim pragnieniu pochwalenia się wiedzą Wanda natychmiast odpowiedziała.
„Tak, kochanie, Rosjanie to wszystko zrobili!”
„Oh goody goody” dzieci zaczęły tańczyć, szalejąc z radości...
Oficer był miły i powiedział:
„Nie zgłoszę tego. Jesteś bezpieczna, ale nie pozwól im mówić takich rzeczy, gdy inni są w pobliżu. Jesteś odpowiedzialna za swoje dzieci”.
Walka narastała przez cały dzień. Suwałki prawie opustoszały z Niemców. Jeszcze jedna noc, a potem strzelanina się oddaliła.
Och! okropność tego uczucia świadomości, że wróg wciąż jest w posiadaniu miasta, rozpacz, trudność w utrzymaniu jakiejkolwiek rutyny w życiu; w powietrzu czuło się cierpienie mieszkańców miasta, którzy byli "bestrafed"!
Poniżej mapa z linią frontu w maju 1915 roku

LAURA DE GOZDAWA TURCZYNOWICZ. "When the Prussians Came to Poland. The Experiences of an American Woman during the German Invasion" - wydana w Nowym Jorku w 1916 roku
Cześć 25 Lusitania
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne 
Po odejściu Kapitana wojsko częściej korzystało z mojego mieszkania. Przychodzili i siedzieli, używając go jako Klubu. Bardzo często oficer zajmował tam swoją kwaterę na kilka dni. Tak było 7, 8 i 9 maja.
8-go rano moja kucharka wróciła z miasta, mówiąc mi, że Niemcy świętują jakiś wielki czyn. Nie wyjaśniła tej historii, ale tego dnia żołnierze otrzymali zezwolenie na świętowanie. Wystarczy nam nieszczęścia! 
Wieczorem oficerowie świętowali u mnie w domu, było ich bardzo dużo, proszono mnie, żebym im podała herbatę. Nie było sensu się sprzeciwiać, tylko sprowadziłoby to na nas nieszczęście, więc samowar za samowarem im cierpliwie podawałam. 
Herbata! Pół szklanki lub filiżanki rumu, trochę wody i herbaty. Mója kucharka powiedział mi, jak się sprawy mają wczesnym wieczorem. W pokoju oficerów wypili wielkie kieliszki pełne brandy i tak dalej, po czym podeszli do stołu, aby napić się herbaty. 
Języki rozwiązały się dość szybko i usłyszałam straszną historię Lusitanii. Czytają mi depesze, próbując skłonić do wyrażenia opinii. Co by się z nami stało, gdybym odważyła się wyrazić swoją opinię? Podejmowałam ryzyko, mówiąc: „Boże, zmiłuj się nad biednymi, którzy odeszli”, tak jak ja to zrobiłam, nie ufając sobie, że mogę mówić. Nawet to wywołało na mnie burzę protestów. 
Nikt nie był winny, tylko Anglicy, ludzie zostali ostrzeżeni, poszli na śmierć świadomi tego co robią i tak dalej, ad libitum, otwierając drogę do najstraszniejszej tyrady przeciwko Amerykanom. Wysłuchałam wystarczająco dużo okropnych rzeczy wypowiedzianych przeciwko Anglikom, by sprowadzić zniszczenie na mój dom, gdzie zostały wypowiedziane, nie śmiejąc powiedzieć ani słowa w proteście. Kosztowałoby to nasze życie. Ale kiedy zaczęli szantażować Amerykę i Amerykanów, poczynając od prezydenta, wtedy poczułam, że nadszedł czas, aby zrozumieli, że nie będę wszystkiego słuchała. 
Drżąc tak, że kolana prawie odmówiły mi posłuszeństwa, wstałam od stołu, mówiąc: „Nie będę słuchała ani jednego słowa więcej przeciwko Ameryce. Jestem chora na serce z powodu tej okropnej wiadomości. Musicie mnie zwolnić z dalszej służby”. 
To ich otrzeźwiło, pewien wysoki oficer powiedział: „Łaskawa pani ma rację!” Inny zasugerował, abym przed odejściem wypiła zdrowie Kaisera i zwycięstwo oręża niemieckiego. 
Mieli szampana, a ja pozwoliłam im nalać mi kieliszek bez protestu, przynosząc małą karafkę. Kiedy wypili toast, a ja po prostu opróżniłam szklankę do karafki, mówiąc, że skoro w mieście jest tyle chorób, te kilka kropel może uratować komuś życie. W tym momencie jeden z oficerów przyniósł mi ze swojego pokoju pełną butelkę szampana, mówiąc: „Teraz wypijesz nasz toast!” 
Przestraszona, ale jeszcze bardziej zdeterminowana, odpowiedziałam: „Nie! Nawet, gdyby były rzeki szampana!” zaraz dodając, „że strasznie się cieszę, że przyniosłam wino moim pacjentom, chociaż nie czułam się w obowiązku im za nie dziękować. Zabrali mi tak wiele”. 
Mówiąc „dobranoc”, z pewną ostatecznością tonu poszłam do moich dzieci. Przystawiłam krzesełko między łóżeczka chłopców i podnosząc małą Wandę z łóżka, trzymałam ją w ramionach, myśląc, że jeśli będą chcieli mnie zmusić do dolania herbaty, to będę miała wymówkę. Przez kilka minut po moim wyjściu oficerowie byli spokojni, ale wkrótce zaczęli śpiewać i krzyczeć „Hoch! Hoch! Hoch!”, stając się tak hałaśliwi w swojej hulance, że dzieci się obudziły. Tym razem byłam im wdzięczny, bo kiedy oficer przyszedł prosić mnie, abym jeszcze raz podszedł do stołu, byłam bardzo zajęta dziećmi, które kładły mi palec na ustach i potrząsały głową w odpowiedzi. 
Dash, nasz mały szpic, tej nocy nieustannie warczał. Wiedziała, że istnieje niebezpieczeństwo i na swój zwierzęcy sposób wyraziła współczucie! 
To była tak przerażająca noc w mieście z pijącymi żołnierzami, że niewiele osób spało. O godzinie trzeciej oficer przyszedł jeszcze raz, kołysząc się z boku na bok, usiłując utrzymać równowagę, i kazał mi podać im herbatę. Trzymałam córeczkę w ramionach, a ona zaczęła płakać, co dodało mi odwagi, by powiedzieć: „Nie! Nie mogę zostawić dziecka. Wszyscy macie dość. Czas iść do łóżka i pozwolić moim dzieciom spać. ” 
Przypuszczam, że sam fakt mówienia w ten sposób wywarł wrażenie na pijanym człowieku, a także, że nie okazywałam strachu. W każdym razie o czwartej po południu, kiedy armaty ucichły, w domu było cicho, a ja zastanawiałam się, ile takich nocy mogę przeżyć i zachować rozsądek w myśleniu o moim położeniu, że muszę być uprzejma dla mężczyzn którzy mogli się cieszyć z niewinnych istnień ludzkich, które zginęły, gdy Lusitania zatonęła.
Jak doszło do zatopienia Lusitani, statku podobnej wielkości do Titanica?
Zaraz po wybuchu wojny kraje Ententy założyły blokadę morską na Niemcy i Austro-Węgry (później także na Turcję i Bułgarię). Każdy statek (także pod banderą neutralną) płynący do Niemiec był konfiskowany wraz z towarem. W odpowiedzi również Państwa Centralne założyły blokadę morską na kraje Ententy. Niestety z powodu słabości floty, blokada ta mogła być tylko skuteczna na Bałtyku i Morzu Czarnym przeciwko Rosji (co spowoduje kryzys zaopatrzeniowy armii rosyjskiej w amunicję i w efekcie utratę ziem Królestwa Polskiego). Z powodu blokady Rosji, wojska Brytyjsko-Francuzkie wysadzą desant w Dardanelach zakończony klęską i wycofaniem się na początku 1916 roku. 
W lutym 1915 roku Niemcy ogłosiły wody wokół Wielkiej Brytanii strefą działań wojennych i zapowiedziały że będą przy pomocy U-botów zatapiać statki handlowe tam się znajdujące. Pasażerowie wsiadający na pokład Lusitani wiedzieli o tym. 
Dnia 7 maja 1915 roku Lusitania trafiona torpedą wystrzeloną prze U-20 zatonęła po 18 minutach w odległości ok 20 km od wybrzeża Irlandii, będącej wtedy częścią Zjednoczonego Królestwa. Zatonęło 1198 osób z 1959 znajdujących się na pokładzie, w tym 128 obywateli neutralnych wtedy Stanów Zjednoczonych.
Więcej pod linkiem https://en.wikipedia.org/wiki/Sinking_of_the_RMS_Lusitania

LAURA DE GOZDAWA TURCZYNOWICZ. "When the Prussians Came to Poland. The Experiences of an American Woman during the German Invasion" - wydana w Nowym Jorku w 1916 roku
Cześć 24 Powrót kapitana
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne 
MOJE dzieci stopniowo odzyskiwały siłę. Gdyby miały dostęp do dobrego pożywienia, powrót do zdrowia byłby szybki. Żyłam w nadziei na wyjazd, na wyjazd przez Szwecję do męża. Każdego dnia budziłam się z myślą "może dzisiaj moja prośba zostanie wysłuchana!" Byłam pewna, że zanim na drzewach pojawią się liście, powinniśmy się połączyć. Wiele razy byłam obojętna na petycję, myśląc, że zanim nadejdzie odpowiedź, Rosjanie wrócą. Potężne działa mówiły nam każdej nocy o naszych przyjaciołach w świecie. Od jedenastej do czwartej nad ranem był zwykły program bombardowania. No cóż, nadchodziło lato, bo nieustanne strzelaniny powodowały konieczność uchylania okien, żeby nie były stłuczone. Pewnego dnia nasz dobry przyjaciel, lekarz, powiedział mi, że w moim domu będzie szpital niemiecki. Moi dotychczasowi obrońcy, znaki „Tyfus” miały zostać usunięte, ale nie powinnam być molestowana przez wojsko, ponieważ cały dom podlegałby jurysdykcji naczelnego chirurga. Dostałam też pozwolenie na karmienie więźniów bez molestowania. To zawdzięczam dobremu lekarzowi.
Szpital został zorganizowany; sanitariusze śpiący w pokojach tuż za tymi zajmowanymi przez nas. Zabrano mi większość mebli, bo kiedy zniknęły znaki "Tyfus", wojsko mogło wejść bez pukania. Wielu z nich miało dobry gust, rozpoznając stary i cenny mebel, kiedy go tylko zobaczyli! Nasze zdjęcia zniknęły. Mój portret odbył podróż do Prus, oficer, który go zabrał, zapytał mnie, czy myślę, że dotrze bezpiecznie. Rama została rozebrana, wszystko było wypełnione ekstremalną, że tak powiem, pedanterią! Te rzeczy przestały mnie niepokoić. Niewiele było czasu na myślenie o sobie, z wyjątkiem długich nocy z ich wybuchającymi granatami i grzmiącymi armatami. Bardzo często się nie rozbierałam, myśląc, że na pewno Niemców wypędzą tym razem.
CZAS płynął. Niemcy zrobili porządki, nakazując posprzątać wszystkie ogrody. Jeńcy zostali zmuszeni do skopania i obsadzenia trawą parku w centrum miasta. Ponieważ znajdował się bezpośrednio przed naszymi oknami, mogłam obserwować wiele z tego, co się działo. Jak zwykle sprzątanie parku rozpoczęło się, gdy toczyła się wielka bitwa. W takich chwilach niezmiennie odbywała się dodatkowa demonstracja siły, aby zaimponować mieszczanom beznadziejnością oporu. Oddychaliśmy swobodniej, gdy zbliżały się wielkie działa. Fala podniecenia przełamująca otaczające nas szare morze nieszczęścia. Widziałam, jak jeńcy zatrzymywali się i słuchali, z ich postawy można było niemal odczytać ich myśli. Tuż między naszym domem a parkiem znajdowała się droga, która prowadziła do Prus Wschodnich. 
Za każdym razem, gdy bitwa przybierała niefortunny obrót, widzieliśmy, jak kilka pozostałych sklepów jest pozbawianych towaru. Worki ze zbożem, nawet zapasy żywności w sklepach wojskowych, meble, fortepiany. Suwałki były zupełnie pozbawione towarów, ale zawsze wydawało się, że coś przeoczono. Ludzi pozostawiono bez garnka lub patelni do gotowania jedzenia, jeśli tylko można było to zabrać. Samowary zniknęły; więc nie było już gorącej wody do parzenia herbaty. Nadzieja budziła się za każdym razem, gdy zbliżała się bitwa, ale drogo za nią płaciliśmy. Na mieszczan nałożono najrozmaitsze kary za to, że ośmielili się okazać nieco większe zainteresowanie. Wtedy, gdy naprawdę cieszyliśmy się, myśląc, że wreszcie nadszedł ten moment, przez miasto ze śpiewem nadciągnęły posiłki dla Niemców. Ponownie zapanowało pandemonium i doszło do brutalnych czynów. Baliśmy się żołnierzy, kiedy śpiewali swoje pieśni! Znowu napłyną ranni, żałosne niedobitki ludzi, a co najgorsze, nowi jeńcy! To było najtrudniejsze do zniesienia. 
Przy całej swojej przebiegłości Niemcy dawali się czasem oszukać; bo nie zawsze dowiadywali się, kim byli ich jeńcy. Pewnego razu doszło do wielkiej bitwy i czterech jeńców uciekło. Trzech było wystarczająco silnych, by spróbować przedostać się do rosyjskich okopów; mieli niemieckie mundury. Czwarty przyszedł do mnie i trzymałam go w ukryciu przez prawie dwa tygodnie i wiele osób o tym wiedziało. W końcu udało mi się załatwić dla niego jakieś ubranie, uznając, że przy pierwszej okazji powinien zostać oddany jako pomoc do pracy przy kuchni, jako krewny jednej z moich służących. 
Dokładnie tego samego dnia, kiedy uznałam, że można go umieścić w kuchni, gdzie wchodziło i wychodziło tak wiele osób, wrócił kapitan. 
To był szok. Kapitan miał gorączkę i większość czasu spędził w szpitalu; później pojechał jeszcze raz do Augustowa, a teraz przebywał na zwolnieniu lekarskim w Suwałkach. Witając mnie, zapytał, czy się nim zaopiekuję? Naturalnie musiałam. Więc raz jeszcze miałam wojsko w swoich pokojach i odrażających ordynasów kapitana: Maxa i Fritza. Zastanawiałam się, dlaczego Bóg pozwolił Maxowi żyć i zabrał tak wielu żołnierzy, którzy byli mili. Rosyjski żołnierz (Polak, lat dwadzieścia, ochotnik ukrywający się w kuchni) został wysłany, aby zanieść kapitanowi gorącą wodę, bo uważałam, że lepiej być odważnym, a kapitan nie powiedział ani słowa. 
Był naprawdę chory, absolutnie nie mógł niczego strawić i pił za dużo. Zrobiłam mu trochę kleiku, tym samym zdobywając zapas płatków owsianych Quaker dla dzieci. Zauważywszy coś dziwnego w wyglądzie kleiku pozostawionego na talerzu, postanowiłam dowiedzieć się, co to było następnym razem, i przyłapałam Kapitana na tym, jak wlewał pół butelki koniaku do kleiku. Powiedziałam mu, że dopóki jest moim pacjentem, nie może dotykać alkoholu, bo jestem odpowiedzialna przed lekarzem. Kapitan był chory, ale po dwóch dniach ogłosił swój wyjazd do okopów. Opowiedział mi, jak nabrał w nim nawyku picia, ponieważ wojna tak go denerwowała, wieczne niebezpieczeństwo i czekanie w okopach. 
Będąc w moim domu otrzymał nowe odznaczenie, mężnie prezentując je na swoim mundurze. Dobroduszny człowiek z tego kapitana; naprawdę wierzę, że brutalność, z którą musiał się zmierzyć, sprawiły, że picie było jego jedyną ucieczką przed własnymi myślami. Po pewnym czasie nie zdziwiłam się, gdy dowiedziałam się od jego ordynansa Fritza, że kapitan zmarł w "delirium tremens"; a Fritz, straciwszy swego pana, był w drodze do okopów. Max był w komisariacie. On był dobry, do tego żeby wycisnąć ostatnią kroplę krwi z ludzi. Po zatrzymaniu rosyjskiego żołnierza tak długo, jak się odważyłam, poszedł poprosić o pracę na kolei. Czy dostał za to zapłatę, to już inna historia. Przynajmniej dostał coś do jedzenia i był traktowany z większym szacunkiem niż jeniec wojskowy. To było straszne ryzyko, które jednak podjęłam!

LAURA DE GOZDAWA TURCZYNOWICZ. "When the Prussians Came to Poland. The Experiences of an American Woman during the German Invasion" - wydana w Nowym Jorku w 1916 roku
Cześć 23 Okupacji ciąg dalszy
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne 
Pewnego dnia miałam gościa. Kogoś, kogo twarz przypominała Polaka i szlachcica. Znajomy, jeden z inżynierów budownictwa z wydziału mojego męża. Został złapany wraz z trzema innymi Polakami z wycofującą się armią, która za późno opuściła Suwałki. Jego konie naturalnie zostały zabrane, pudła i wszystko na wozie również; przez cały ten czas był trzymany w piwnicy na okazjonalnych kawałkach chleba. Nic dziwnego, że zmienił się nie do poznania. Powiedział, że tak się o nas martwił, że musiał przyjść i zapytać, chociaż nie jest to dla mnie dobre. Był „podejrzany” i nieustannie nękany, mężczyzna wyglądał na skraju szaleństwa. Karmił go ten sam człowiek, który karmił rosyjskiego lekarza i siostry. Nalegałam, aby dać mu pieniądze i papierosy, które jeszcze zostały. Był tak żałosnym przykładem tego, jaka jest pruska idea „wolnej” Polski! 
Niedługo potem miałam innego gościa, pana W., człowieka, który wyróżniał się przed wojną. Był bardzo bogatym Polakiem, szlachcicem, który przez to, że był inwalidą, sądził, że może pozostać bez problemów w swoich majątkach, dwóch bardzo dużych nowoczesnych pod Suwałkami. Jego żona i dwie córki były w Warszawie, a z nim dwóch młodych synów, czternaście i piętnaście lat. Pan W. stwierdził, że jego inwalidztwo go nie chroni; bo gdy przybyli "Kulturtraeger", natychmiast oskarżyli go o łączność telefoniczną z Rosjanami i związali nieszczęśnika we własnej piwnicy razem z jego małymi synami. Wojsko zajęło pałac, wywożąc z niego wszystko do Prus Wschodnich. Cały inwentarz, narzędzia rolnicze, samochody, wszystko zniknęło. Gdy po sześciu tygodniach wypuszczono z piwnicy pana W. i jego synów, dowódca zapytał go, co woli: „rządy niemieckie czy rosyjskie?” Pan W. odpowiedział, nie śmiejąc szczerze odpowiedzieć, że „Rosjanie nigdy go nie więzili!” Za tę odpowiedź dano mu jeszcze miesiąc w piwnicy! 
Potem ich wyprowadzono i wywieziono do Suwałk jak zwierzęta, dosłownie bez koszuli na grzbiecie. To traktowanie człowieka, szlachcica powszechnie szanowanego, człowieka, który żył w luksusie przed wojną. 
Znalazłam kilka koszul, kołnierzyków i krawatów mojego męża dla tej biednej ofiary, ale nie miałam dla niego ubrania. Jakże był zadowolony. Piliśmy razem herbatę. Błagałam go, żeby codziennie dzielił się naszym jedzeniem. Nie ośmielił się mówić o swojej żonie i córkach, ale opowiedział mi o swoich synach. Jeden zawsze był bardzo delikatny i spędzał zimy w Szwajcarii! Teraz bez jedzenia, z wyjątkiem kawałków chleba od czasu do czasu i wody, po przetrzymywaniu w ciemnej piwnicy, więc przez wiele tygodni! Dwóch chłopców wysłano do pracy przy nowej linii kolejowej, którą Niemcy budowali. Jego głos dźwięczy mi w uszach do tej pory.  
Powiedział mi, że ma nadzieję, że Niemcy coś mu zapłacą. Odmawiał przyjmowania posiłków, za które nie mógł zapłacić w restauracji, w której jadło wielu oficerów za darmo. Poprosił komendanta, aby dał mu trochę pieniędzy, niewielki zwrot za ogromną ilość rzeczy wywiezionych z jego majątku, opiewającą na znacznie ponad sto tysięcy rubli. 
Nie miał nawet dokumentu potwierdzającego, że te rzeczy zostały mu zabrane. Po wielkich staraniach otrzymał dokument że za samochody, maszyny rolnicze itp otrzyma odszkodowanie od rządu rosyjskiego i dwadzieścia marek od Niemców (!) za zrzeczenie się wszelkich roszczeń. 
Biedny człowiek! To była trudna sytuacja, ale odgłosy bitwy były tego dnia blisko, dodając mu odwagi. Ni e podpisał.
To samo przydarzyło się księdzowi z odległej wioski, jednemu z pierwszych na drodze wroga. Kiedy nadeszli Prusacy, dowódca kazał księdzu nakarmić jego ludzi i konie; mówiąc że zapłacą w jakiś sposób, bo wieś jest biedna. Oficer wiedział, że chłopi dla bezpieczeństwa przynieśli księdzu zboże i paszę (ci Niemcy wszystko wiedzieli). Ksiądz traktował oficerów najuprzejmiej, pozwalał im karmić konie, myśląc o pieniądzach dla swoich biednych parafian; ale kiedy żołnierze zabrali srebrne naczynia ołtarzowe i wysadzany klejnotami krzyż, zaprotestował. Dowódca nie powstrzymał swoich ludzi, ale zamiast tego dał księdzu papier do podpisania, płacąc za wszystko czterema markami!
Odmawiając podpisania, ksiądz został na oczach żołnierzy zapędzony do Suwałk, sądzony za stawianie oporu i obrazę wojska i wtrącony do więzienia. Do celi z wieloma innymi mężczyznami i kobietami, głównie Żydami! Było ich zbyt wielu, by się położyć. W brudzie i przerażeniu żyli trzy tygodnie, dwie kobiety urodziły dzieci. W końcu więzienie zostało uporządkowane, ksiądz dostał celę z dwoma innymi mężczyznami, z których jeden oszalał i odebrał sobie życie. Po tym ksiądz został zwolniony i pozwolono mu zamieszkać na plebanii. Widziałam go raz i nieprędko zapomnę jego męczeńską twarz. Wyrósł na starego świętego. Niejeden ksiądz wyhodował aureolę, tak byli prześladowani.
Poniżej mapa gospodarcza ziem polskich wydana w Londynie w roku 1907
Oats - Owies
rye - żyto
flax - len
hops - chmiel
hemp - konopie
tobacco - tytoń
sugar-beet - buraki cukrowe
silks - jedwab
sheep - owce
cattle - bydło
machinery - przemysl maszynowy
textiles - przemysł włókieniczy
hardware - przmysł metalowy
woolens - tkaniny wełniane
linen - tkaniny lniane
leather - skóry
pottery - garncarstwo
timber - drewno
salt - sól
zinc - cynk
iron - żelazo
coal - węgiel

LAURA DE GOZDAWA TURCZYNOWICZ. "When the Prussians Came to Poland. The Experiences of an American Woman during the German Invasion" - wydana w Nowym Jorku w 1916 roku
Cześć 22 Miotacz ognia
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #1wojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne 
OD tego czasu byłam bliżej życia miasta. Każda chwilę próbowałam być zajęta, bo inaczej mogłam zwariować! Wiedziałam, że mój mąż musiał być blisko, za okopami, bo Rosjanie byli tylko pięć i pół mili stąd. Utrzymywali Sejny i Kalwarię. 
Pewnego dnia do kuchni wszedł niemiecki żołnierz. Mója kucharka, nie rozumiejąc, czego chce, błagała mnie, abym z nim porozmawiała. Chciał chwilę posiedzieć i napić się herbaty. Powiedziałam mu, że mógłby napić się herbaty, gdyby sam ją przyniósł i zaparzył; daliśmy mu gorącą wodę. Chciał z kimś porozmawiać i pokazał mi zdjęcia żony i dziecka. Jakże zawsze byli pełni pragnienia współczucia, ale nigdy nie mieli go dla innych! Żołnierz ten powiedział mi, że za dwie godziny idzie do okopów ostrzelać Rosjan; opowiedział, jak mógł sprawić, że płynny ogień wzniósł się na wysokość sześćdziesięciu pięciu stóp! Jak spalił wszystko, czego dotknął, na popiół, rozprzestrzeniając się na wszystkie strony. Musiałam słuchać, zafascynowany tym horrorem! 
Rosjanie czynili ogromne wysiłki, aby ponownie wkroczyć do Suwałk, Niemcy równie wielce starali się ich powstrzymać, gdyż była to brama do Prus Wschodnich. 
To słowo! Starałam się niczego nie nienawidzić, ale nawet wspomnienie Prus Wschodnich wzbudziło we mnie coś w rodzaju tego uczucia. Prusy Wschodnie były ich hasłem, kijem do bicia Polaków, do wbijania ich w ziemię! Każda kobieta zniewolona, jeśli nie miała szczęścia odebrać sobie życia, była zamykana w klatce „dla żołnierzy”. 
Meble codziennie wywożono do Prus Wschodnich, wycinano lasy, zabierano wszystkie narzędzia rolnicze! Wszystko z tego samego powodu: co to za paszcza te Prusy Wschodnie! 
Cała Polska miała być opróżniona i wywieziona, zmuszona do płacenia tych strasznych kontrybucji.
Zboże chłopów zabrano zaraz po przybyciu Niemców, nie zostało ani zboża ani kartofli, a teraz komendant zawiadomił wszystkich, którzy mają ziemię, żeby ją uprawiali i że siewne ziarno można mieć za dwadzieścia pięć marek miara. Używanie konia dwie marki dziennie, bez względu na to, do kogo należał koń! Po zasianiu ziemi wszystkie konie miały zostać zabrane przez wojsko. Każdy, kto nie kupował zboża i nie uprawiał pracowicie ziemi, miał zostać eksmitowany, wojsko przejmuje ziemię na posiadanie. 
Biedni ludzie! Ci, którzy mogli jakoś zebrać pieniądze, zrobili to, ale wielu zostało wypędzonych ze swoich kawałków ziemi, rzeczy, do których byli przywiązani przez wieki. W ten sposób zostali zmuszeni do przyłączenia się do szybko rosnącej populacji żebraków. Inni cierpliwie odkupywali własne zboże, pracując bezustannie w obawie, że zostaną wypędzeni.