18+
Treść dla dorosłych lub kontrowersyjna
#pierwszawojnaswiatowa
1
obserwujących
166
wpisów
Józef Dąbrowski "Katastrofa kaliska : opowieść naocznego świadka" wyd. Warszawa 1914 część XVI (ostatnia)
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Życie publiczne Kalisza koncentruje się dziś na trotuarze przed kamienicą Michla przy ul. Stawiszyńskiej, gdzie mieści się komendantura i „Magistrat miasta Kalisza" — Jakoż w oczekiwaniu na pozwolenie wywiezienia nieco zapasów i bielizny z miasta, zastaję tam garść znajomych. Część powróciła ze wsi, niewielu zaś takich, co przetrwało całą tragedję kaliską, w porównaniu z którą chyba pogrom Magdeburga przez żołdacto Tilly’ego pod czas Wojny Trzydziestoletniej iść może
Dowiaduje się nieco szczegółów tej okropnej historji miasta.
W sobotę 8 sierpnia 1914 roku przed wieczorem, opowiadają naoczni świadkowie, silne oddziały prusaków i sasów weszły do miasta. Za wojskiem ciągnęły setki podwód, spędzonych z okolicy. Żołnierze podzieleni na małe grupy rozeszli się po mieście całem, wszędzie wypędzając z domów mieszkańców.
„Alle heraus" "„Alle weg“! były jedyne słowa, które słyszano.
Wypędziwszy z domów mieszkańców, niemcy rozpoczęli rabunek mieszkań i sklepów. Rabowane rzeczy składano na podwody i wywożono szosą Skalmierzycką. W razie najmniejszego oporu mordowano bez litości. — Wymordowano np. rodzinę kupca Kapłana z rodziców i dzieci złożoną. Z mieszkań zabierano kosztowności, bieliznę, garderobę i pościel; same zaś mieszkania stosownie do humoru rabusiów — albo demolowano, jak np. stylowo umeblowane mieszkanie adwokata Kożuchowskiego, albo też, porozrzucawszy rzeczy, pozostawiano w spokoju.
Rabunek trwał prawie dwa dni w oczach osłupiałych z przerażenia mieszkańców, poczem zaczęto palić domy. Znowu usunąwszy ludność, żołnierze jeździli na wozach z beczkami nafty, oblewali schody, sienie i wogóle dostępne dla nich wnętrza domów, poczem zapalali i jechali dalej...Gasić ogień zakazano pod karą śmierci... do próbujących cośkolwiek wynieść z mieszkań zagrożonych, strzelano...
Wkrótce też Kalisz przedstawiał jedno jezioro ognia, gryzący dym wypełniał okolicę w kilkunasto wiorstowym promieniu. — Wiatr daleko unosił strzępy papierów i wszelakich rzeczy... Widok był tak straszliwy, że mieszkańcy okoliczni nie mogąc znieść jego grozy, uciekali w panice. Tak np.— opowiada mi p. Chrystowska — w ogromnej i bogatej kolonji Tłokińskiej nie pozostał ani jeden mieszkaniec... W chatach tej wsi jedynie obrazy świętych wystawione w oknach, świadczyły, że mają one właścicieli, i kilka dni trzeba było na uspokojenie się jakie takie ludności...
Pożar Kalisza trwał tydzień bez mała. Zaznaczyć należy, że niemcy oszczędzali gmachy rządowe, z których poza pocztą, ani jeden nie spłonął, a jedynie Bank Państwa został poważniej uszkodzony. Za to mienie osób prywatnych i społeczne niszczono zaciekle: poza domem Tow. Pożyczkowo-Oszczędnościowego spłonęły: nowo wybudowany „Pałac Pracy“ kaliski — Dom Rzemieślników Chrześciańskich, stacja telefonów miejskich, Dyrekcja szczegółowa T. K. Z., Klub wioślarski i w. in. Podpalano widocznie, lecz ogień zgasł w gmachu Tow. Muzycznego, kolebce życia korporacyjnego Kalisza... Śmiało też można powiedzieć, że niemal wszyscy kupcy i przemysłowcy kaliscy są dziś mniej lub więcej bankrutami, bardzo często zupełnemi, a przynajmniej połowa ludności straciła wszystko, co posiadała.
Pożądane przez nas pozwolenie na wywóz rzeczy okazało się niedościgłym ideałem... Towarzysz nasz inż. M. zaczyna w pięknym djalekcie berlińskim i z miną, nad wyraz uprzejmą prosić służbowego rycerza o pozwolenie widzenia się z komendantem.
„Weg! weg! weg!“ raptem krzyczy w odpowiedzi zagabnięty i równocześnie bagnet saski zmierza w kierunku żołądka uprzejmego p. M.
Oczywiście, p. M. nie kontynuował rozmowy, a ja wobec tak krańcowej treściwości dawnego sprzymierzeńca z pod Raszyna nawet jej nie zaczynałem. Że zaś wywieźć potrzebne nam rzeczy postanowiliśmy koniecznie, radzi nie radzi, musieliśmy zaryzykować nielegalność.
Z minami lordów naładowaliśmy tobołkami bryczki i jedziemy przez kordony. Na pierwszej bryczce siedział przybyły z nami łaskawie sąsiad Kalisza p. Ch. mający stały glejt i bywający często w mieście. Jako znajomy ekwipaż, puszczały też kordony jego bryczkę, my zaś z dumą oświadczyliśmy zaczepiającej nas warcie, że jesteśmy z nim nierozłączni. Już, już dojeżdżaliśmy do ostatniej barykady na szosie, gdy nagle...
„Halt! Alle zuriick“! Robimy kwaśne zweifel miny...Jakiś grzeczny sas objaśnia nas, że z przykrością wypuścić nas z miasta nie może, bowiem przejazd absolutnie dla wszystkich zamknięty. „Die Russen kommen“! rzuca tajemniczo. Mimo należnej za taką troskę o naszą skórę wdzięczności — klniemy w duchu tego najuprzejmiejszego z niemców okropnie... Ale trudno...
Zawracamy konie... Lecz, że w chwilach dziejowych człowiek orjentuje się szybko, skręcamy za więzieniem na szosę Turecką... mijamy znów kilka kordonów, które jakoś nas nie zaczepiają... widzimy obozujących obok szosy sasów, wyprzedzamy jakiegoś zielonego kawalerzystę z piką, już, już domy rzadsze, wreszcie przez niedawno przez nas opuszczone, a dziś zdemolowane gruntownie letnisko nasze — Pólko, wydostajemy się na boczną drogę...
Uff! jesteśmy wreszcie za miastem i po przebyciu mili zakazanemi piaszczystemi drożynami stajemy nakoniec w gościnnym dworze Tłokińskim. Dajemy koniskom wypocząć, a sami zabieramy się z gustem do podwieczorku... Nagle nowa przeszkoda, przychodzi wieść, że rozbici prusacy w odwrocie cofają się ku Kaliszowi... Jak się wiedzie, to się wiedzie...
Zacni państwo Chr. ani słyszeć chcą o wypuszczeniu nas wobec tego od siebie, szczególniej przed zbliżającą się nocą. My jednak, rozzuchwaleni dotychczasowem powodzeniem nie chcemy ryzyka na dwa dni rozkładać... Wydostaliśmy się z Kalisza, co przecie było trudniejsze... Przemkniemy się po nocy właśnie między oddziałami, niemcy zresztą więcej chyba o sobie, niż o nas będą myśleli... Okolica znana, kraj własny... Myśl o niepokoju oczekujących nas rodzin... Leżące przed nami nieomal 5 mil drogi, z koniecznością możliwego kołowania dla omijania prusaków — wreszcie — rezolutna determinacja p. inżynierowej M. przeważają szalę wątpliwości...
Przeładowujemy tobołki i paczki na bryczkę i, nadrabiając humorem, siadamy... Ostatnie perswazje... i wreszcie — chyłkiem ruszamy, żegnani tysiącem życzeń...
Nad nami — wark motoru, tak od chwili wybuchu wojny znany w tych stronach, to eskortuje nas przez czas jakiś samolot. Przypuszczamy jednak, że o wiele więcej my na niego, niż on na nas, zwraca uwagi. Wkrótce też znika w stronie Błaszek.
Dojechaliśmy do domu zupełnie bez przygód. Na zakończenie dodam, że trudno sobie wyobrazić, jak straszną nienawiść ku prusakom i wogóle — niemcom, wznieciły wypadki kaliskie wśród ludu okolicznego. Słysząc rozmowy chłopskie i obserwując ich zachowanie, widziało się, jak przyrodzona każdemu słowianinowi odwieczna niechęć rasowa pod wpływem dokonanego zwierzęcego, bezmyślnego okrucieństwa, przeradzała się w żywiołową nienawiść.
„Żeby tak nas powołano — od małego — do starego szlibyśmy dźgać tych złodziei i rozbójników “ — to był głos powszechny.
Jakoż i „dźgał“ chłop, gdzie się tylko dało. Gdy w okolicy spadł samolot i lotnicy pruscy, spaliwszy go, ukryli się... kilka wsi samorzutnie urządziło obławę...Biada było pojedynczym niemcom, przemykającym się ku swoim... Trudno też było wyobrazić sobie strach podjazdów niemieckich, zapuszczających się dalej... Oto np. obrazek. Pod cmentarzem jednej z wiosek nocował podjazd kilku ułanów; mimo blizkości wsi, żadnemu z nich nie przyszła myśl zażądania noclegu... Przez całą noc nie zmrużyli oka. Tymczasem we dworze — parobcy formalnie oblegali dziedzica. — „Niech jaśnie Pan pozwoli zadżgać tych zbójów —błagają — konie to my już jaśnie panu do fornalki oddamy, a co przy nich weźmiemy — ta i zakopiemy — a przecie pomsta im się należy“...
Nienawiścią tą można też i tłomaczyć klęski podjazdowe niemców zaszłe w końcu sierpnia i początkach września w Kaliskiem. Ani o przewodniku, ani o informacjach niemcy nie mogli nawet marzyć, podczas gdy, rosjanie mieli to na każde zawołanie...
I nie mogły tej nienawiści żywiołowej osłabić zastępy landwery poznańskiej, maszerujące z korpusem saskim w głąb Królestwa za Wartę...Bodaj też, czy chłop nasz zastanowił się choć chwilę, gdy patrzał osłupiałemi ze zdumienia oczami na kościół w Kalinowej, wypełniony „prusakami“, co zatrzymawszy się w pochodzie przeciw „naszym“ — poszli na nieszpory i wespół z rzetelnemi parafjanami z Kobylnik, Góry, Habierowa, a i z Kalinowej samej śpiewali: „Święty Boże... Święty mocny... Święty a nieśmiertelny... zmiłuj się nad nami“...
Do dziejowych porachunków polsko-pruskich przybyła nowa straszna i trudna do wyrównania pozycja!...
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Życie publiczne Kalisza koncentruje się dziś na trotuarze przed kamienicą Michla przy ul. Stawiszyńskiej, gdzie mieści się komendantura i „Magistrat miasta Kalisza" — Jakoż w oczekiwaniu na pozwolenie wywiezienia nieco zapasów i bielizny z miasta, zastaję tam garść znajomych. Część powróciła ze wsi, niewielu zaś takich, co przetrwało całą tragedję kaliską, w porównaniu z którą chyba pogrom Magdeburga przez żołdacto Tilly’ego pod czas Wojny Trzydziestoletniej iść może
Dowiaduje się nieco szczegółów tej okropnej historji miasta.
W sobotę 8 sierpnia 1914 roku przed wieczorem, opowiadają naoczni świadkowie, silne oddziały prusaków i sasów weszły do miasta. Za wojskiem ciągnęły setki podwód, spędzonych z okolicy. Żołnierze podzieleni na małe grupy rozeszli się po mieście całem, wszędzie wypędzając z domów mieszkańców.
„Alle heraus" "„Alle weg“! były jedyne słowa, które słyszano.
Wypędziwszy z domów mieszkańców, niemcy rozpoczęli rabunek mieszkań i sklepów. Rabowane rzeczy składano na podwody i wywożono szosą Skalmierzycką. W razie najmniejszego oporu mordowano bez litości. — Wymordowano np. rodzinę kupca Kapłana z rodziców i dzieci złożoną. Z mieszkań zabierano kosztowności, bieliznę, garderobę i pościel; same zaś mieszkania stosownie do humoru rabusiów — albo demolowano, jak np. stylowo umeblowane mieszkanie adwokata Kożuchowskiego, albo też, porozrzucawszy rzeczy, pozostawiano w spokoju.
Rabunek trwał prawie dwa dni w oczach osłupiałych z przerażenia mieszkańców, poczem zaczęto palić domy. Znowu usunąwszy ludność, żołnierze jeździli na wozach z beczkami nafty, oblewali schody, sienie i wogóle dostępne dla nich wnętrza domów, poczem zapalali i jechali dalej...Gasić ogień zakazano pod karą śmierci... do próbujących cośkolwiek wynieść z mieszkań zagrożonych, strzelano...
Wkrótce też Kalisz przedstawiał jedno jezioro ognia, gryzący dym wypełniał okolicę w kilkunasto wiorstowym promieniu. — Wiatr daleko unosił strzępy papierów i wszelakich rzeczy... Widok był tak straszliwy, że mieszkańcy okoliczni nie mogąc znieść jego grozy, uciekali w panice. Tak np.— opowiada mi p. Chrystowska — w ogromnej i bogatej kolonji Tłokińskiej nie pozostał ani jeden mieszkaniec... W chatach tej wsi jedynie obrazy świętych wystawione w oknach, świadczyły, że mają one właścicieli, i kilka dni trzeba było na uspokojenie się jakie takie ludności...
Pożar Kalisza trwał tydzień bez mała. Zaznaczyć należy, że niemcy oszczędzali gmachy rządowe, z których poza pocztą, ani jeden nie spłonął, a jedynie Bank Państwa został poważniej uszkodzony. Za to mienie osób prywatnych i społeczne niszczono zaciekle: poza domem Tow. Pożyczkowo-Oszczędnościowego spłonęły: nowo wybudowany „Pałac Pracy“ kaliski — Dom Rzemieślników Chrześciańskich, stacja telefonów miejskich, Dyrekcja szczegółowa T. K. Z., Klub wioślarski i w. in. Podpalano widocznie, lecz ogień zgasł w gmachu Tow. Muzycznego, kolebce życia korporacyjnego Kalisza... Śmiało też można powiedzieć, że niemal wszyscy kupcy i przemysłowcy kaliscy są dziś mniej lub więcej bankrutami, bardzo często zupełnemi, a przynajmniej połowa ludności straciła wszystko, co posiadała.
Pożądane przez nas pozwolenie na wywóz rzeczy okazało się niedościgłym ideałem... Towarzysz nasz inż. M. zaczyna w pięknym djalekcie berlińskim i z miną, nad wyraz uprzejmą prosić służbowego rycerza o pozwolenie widzenia się z komendantem.
„Weg! weg! weg!“ raptem krzyczy w odpowiedzi zagabnięty i równocześnie bagnet saski zmierza w kierunku żołądka uprzejmego p. M.
Oczywiście, p. M. nie kontynuował rozmowy, a ja wobec tak krańcowej treściwości dawnego sprzymierzeńca z pod Raszyna nawet jej nie zaczynałem. Że zaś wywieźć potrzebne nam rzeczy postanowiliśmy koniecznie, radzi nie radzi, musieliśmy zaryzykować nielegalność.
Z minami lordów naładowaliśmy tobołkami bryczki i jedziemy przez kordony. Na pierwszej bryczce siedział przybyły z nami łaskawie sąsiad Kalisza p. Ch. mający stały glejt i bywający często w mieście. Jako znajomy ekwipaż, puszczały też kordony jego bryczkę, my zaś z dumą oświadczyliśmy zaczepiającej nas warcie, że jesteśmy z nim nierozłączni. Już, już dojeżdżaliśmy do ostatniej barykady na szosie, gdy nagle...
„Halt! Alle zuriick“! Robimy kwaśne zweifel miny...Jakiś grzeczny sas objaśnia nas, że z przykrością wypuścić nas z miasta nie może, bowiem przejazd absolutnie dla wszystkich zamknięty. „Die Russen kommen“! rzuca tajemniczo. Mimo należnej za taką troskę o naszą skórę wdzięczności — klniemy w duchu tego najuprzejmiejszego z niemców okropnie... Ale trudno...
Zawracamy konie... Lecz, że w chwilach dziejowych człowiek orjentuje się szybko, skręcamy za więzieniem na szosę Turecką... mijamy znów kilka kordonów, które jakoś nas nie zaczepiają... widzimy obozujących obok szosy sasów, wyprzedzamy jakiegoś zielonego kawalerzystę z piką, już, już domy rzadsze, wreszcie przez niedawno przez nas opuszczone, a dziś zdemolowane gruntownie letnisko nasze — Pólko, wydostajemy się na boczną drogę...
Uff! jesteśmy wreszcie za miastem i po przebyciu mili zakazanemi piaszczystemi drożynami stajemy nakoniec w gościnnym dworze Tłokińskim. Dajemy koniskom wypocząć, a sami zabieramy się z gustem do podwieczorku... Nagle nowa przeszkoda, przychodzi wieść, że rozbici prusacy w odwrocie cofają się ku Kaliszowi... Jak się wiedzie, to się wiedzie...
Zacni państwo Chr. ani słyszeć chcą o wypuszczeniu nas wobec tego od siebie, szczególniej przed zbliżającą się nocą. My jednak, rozzuchwaleni dotychczasowem powodzeniem nie chcemy ryzyka na dwa dni rozkładać... Wydostaliśmy się z Kalisza, co przecie było trudniejsze... Przemkniemy się po nocy właśnie między oddziałami, niemcy zresztą więcej chyba o sobie, niż o nas będą myśleli... Okolica znana, kraj własny... Myśl o niepokoju oczekujących nas rodzin... Leżące przed nami nieomal 5 mil drogi, z koniecznością możliwego kołowania dla omijania prusaków — wreszcie — rezolutna determinacja p. inżynierowej M. przeważają szalę wątpliwości...
Przeładowujemy tobołki i paczki na bryczkę i, nadrabiając humorem, siadamy... Ostatnie perswazje... i wreszcie — chyłkiem ruszamy, żegnani tysiącem życzeń...
Nad nami — wark motoru, tak od chwili wybuchu wojny znany w tych stronach, to eskortuje nas przez czas jakiś samolot. Przypuszczamy jednak, że o wiele więcej my na niego, niż on na nas, zwraca uwagi. Wkrótce też znika w stronie Błaszek.
Dojechaliśmy do domu zupełnie bez przygód. Na zakończenie dodam, że trudno sobie wyobrazić, jak straszną nienawiść ku prusakom i wogóle — niemcom, wznieciły wypadki kaliskie wśród ludu okolicznego. Słysząc rozmowy chłopskie i obserwując ich zachowanie, widziało się, jak przyrodzona każdemu słowianinowi odwieczna niechęć rasowa pod wpływem dokonanego zwierzęcego, bezmyślnego okrucieństwa, przeradzała się w żywiołową nienawiść.
„Żeby tak nas powołano — od małego — do starego szlibyśmy dźgać tych złodziei i rozbójników “ — to był głos powszechny.
Jakoż i „dźgał“ chłop, gdzie się tylko dało. Gdy w okolicy spadł samolot i lotnicy pruscy, spaliwszy go, ukryli się... kilka wsi samorzutnie urządziło obławę...Biada było pojedynczym niemcom, przemykającym się ku swoim... Trudno też było wyobrazić sobie strach podjazdów niemieckich, zapuszczających się dalej... Oto np. obrazek. Pod cmentarzem jednej z wiosek nocował podjazd kilku ułanów; mimo blizkości wsi, żadnemu z nich nie przyszła myśl zażądania noclegu... Przez całą noc nie zmrużyli oka. Tymczasem we dworze — parobcy formalnie oblegali dziedzica. — „Niech jaśnie Pan pozwoli zadżgać tych zbójów —błagają — konie to my już jaśnie panu do fornalki oddamy, a co przy nich weźmiemy — ta i zakopiemy — a przecie pomsta im się należy“...
Nienawiścią tą można też i tłomaczyć klęski podjazdowe niemców zaszłe w końcu sierpnia i początkach września w Kaliskiem. Ani o przewodniku, ani o informacjach niemcy nie mogli nawet marzyć, podczas gdy, rosjanie mieli to na każde zawołanie...
I nie mogły tej nienawiści żywiołowej osłabić zastępy landwery poznańskiej, maszerujące z korpusem saskim w głąb Królestwa za Wartę...Bodaj też, czy chłop nasz zastanowił się choć chwilę, gdy patrzał osłupiałemi ze zdumienia oczami na kościół w Kalinowej, wypełniony „prusakami“, co zatrzymawszy się w pochodzie przeciw „naszym“ — poszli na nieszpory i wespół z rzetelnemi parafjanami z Kobylnik, Góry, Habierowa, a i z Kalinowej samej śpiewali: „Święty Boże... Święty mocny... Święty a nieśmiertelny... zmiłuj się nad nami“...
Do dziejowych porachunków polsko-pruskich przybyła nowa straszna i trudna do wyrównania pozycja!...
@Hans.Kropson Dziękuję
@Carthago Cieszę się, że komus spodobał sie mało znany fragment historii Polski i przecztał całą książkę.
Zachecam do przejrzenia innych moich wpisów dotyczących I wojny swiatowej.
@Hans.Kropson mieszkałem w Kaliszu kilka lat, nie znałem takiego dokładnego opisu. Myślałem nawet, że oni z marszu zaczęli ostrzał miasta
Zaloguj się aby komentować
Józef Dąbrowski "Katastrofa kaliska : opowieść naocznego świadka" wyd. Warszawa 1914 część XV
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Między Hydropatją a bramą od placu ś. Józefa, ziemia rozkopana i wznosi się niewielki pagórek. Tu zakopali zabitych w parku podczas strzelaniny; leży ze trzydzieści osób, ledwie ich zasypali wapnem, bez trumien. Od spotykanych na ulicy, lub też takich, co zobaczywszy mnie z okna, wybiegli z domu, znajomych dowiaduję się straszliwych szczegółów katastrofy. Przygnębienie i przerażenie panują dotąd wszechwładnie, a niepodobna sobie wręcz wyobrazić, jakim był nastrój mieszkańców Kalisza, którzy przetrwali cały tydzień strzelaniny, bombardowań i rabunków w mieście. Dość powiedzieć, że, dopytując się o swoich znajomych, dowiadują się o kilku wypadkach obłąkania, kilku samobójstw. Między innemi, nie zdoławszy przenieść okropności chwili, wyczerpawszy znać całą siłę nerwów, samobójstwem zakończyła ceniona w Kaliszu bardzo i zasłużona działaczka na polu oświatowem, nauczycielka p. J. S.
Dodajmy, że trupy i rannych, choć w części, zbierali z ulic dobrowolni i często własnoręcznie nawet grzebali samarytanie, którzy wytrwali na stanowisku do końca niemal. Nazwiska tych bohaterów — te chociaż, których mogłem się dowiedzieć przytaczam. Byli to: obywatel i właściciel pierwszorzędnego zakładu tapicerskiego p. Szpecht, który po pogromie szpitala, chorych wziął do swojej kamienicy, pomocnik rejenta Wągrowski, zarządzający drukarnią „Kaliszanina“, Piotrowski i elektrotechnik Lebiedziński — czynny od pierwszej strasznej nocy, wraz ze znanym już nam „karbonarjuszem“ Zaborowskim, rannym nawet przy pełnieniu swych obowiązków. Na podkreślenie też zasługuje bohaterstwo naczelnika ochotniczej straży ogniowej p. St. Mrowińskiego, który wytrwał na stanowisku, utrzymując porządek w mieście, organizując milicję i.t.d., przez czas cały niemal kaliskiego piekła...
Że pełnienie choćby najbardziej humanitarnych obowiązków w tym czasie połączone było ze straszliwem niebezpieczeństwem dowodzi los szpitala św. Trójcy w Kaliszu. Szpital ten, wbrew elementarnym pojęciom cywilizacji i surowo przestrzeganym nawet u barbarzyńców zasadom praw wojennych, został napadnięty i zdemolowany, li tylko wskutek znów bezdennego tchórzostwa niemców. Oto, jak się rzecz miała według opowiadania naocznych świadków lekarzy szpitalnych.
Szpital zbombardowany już 8 sierpnia w ogóle, jak opowiada naczelny jego lekarz dr. Dreszer, był przedmiotem jakichś dziwacznych a ciągłych napadów żołnierskich. Niemal co noc wpadali na rewizję niemcy, to znów widząc ślepe drzwi, wciąż w nie dobijali się, a następnie, gdy otwierano im inne, złościli się i przykładając lufę rewolweru do głowy, oświadczali, że drzwi tendencyjnie są zamykane przed nimi i.t.d. Kiedyś zabito stróża, a sanitarjusz z nim będący ledwie uratował się w ten sposób, że wraz z nim upadł i osłaniał się trupem, innym znów razem jakiś oficer kazał żołnierzowi pchnąć dr. D. bagnetem, dopiero na zwróconą przez żołnierza uwagę: „Herr Leutenanter hat den rothen Kreuz“ — rozkaz odwołał...Takie postępowanie doprowadziło wszystkich w szpitalu do stanu niemożliwego zdenerwowania, tymbardziej, że ulegali mu wszyscy niemal lekarze. Wreszcie zaszedł fakt wręcz niepodobny do wiary.
Jakoś po ostatniem bombardowaniu — opowiada jeden z lekarzy szpitalnych — późnym wieczorem przechodziło obok szpitala kilkunastu żołnierzy. Nagle rozlegają się strzały, żołnierze rzucają się jak szaleni do drzwi szpitalnych, dobijają się, usługujący chłopak im otwiera. Chwyta go jakiś podoficer i strzela dwukrotnie z rewolweru — szczęściem chybia. W tejże samej chwili inni niemcy zatrzaskują drzwi, wpadają do poczekalni, rzucają karabiny, biegną w dzikim popłochu do sal i wyskakują przez okna, wielu pada, zrywają się, lecą dalej, w ucieczce wobec oniemiałych chorych i służby.
Niedługo nowe strzały — grad kul posypał się w okna szpitalne. Chorzy w dzikiem przerażeniu pozrywali się, kryjąc się pod łóżka, wszyscy rzucili się na podłogę. Okropne krzyki przerażenia zmieszały się z terkotem karabinów i brzękiem wybijanych kulami okien. Dym i kurz oślepiał obecnych. Wkrótce przez wywalone kolbami drzwi niemcy wpadli do szpitala, brutalnie przewracając wszystko do góry nogami. „Stąd strzelano do nas“! Próżne były tłomaczenia lekarzy, opowiadanie o strzałach ze strony żołnierzy, którzy właśnie przez szpital uciekali, pokazywano karabiny, porzucone tornistry...
Rewizja, jak najściślejsza nic nie wykryła oczywiście, mimo to, kazano wychodzić wszystkim mężczyznom. Prócz ciężej chorych, którzy absolutnie nie mogli się ruszyć, (między innemi, wspomnianemu już właścicielowi Hydropatji, inż. O. zrewidowano bandaże) wywleczono wszystkich i lekarzy, sanitarjuszy, służbę. Dr. S. np. został wzięty wraz z trzema synami, uczniami szkół średnich, najmłodszy z nich miał 12 lat zaledwie — otoczono ich kordonem, wyprowadzono za miasto i poczęto robić przygotowania do rozstrzelania.
Egzekucji jednak zaniechano i pozwolono wracać. Powracających znów napadnięto i zawleczono w to samo miejsce. — Dopiero dr. D. dobrze umiejący po niemiecku, zdołał sprawę jakoś wyjaśnić — puszczono ich znowu, nakazując okrążyć miasto. — Po trzech godzinach nareszcie — ujrzano ich z powrotem w szpitalu, gdzie opłakiwano biedaków, jako rozstrzelanych. Nie koniec na tem! W jakąś godzinę niemcy znienacka podpalają szpital. Ledwie uratowano chorych...
Było to już nad siły ludzkie. Dr. D. doszedł do stanu niemożliwych do zniesienia halucynacji słuchowych i wzrokowych. Kiedyś też, wziąwszy jedynie laskę i kapelusz wyszedł i nie wrócił, inni lekarze również, nie mogąc znieść warunków, opuścili szpital i miasto. Wśród nielicznych chorych pozostał jedyny dr. Sikorski, który bohatersko wytrwał na stanowisku, zarówno podczas gdy szpital znajdował się w prywatnych mieszkaniach domu Szpechta, jak i później w Szkole Realnej.
Na ogół, straty, jakie poniósł Kalisz, na miljony trzeba obliczać...
Spalona została najbogatsza i najstarsza część miasta — prawdziwe City kaliskie — z największemi sklepami, magazynami... Kilkaset (według prywatnych obliczeń 586) kamienic zniszczono i to zniszczono w ten sposób, że odbudowanie spalonych musi być poprzedzone przez zupełne rozebranie przepalonych całkowicie, choć sterczących murów... Mimo woli przychodzi na myśl przypuszczenie, czy to nie zgodne z tradycją wszelakich Albrechtów Niedźwiedzi i Krzyżaków przygotowywanie gruntu pod „Neu-Kalisch" — niemiecką dzielnicę pruskiego Kalisza...
Szkód od bombardowania widzieć można niewiele stosunkowo—większą ich część oczywiście — ukrył pożar... Kanonja na pl. Ś-go Józefa rzuca się w oczy dwoma ogromnemi otworami pokaleczona fatalnie, ocalałe domy na ul. Babinej, Nadwodnej, Al. Józefiny, gdzie w domu Friedmana na dachu i trzecim piętrze widać ślady od kilku pocisków... Na Wiejskiej, Nowym Świecie, ocalonej części Wrocławskiego Przedmieścia (między kośc. Reformackim a „Sielanką"), pełno śladów na wyższych piętrach, dziury wybite i tynk opadnięty... tu i owdzie wyrwane okno... Co jeszcze uderza, to masa wystrzelonych szyb w oknach parterowych mieszkań na ocalonych ulicach. Można sobie wyobrazić, jaki grad kul i kartaczy szedł w pamiętne dni i noce pierwszego tygodnia wojny europejskiej na nieszczęsnych kaliszan, ani spodziewających się tego, że zostaną pierwszemi tej wojny ofiarami...
Ilości zabitych obliczyć, jak zaznaczyłem już wyżej — niepodobna. Osoby najwięcej zasłużone przy grzebaniu zmarłych i zbieraniu rannych, część tylko ofiar zdołały pogrzebać, a było tego przeszło setka. Znaczną część pozabijanych pod rogatkami pogrzebali chłopi okoliczni, pomordowanych „na Wiatrakach “ i w sobotę 8 sierpnia wogóle (kilkadziesiąt osób) niemcy. W każdym bądź razie liczba tysiąca ofiar, jaką podaje fama ogólna, jest stanowczo zbyt wysoka. Najprawdopodobniejszą jest cyfra 200 do 250, którą mi podali ludzie bliżej stojący katastrofy i sam prezydent Bukowiński, z którym spotkałem się przypadkiem.
Bukowiński stał się w całej katastrofie kaliskiej prawdziwym męczennikiem na swoim stanowisku. Zmaltretowany, uwięziony pod zarzutem, iż właśnie z Ratusza wypadł pierwszy strzał do wojska w ową noc z 3 na 4 sierpnia, zagrożony co kilka minut rozstrzelaniem, po tygodniowem więzieniu wrócił wraz z innemi zakładnikami do zniszczonego doszczętnie miasta, które kazano mu doprowadzić do porządku. Niemcy dodali mu w charakterze wice-prezydenta, Michla, oraz radnych, dwu obywateli o niemieckiem brzmieniu nazwiska. Z pomocą p. Mrowińskiego zorganizowana została milicja miejska i jako tako idzie... a Bukowiński wciąż jest odpowiedzialny „głową“ za porządek w mieście w 1/2 spalonem, całkowi cie zniszczonem i gdzie każdy bez wyjątku żołdak ma prawo życia i śmierci nad każdym cywilem...
Wygląda też okropnie. Mimo choroby, w rozmowie ze mną skarżył się na stałe 39 gorączki — nie może dostać, ani urlopu, ani zwolnienia... Wymizerowany, czarny o pałających gorączką oczach i słabym głosie, robi ten jedyny chyba nawet i dziś prezydent - zakładnik nader bolesne wrażenie.
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Między Hydropatją a bramą od placu ś. Józefa, ziemia rozkopana i wznosi się niewielki pagórek. Tu zakopali zabitych w parku podczas strzelaniny; leży ze trzydzieści osób, ledwie ich zasypali wapnem, bez trumien. Od spotykanych na ulicy, lub też takich, co zobaczywszy mnie z okna, wybiegli z domu, znajomych dowiaduję się straszliwych szczegółów katastrofy. Przygnębienie i przerażenie panują dotąd wszechwładnie, a niepodobna sobie wręcz wyobrazić, jakim był nastrój mieszkańców Kalisza, którzy przetrwali cały tydzień strzelaniny, bombardowań i rabunków w mieście. Dość powiedzieć, że, dopytując się o swoich znajomych, dowiadują się o kilku wypadkach obłąkania, kilku samobójstw. Między innemi, nie zdoławszy przenieść okropności chwili, wyczerpawszy znać całą siłę nerwów, samobójstwem zakończyła ceniona w Kaliszu bardzo i zasłużona działaczka na polu oświatowem, nauczycielka p. J. S.
Dodajmy, że trupy i rannych, choć w części, zbierali z ulic dobrowolni i często własnoręcznie nawet grzebali samarytanie, którzy wytrwali na stanowisku do końca niemal. Nazwiska tych bohaterów — te chociaż, których mogłem się dowiedzieć przytaczam. Byli to: obywatel i właściciel pierwszorzędnego zakładu tapicerskiego p. Szpecht, który po pogromie szpitala, chorych wziął do swojej kamienicy, pomocnik rejenta Wągrowski, zarządzający drukarnią „Kaliszanina“, Piotrowski i elektrotechnik Lebiedziński — czynny od pierwszej strasznej nocy, wraz ze znanym już nam „karbonarjuszem“ Zaborowskim, rannym nawet przy pełnieniu swych obowiązków. Na podkreślenie też zasługuje bohaterstwo naczelnika ochotniczej straży ogniowej p. St. Mrowińskiego, który wytrwał na stanowisku, utrzymując porządek w mieście, organizując milicję i.t.d., przez czas cały niemal kaliskiego piekła...
Że pełnienie choćby najbardziej humanitarnych obowiązków w tym czasie połączone było ze straszliwem niebezpieczeństwem dowodzi los szpitala św. Trójcy w Kaliszu. Szpital ten, wbrew elementarnym pojęciom cywilizacji i surowo przestrzeganym nawet u barbarzyńców zasadom praw wojennych, został napadnięty i zdemolowany, li tylko wskutek znów bezdennego tchórzostwa niemców. Oto, jak się rzecz miała według opowiadania naocznych świadków lekarzy szpitalnych.
Szpital zbombardowany już 8 sierpnia w ogóle, jak opowiada naczelny jego lekarz dr. Dreszer, był przedmiotem jakichś dziwacznych a ciągłych napadów żołnierskich. Niemal co noc wpadali na rewizję niemcy, to znów widząc ślepe drzwi, wciąż w nie dobijali się, a następnie, gdy otwierano im inne, złościli się i przykładając lufę rewolweru do głowy, oświadczali, że drzwi tendencyjnie są zamykane przed nimi i.t.d. Kiedyś zabito stróża, a sanitarjusz z nim będący ledwie uratował się w ten sposób, że wraz z nim upadł i osłaniał się trupem, innym znów razem jakiś oficer kazał żołnierzowi pchnąć dr. D. bagnetem, dopiero na zwróconą przez żołnierza uwagę: „Herr Leutenanter hat den rothen Kreuz“ — rozkaz odwołał...Takie postępowanie doprowadziło wszystkich w szpitalu do stanu niemożliwego zdenerwowania, tymbardziej, że ulegali mu wszyscy niemal lekarze. Wreszcie zaszedł fakt wręcz niepodobny do wiary.
Jakoś po ostatniem bombardowaniu — opowiada jeden z lekarzy szpitalnych — późnym wieczorem przechodziło obok szpitala kilkunastu żołnierzy. Nagle rozlegają się strzały, żołnierze rzucają się jak szaleni do drzwi szpitalnych, dobijają się, usługujący chłopak im otwiera. Chwyta go jakiś podoficer i strzela dwukrotnie z rewolweru — szczęściem chybia. W tejże samej chwili inni niemcy zatrzaskują drzwi, wpadają do poczekalni, rzucają karabiny, biegną w dzikim popłochu do sal i wyskakują przez okna, wielu pada, zrywają się, lecą dalej, w ucieczce wobec oniemiałych chorych i służby.
Niedługo nowe strzały — grad kul posypał się w okna szpitalne. Chorzy w dzikiem przerażeniu pozrywali się, kryjąc się pod łóżka, wszyscy rzucili się na podłogę. Okropne krzyki przerażenia zmieszały się z terkotem karabinów i brzękiem wybijanych kulami okien. Dym i kurz oślepiał obecnych. Wkrótce przez wywalone kolbami drzwi niemcy wpadli do szpitala, brutalnie przewracając wszystko do góry nogami. „Stąd strzelano do nas“! Próżne były tłomaczenia lekarzy, opowiadanie o strzałach ze strony żołnierzy, którzy właśnie przez szpital uciekali, pokazywano karabiny, porzucone tornistry...
Rewizja, jak najściślejsza nic nie wykryła oczywiście, mimo to, kazano wychodzić wszystkim mężczyznom. Prócz ciężej chorych, którzy absolutnie nie mogli się ruszyć, (między innemi, wspomnianemu już właścicielowi Hydropatji, inż. O. zrewidowano bandaże) wywleczono wszystkich i lekarzy, sanitarjuszy, służbę. Dr. S. np. został wzięty wraz z trzema synami, uczniami szkół średnich, najmłodszy z nich miał 12 lat zaledwie — otoczono ich kordonem, wyprowadzono za miasto i poczęto robić przygotowania do rozstrzelania.
Egzekucji jednak zaniechano i pozwolono wracać. Powracających znów napadnięto i zawleczono w to samo miejsce. — Dopiero dr. D. dobrze umiejący po niemiecku, zdołał sprawę jakoś wyjaśnić — puszczono ich znowu, nakazując okrążyć miasto. — Po trzech godzinach nareszcie — ujrzano ich z powrotem w szpitalu, gdzie opłakiwano biedaków, jako rozstrzelanych. Nie koniec na tem! W jakąś godzinę niemcy znienacka podpalają szpital. Ledwie uratowano chorych...
Było to już nad siły ludzkie. Dr. D. doszedł do stanu niemożliwych do zniesienia halucynacji słuchowych i wzrokowych. Kiedyś też, wziąwszy jedynie laskę i kapelusz wyszedł i nie wrócił, inni lekarze również, nie mogąc znieść warunków, opuścili szpital i miasto. Wśród nielicznych chorych pozostał jedyny dr. Sikorski, który bohatersko wytrwał na stanowisku, zarówno podczas gdy szpital znajdował się w prywatnych mieszkaniach domu Szpechta, jak i później w Szkole Realnej.
Na ogół, straty, jakie poniósł Kalisz, na miljony trzeba obliczać...
Spalona została najbogatsza i najstarsza część miasta — prawdziwe City kaliskie — z największemi sklepami, magazynami... Kilkaset (według prywatnych obliczeń 586) kamienic zniszczono i to zniszczono w ten sposób, że odbudowanie spalonych musi być poprzedzone przez zupełne rozebranie przepalonych całkowicie, choć sterczących murów... Mimo woli przychodzi na myśl przypuszczenie, czy to nie zgodne z tradycją wszelakich Albrechtów Niedźwiedzi i Krzyżaków przygotowywanie gruntu pod „Neu-Kalisch" — niemiecką dzielnicę pruskiego Kalisza...
Szkód od bombardowania widzieć można niewiele stosunkowo—większą ich część oczywiście — ukrył pożar... Kanonja na pl. Ś-go Józefa rzuca się w oczy dwoma ogromnemi otworami pokaleczona fatalnie, ocalałe domy na ul. Babinej, Nadwodnej, Al. Józefiny, gdzie w domu Friedmana na dachu i trzecim piętrze widać ślady od kilku pocisków... Na Wiejskiej, Nowym Świecie, ocalonej części Wrocławskiego Przedmieścia (między kośc. Reformackim a „Sielanką"), pełno śladów na wyższych piętrach, dziury wybite i tynk opadnięty... tu i owdzie wyrwane okno... Co jeszcze uderza, to masa wystrzelonych szyb w oknach parterowych mieszkań na ocalonych ulicach. Można sobie wyobrazić, jaki grad kul i kartaczy szedł w pamiętne dni i noce pierwszego tygodnia wojny europejskiej na nieszczęsnych kaliszan, ani spodziewających się tego, że zostaną pierwszemi tej wojny ofiarami...
Ilości zabitych obliczyć, jak zaznaczyłem już wyżej — niepodobna. Osoby najwięcej zasłużone przy grzebaniu zmarłych i zbieraniu rannych, część tylko ofiar zdołały pogrzebać, a było tego przeszło setka. Znaczną część pozabijanych pod rogatkami pogrzebali chłopi okoliczni, pomordowanych „na Wiatrakach “ i w sobotę 8 sierpnia wogóle (kilkadziesiąt osób) niemcy. W każdym bądź razie liczba tysiąca ofiar, jaką podaje fama ogólna, jest stanowczo zbyt wysoka. Najprawdopodobniejszą jest cyfra 200 do 250, którą mi podali ludzie bliżej stojący katastrofy i sam prezydent Bukowiński, z którym spotkałem się przypadkiem.
Bukowiński stał się w całej katastrofie kaliskiej prawdziwym męczennikiem na swoim stanowisku. Zmaltretowany, uwięziony pod zarzutem, iż właśnie z Ratusza wypadł pierwszy strzał do wojska w ową noc z 3 na 4 sierpnia, zagrożony co kilka minut rozstrzelaniem, po tygodniowem więzieniu wrócił wraz z innemi zakładnikami do zniszczonego doszczętnie miasta, które kazano mu doprowadzić do porządku. Niemcy dodali mu w charakterze wice-prezydenta, Michla, oraz radnych, dwu obywateli o niemieckiem brzmieniu nazwiska. Z pomocą p. Mrowińskiego zorganizowana została milicja miejska i jako tako idzie... a Bukowiński wciąż jest odpowiedzialny „głową“ za porządek w mieście w 1/2 spalonem, całkowi cie zniszczonem i gdzie każdy bez wyjątku żołdak ma prawo życia i śmierci nad każdym cywilem...
Wygląda też okropnie. Mimo choroby, w rozmowie ze mną skarżył się na stałe 39 gorączki — nie może dostać, ani urlopu, ani zwolnienia... Wymizerowany, czarny o pałających gorączką oczach i słabym głosie, robi ten jedyny chyba nawet i dziś prezydent - zakładnik nader bolesne wrażenie.
Zaloguj się aby komentować
Zostań Patronem Hejto i tylko dla Patronów
- Włączona możliwość zarabiania na swoich treściach
- Całkowity brak reklam na każdym urządzeniu
- Oznaczenie w postaci rogala , który świadczy o Twoim wsparciu
- Wcześniejszy dostęp, do wybranych funkcji na Hejto
Józef Dąbrowski "Katastrofa kaliska : opowieść naocznego świadka" wyd. Warszawa 1914 część XIV
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Po kilkunastu dniach nieobecności, musiałem znów przybyć do Kalisza. Do wsi, gdzie dzięki serdecznej gościnności właścicieli, ulokowaliśmy się po opuszczeniu Pólka, a następnie i Koźminka przychodziły wieści jaknajokropniejsze i najsprzeczniejsze. Wieści te w połączeniu z widokiem chmur dymu pełzających ponuro nad Kaliszem, nie usposabiały bynajmniej uspakajająco, maszerujący zaś w głąb kraju przez naszą okolicę żołnierze i oficerowie niemieccy nic absolutnie pewnego udzielić nie byli w stanie.
„Miasto strzelało do nas — zostało zniszczone" — i tyle.
Dla naocznego wreszcie przekonania się, no i w razie możności uratowania jakichś rzeczy, choćby najpotrzebniejszych zdecydowaliśmy się na podróż... Rankiem, w połowie sierpnia 1914 roku wraz z pp. inżynierostwem M. siedliśmy na bryczkę i ruszamy.
Pewne wiadomości zdobywamy wreszcie w Tłokini i pp. Chrystowskich, do których wstępujemy, jako na ostatni etap naszej wyprawy przed wjazdem do Kalisza. „Jest źle, bardzo źle, ale jechać można, wyjechać również, wywieźć coś niecoś, byle nie dużo — także można". Słowem — mamy zjeść obiad i ruszać w towarzystwie p. Chr. Oto ostateczne zesumowanie wszystkich rozpraw na temat Kalisza. Dictum, factum...
Po obiedzie ruszamy i zjechawszy z bocznej drogi na szosę łódzką, odrazu widzimy już kawałek drogi przed Tyńcem — ślady działalności kulturtragerów niemieckich. Cmentarz — stratowany i zasłany słomą — widocznie na nim Niemcy biwakowali, ogrodzenie zniszczone zupełnie. Na szosie za cmentarzem—barykada; pozostawiono wązki tylko przejazd. Za barykadą, dwuch sasów, widocznie z landszturmu w odwiecznych pikielhaubach bez szpiców, na pikielhaubie biały krzyż. Obok, na łączce biwakuje kompanja piechoty. Przy wjeździe na sam Tyniec, atmosfera zdobytego miasta, żołdactwa wszędzie pełno. Tu widać, jak cztery wieprze, gdzieś z pod Drezna czy Lipska, wyniosły sobie przed domek do ogródka stół i rżną w karty pod okiem licznej galerji, tam znów podwórzec wypełniony pociągami wojennemi, na każdym kroku warty, co kilkanaście domów koszary, z których okien wyglądają opasłe gęby z fajami w zębach. Ganc gemiitlich.
Przed komendanturą ruch... Obok drzwi przybity arkusz papieru, na którym atramentem w dwuch językach wypisane „Magistrat miasta Kalisza. “ Gospodarz kamienicy, a dziś sam imć wice-prezydent miasta — fabrykant i przedsiębiorca łodzi motorowych, stąd tytułowany „Admirałem" Gustaw Michael, czyni harmider straszliwy, wymyślając na prawo i lewo, każdemu, kto się tylko nawinie. Obok — kilku żołnierzy w pełnym uniformie z bronią i dwuch milicjantów z białemi, ozdobionemi czarnym krzyżem przepaskami na rękawie...
Komendant ma być dopiero o 2-ej, idę więc oglądać miasto. Po przejściu mostu Rephanowskiego — odrazu uderza w oczy zegar na wieży Ś-go Józefa — nastawiony na czas środkowo-europejski i widok drzew na skwerze — nieomal ogołoconych z liści, co brunatne i zeschłe walają się na ziemi..
Dalej — widok, uderzający grozą: Plac S-go Józefa—ze sterczącym po środku pomnikiem — rosyjsko-pruskiej przyjaźni — spustoszony całkowicie. Poza kirchą luterską i przyległemi gmachami pojezuickiemi (dziś koszary) wszystkie domy wypalone. Ponuro jakoś sterczą okopcone ściany, wewnątrz puste zupełnie — kupa gruzów i popiołu na ziemi, resztki łóżek żelaznych, drutów telefonicznych — ówdzie, jakiś dziwacznie pogięty przedmiot metalowy, to wszystko, co zostało z mieszkań.
Dawna loża masońska—dwupiętrowy gmach z ładną kolumnadą na froncie — w ruinie. Z całej kolumnady — sterczy jedna kolumna—wewnątrz domu wszystko zniszczone całkowicie. Ul. Warszawska, Marjańska, tak dawniej pełne ruchu i życia, ze swemi sklepami, zniszczone doszczętnie. Wśród szeregu pogorzelisk, sterczy dziko jakoś wyglądający dom obywatela niemieckiego, p. Tschafke.
Cukiernia Szauba — ognisko polityków miejscowych, dom Lesserów, miejsce narodzenia Asnyka, księgarnia, poczta—zniszczone najzupełniej. Pusto i głucho, obok przechodzącej gdzieniegdzie postaci jakiegoś mieszkańca Kalisza, widać tylko rozstawionych dość gęsto, a przechadzających się miarowym krokiem szyldwachów saskich.
Nic się jednak nie da porównać z wrażeniem, jakiego doznaje ktoś, znający dobrze miasto, wchodząc na Główny Rynek... Ani jednego domu w całości! Rogowy dom, z dawną cukiernią Mejera — giełdą miejscową na Kalisz i Skalmierzyce, zburzony doszczętnie — kupa gruzów z wąziutką ścieżyną po środku, leżąca na ogromnej przestrzeni, to wejście w ul. Łazienną, na której również wszystkie domy, prócz Korpusu Kadetów i ostatnich przed paskiem kamienic spalone.
Na przeciwległym rogu, wprost al. Kanonickiej, w ruinach ogromnej kamienicy Botkowskiego, uderza w oczy zawieszony nieomal w powietrzu, skarbiec oddziału Ryskiego Banku — obok ruiny historycznej kamienicy, dawnego pałacu biskupów, domu, z którego w 1806, jako z głównej kwatery powstańczej jen. Dąbrowski — wezwał Wielkopolskę na prusaka przed 108 laty. Stara bursa jezuicka ze stylowemi sieniami i podwórzami, co na wiek XVI patrzały, front Dyrekcji szczegółowej, okopcony i zniszczony okrywa kupy gruzów wewnątrz, staroświecki stylowy dom mec. Jeruzelskiego z bogatemi zbiorami właściciela — w ruinie, okaleczały Ratusz, pokracznie sterczy trupiemi opalonemi murami...
Szereg placówek młodego handlu polskiego: Ziółkowski, Biskupski, Gałczyńska, Kugo, Stitler, Przybylski — sklepy forsownie stawiane na modłę europejską, niedawno rozszerzone i ozdobione olbrzymiemi, jak na Kalisz, wystawami — znikły zupełnie, gruzy i gruzy... Fabryka Mystkowskiego i sklepy jego, ogromny szereg sklepów „Pod Krakusem“ — jedną olbrzymią ruiną....
Głucho, straszliwie jakoś głucho w pustce rozlegają się moje kroki, wśród ruin ładnego Głównego Rynku. Szyldwach saski, koło którego właśnie przechodzę, ze zdziwieniem przygląda się rzadkiemu widocznie przechodniowi w ubraniu bardziej eleganckim... Idę dalej i mijam znów szyldwacha, któremi wogóle gęsto ostawiono ulice, chcę dalej zwiedzićowo trup miasto...
Wąziutka ul. Wrocławska, dla przejścia zamknięta. Puste mury domów walą się raz poraź, jakoż i widzę stojąc obok szyldwacha, jak chmura kurzu wznosi się i wśród piekielnego łoskotu, odzywającego się echem głuchym w pustkowiu ruin tego dziś prawdziwego miasta — trupa, wali się ściana któregoś domu na środek ulicy...
„To już trzeci dziś“ — objaśnia mnie łaskawie szyldwach, jakiś widocznie dobroduszny burger z zapadłej saskiej dzielnicy, przedzierzgnięty dziś w uczestnika najdzikszego chyba jak dotąd objawu toczącej się wojny, rabunku i zniszczenia bezbronnego Kalisza...
Rzucam okiem na wypalone: Rozmurek, gdzie sterczy sieroco ocalona jakimś dziwnym trafem kamienica rej. Cybulskiego, ul. Złotą, spaloną częściowo, Kanoniczną, przechodzę ocalonemi od pożaru, choć widocznie splądrowanemi i zrabowanemi ulicami i poza kanałem Prosny, w funkcjonującym dziś jedynym kaliskim sklepie kolonjalnym p. Łukowskiej kupuję kilka sprawunków, mijam gmach szkoły Realnej, przekształcony obecnie na szpital.
Spalony nowiutki i ładny gmach Tow. Pożyczkowo-Oszczędnościowego, kościół Reformatów, częściowo zburzony, ostrzelany z powybijanemi od kul karabinowych oknami szpital i wreszcie niedawno rozszerzoną na tym miejscu ul. Wrocławską, gdzie jedynie dwa gmachy — willa Waigta i nowobudujący się Bank Handlowy, ocalały i wchodzę w perłę ulic Kalisza, Al. Józefiny.
Tu stosunkowo szkód najmniej. Spalony rogowy ogromny dom Oppenhejma, ładny teatr miejski nad Prosną, parter gmachu Banku Państwa, sklepy w domu Reina za Sądem Okręgowym i widocznie próbowano podpalić dawny „Folusz“ Rephanowski. Po za tym wszystko ocalało, lecz nosi widoczne ślady bombardowania i rabunku. Przykre tylko wrażenie okropnie robi pustka zupełna i drzewa z zeschłemi od pożaru liśćmi. Park — ów słynny park kaliski, artystycznie wręcz utrzymany i hodowany starannie od dłuższego czasu, zapuszczony, zdeptany, ze śladami biwaków, smutne czyni wrażenie.
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Po kilkunastu dniach nieobecności, musiałem znów przybyć do Kalisza. Do wsi, gdzie dzięki serdecznej gościnności właścicieli, ulokowaliśmy się po opuszczeniu Pólka, a następnie i Koźminka przychodziły wieści jaknajokropniejsze i najsprzeczniejsze. Wieści te w połączeniu z widokiem chmur dymu pełzających ponuro nad Kaliszem, nie usposabiały bynajmniej uspakajająco, maszerujący zaś w głąb kraju przez naszą okolicę żołnierze i oficerowie niemieccy nic absolutnie pewnego udzielić nie byli w stanie.
„Miasto strzelało do nas — zostało zniszczone" — i tyle.
Dla naocznego wreszcie przekonania się, no i w razie możności uratowania jakichś rzeczy, choćby najpotrzebniejszych zdecydowaliśmy się na podróż... Rankiem, w połowie sierpnia 1914 roku wraz z pp. inżynierostwem M. siedliśmy na bryczkę i ruszamy.
Pewne wiadomości zdobywamy wreszcie w Tłokini i pp. Chrystowskich, do których wstępujemy, jako na ostatni etap naszej wyprawy przed wjazdem do Kalisza. „Jest źle, bardzo źle, ale jechać można, wyjechać również, wywieźć coś niecoś, byle nie dużo — także można". Słowem — mamy zjeść obiad i ruszać w towarzystwie p. Chr. Oto ostateczne zesumowanie wszystkich rozpraw na temat Kalisza. Dictum, factum...
Po obiedzie ruszamy i zjechawszy z bocznej drogi na szosę łódzką, odrazu widzimy już kawałek drogi przed Tyńcem — ślady działalności kulturtragerów niemieckich. Cmentarz — stratowany i zasłany słomą — widocznie na nim Niemcy biwakowali, ogrodzenie zniszczone zupełnie. Na szosie za cmentarzem—barykada; pozostawiono wązki tylko przejazd. Za barykadą, dwuch sasów, widocznie z landszturmu w odwiecznych pikielhaubach bez szpiców, na pikielhaubie biały krzyż. Obok, na łączce biwakuje kompanja piechoty. Przy wjeździe na sam Tyniec, atmosfera zdobytego miasta, żołdactwa wszędzie pełno. Tu widać, jak cztery wieprze, gdzieś z pod Drezna czy Lipska, wyniosły sobie przed domek do ogródka stół i rżną w karty pod okiem licznej galerji, tam znów podwórzec wypełniony pociągami wojennemi, na każdym kroku warty, co kilkanaście domów koszary, z których okien wyglądają opasłe gęby z fajami w zębach. Ganc gemiitlich.
Przed komendanturą ruch... Obok drzwi przybity arkusz papieru, na którym atramentem w dwuch językach wypisane „Magistrat miasta Kalisza. “ Gospodarz kamienicy, a dziś sam imć wice-prezydent miasta — fabrykant i przedsiębiorca łodzi motorowych, stąd tytułowany „Admirałem" Gustaw Michael, czyni harmider straszliwy, wymyślając na prawo i lewo, każdemu, kto się tylko nawinie. Obok — kilku żołnierzy w pełnym uniformie z bronią i dwuch milicjantów z białemi, ozdobionemi czarnym krzyżem przepaskami na rękawie...
Komendant ma być dopiero o 2-ej, idę więc oglądać miasto. Po przejściu mostu Rephanowskiego — odrazu uderza w oczy zegar na wieży Ś-go Józefa — nastawiony na czas środkowo-europejski i widok drzew na skwerze — nieomal ogołoconych z liści, co brunatne i zeschłe walają się na ziemi..
Dalej — widok, uderzający grozą: Plac S-go Józefa—ze sterczącym po środku pomnikiem — rosyjsko-pruskiej przyjaźni — spustoszony całkowicie. Poza kirchą luterską i przyległemi gmachami pojezuickiemi (dziś koszary) wszystkie domy wypalone. Ponuro jakoś sterczą okopcone ściany, wewnątrz puste zupełnie — kupa gruzów i popiołu na ziemi, resztki łóżek żelaznych, drutów telefonicznych — ówdzie, jakiś dziwacznie pogięty przedmiot metalowy, to wszystko, co zostało z mieszkań.
Dawna loża masońska—dwupiętrowy gmach z ładną kolumnadą na froncie — w ruinie. Z całej kolumnady — sterczy jedna kolumna—wewnątrz domu wszystko zniszczone całkowicie. Ul. Warszawska, Marjańska, tak dawniej pełne ruchu i życia, ze swemi sklepami, zniszczone doszczętnie. Wśród szeregu pogorzelisk, sterczy dziko jakoś wyglądający dom obywatela niemieckiego, p. Tschafke.
Cukiernia Szauba — ognisko polityków miejscowych, dom Lesserów, miejsce narodzenia Asnyka, księgarnia, poczta—zniszczone najzupełniej. Pusto i głucho, obok przechodzącej gdzieniegdzie postaci jakiegoś mieszkańca Kalisza, widać tylko rozstawionych dość gęsto, a przechadzających się miarowym krokiem szyldwachów saskich.
Nic się jednak nie da porównać z wrażeniem, jakiego doznaje ktoś, znający dobrze miasto, wchodząc na Główny Rynek... Ani jednego domu w całości! Rogowy dom, z dawną cukiernią Mejera — giełdą miejscową na Kalisz i Skalmierzyce, zburzony doszczętnie — kupa gruzów z wąziutką ścieżyną po środku, leżąca na ogromnej przestrzeni, to wejście w ul. Łazienną, na której również wszystkie domy, prócz Korpusu Kadetów i ostatnich przed paskiem kamienic spalone.
Na przeciwległym rogu, wprost al. Kanonickiej, w ruinach ogromnej kamienicy Botkowskiego, uderza w oczy zawieszony nieomal w powietrzu, skarbiec oddziału Ryskiego Banku — obok ruiny historycznej kamienicy, dawnego pałacu biskupów, domu, z którego w 1806, jako z głównej kwatery powstańczej jen. Dąbrowski — wezwał Wielkopolskę na prusaka przed 108 laty. Stara bursa jezuicka ze stylowemi sieniami i podwórzami, co na wiek XVI patrzały, front Dyrekcji szczegółowej, okopcony i zniszczony okrywa kupy gruzów wewnątrz, staroświecki stylowy dom mec. Jeruzelskiego z bogatemi zbiorami właściciela — w ruinie, okaleczały Ratusz, pokracznie sterczy trupiemi opalonemi murami...
Szereg placówek młodego handlu polskiego: Ziółkowski, Biskupski, Gałczyńska, Kugo, Stitler, Przybylski — sklepy forsownie stawiane na modłę europejską, niedawno rozszerzone i ozdobione olbrzymiemi, jak na Kalisz, wystawami — znikły zupełnie, gruzy i gruzy... Fabryka Mystkowskiego i sklepy jego, ogromny szereg sklepów „Pod Krakusem“ — jedną olbrzymią ruiną....
Głucho, straszliwie jakoś głucho w pustce rozlegają się moje kroki, wśród ruin ładnego Głównego Rynku. Szyldwach saski, koło którego właśnie przechodzę, ze zdziwieniem przygląda się rzadkiemu widocznie przechodniowi w ubraniu bardziej eleganckim... Idę dalej i mijam znów szyldwacha, któremi wogóle gęsto ostawiono ulice, chcę dalej zwiedzićowo trup miasto...
Wąziutka ul. Wrocławska, dla przejścia zamknięta. Puste mury domów walą się raz poraź, jakoż i widzę stojąc obok szyldwacha, jak chmura kurzu wznosi się i wśród piekielnego łoskotu, odzywającego się echem głuchym w pustkowiu ruin tego dziś prawdziwego miasta — trupa, wali się ściana któregoś domu na środek ulicy...
„To już trzeci dziś“ — objaśnia mnie łaskawie szyldwach, jakiś widocznie dobroduszny burger z zapadłej saskiej dzielnicy, przedzierzgnięty dziś w uczestnika najdzikszego chyba jak dotąd objawu toczącej się wojny, rabunku i zniszczenia bezbronnego Kalisza...
Rzucam okiem na wypalone: Rozmurek, gdzie sterczy sieroco ocalona jakimś dziwnym trafem kamienica rej. Cybulskiego, ul. Złotą, spaloną częściowo, Kanoniczną, przechodzę ocalonemi od pożaru, choć widocznie splądrowanemi i zrabowanemi ulicami i poza kanałem Prosny, w funkcjonującym dziś jedynym kaliskim sklepie kolonjalnym p. Łukowskiej kupuję kilka sprawunków, mijam gmach szkoły Realnej, przekształcony obecnie na szpital.
Spalony nowiutki i ładny gmach Tow. Pożyczkowo-Oszczędnościowego, kościół Reformatów, częściowo zburzony, ostrzelany z powybijanemi od kul karabinowych oknami szpital i wreszcie niedawno rozszerzoną na tym miejscu ul. Wrocławską, gdzie jedynie dwa gmachy — willa Waigta i nowobudujący się Bank Handlowy, ocalały i wchodzę w perłę ulic Kalisza, Al. Józefiny.
Tu stosunkowo szkód najmniej. Spalony rogowy ogromny dom Oppenhejma, ładny teatr miejski nad Prosną, parter gmachu Banku Państwa, sklepy w domu Reina za Sądem Okręgowym i widocznie próbowano podpalić dawny „Folusz“ Rephanowski. Po za tym wszystko ocalało, lecz nosi widoczne ślady bombardowania i rabunku. Przykre tylko wrażenie okropnie robi pustka zupełna i drzewa z zeschłemi od pożaru liśćmi. Park — ów słynny park kaliski, artystycznie wręcz utrzymany i hodowany starannie od dłuższego czasu, zapuszczony, zdeptany, ze śladami biwaków, smutne czyni wrażenie.
Zaloguj się aby komentować
Józef Dąbrowski "Katastrofa kaliska : opowieść naocznego świadka" wyd. Warszawa 1914 cz XIII
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Siedmdziesięciotysięczne blizko, jedne z najbogatszych w Królestwie miasto, wyludniło się niemal zupełnie... Tłumy, nieprzeliczone zda się tłumy, w straszliwej panice szły, lub biegły, szosami, drogami lub wręcz przez pola i łęgi z tobołkami na plecach: Panie w domowych ubraniach bez kapeluszy, mężczyźni, ubrani byle jak, objuczeni pakunkami, chorzy, wlokący się i prowadzeni przez krewnych, dzieci płaczące i rozwrzeszczane w niebogłosy... wszystko to biegło lub szło, wymijane przez napchane ludźmi i tobołami wozy, dorożki, zajęte przez niemożliwą do pomyślenia ilość pasażerów, omnibusy podążające byle dalej, byle dalej w niesłychanej wręcz panice... Najokropniejsze wieści rozpuszczają uciekinierzy.
„Na miłość boską—uciekajcie, uciekajcie. Prusacy gonią, za chwilę tu będą. Gazownia wysadzona w powietrze". „Kościół św. Józefa już całkiem rozwalony. Ratusz, Trybunał, Gubernia, Monopol spalone, teraz palą domy“ — opowiada ktoś, co przed chwilą wydostał się z miasta. „Wszystkich mężczyzn zabrali i teraz ich rozstrzeliwują w Skalmierzycach. O Jezu! Jezu! — jęczy jakaś otyła jejmość, ledwie będąca w stanie maszerować. „I wszystkich księży pomordowali — kainy“ — dodaje ktoś.—„Mój Boże—staruszek reformat ledwie dychał, jak go dżgali sztykiem, a ksiądz Adamczyk nikiej padlina na ulicy rzucony" — dorzuca znów inna kobiecina ubogo ubrana. „Panie mecenasie, na miły Bóg dostańcie koni, dzieci moje nie dojdą w żaden sposób. Łotry prusacy, palą Trybunał ledwie z życiem nas wypuścili" — woła zdenerwowany do najwyższego stopnia archiwista Sądu Okręgowego B., nieomal biegnąc z córką i synkiem... Na zapytanie, co się w Kaliszu działo jak wychodzili, żaden nieomal z uciekinierów nie jest w stanie odpowiedzieć.
Pożar, który wówczas, jak wiadomo zniszczył jedynie gmach magistratu w wyobraźni ogarnięte go paniką tłumu, przybierał rozmiary niesłychane. Według słów zbiegów sądząc, możnaby było uważać połowę miasta za spaloną lub zburzoną pociskami podczas bombardowania. Wogóle, stan psychiczny tłumów, co opuściły Kalisz, okropny. Całe szczęście, że otwartą była duża przestrzeń przecięta szosami Łódzką, Turecką i Konińską i mnóstwem dróg, gdyż inaczej tłumy, cisnące się na jakiejbądź jednej drodze, mogłyby spowodować niesłychaną katastrofę. Na nic szły wszelkie próby uspakajania, przedsiębrane przez nieliczne przytomniejsze jednostki, lub przez nas, co bombardowanie nocne obserwowaliśmy zdaleka i nie byliśmy w stanie ulec powszechnej panice. Panika ta chwilami przybierała postać zbiorowego obłędu. Choć i pojedyńczych wypadków obłędu nie brakło. Wśród mijających Pólko grup widzę sporo osób, ogarniętych obłąkaniem. Oto np. szybko idzie z innemi wykrzywiony dziko jakoś dobry znajomy mój R. „Ho, ho, ho — chałupa verfall, verfall!“ — woła do mnie, kłaniając się szarmancko — „verfall chałupa, verfall, verfall" — powtarza dalej... „Panie mecenasie — krzyczy niedługo po nim klient mój W. — bierz się pan teraz za mojego ojca, czas wielki na to“! Błędny wyraz oczu, konwulsyjnie wykrzywiona twarz, świadczą wymownie o nienormalnym stanie biedaka. Owdzie, żydówka stara, ledwie ją mogą utrzymać dwie osoby, rzuca się jak w malignie. Pół ślepa, zaropiałe oczy, peruka, pociesznie przekrzywiona, odkrywa wstrętne rzadkie siwe kosmyki. Wrzask jakiś nieludzki wyrywa się z jej gardzieli... Takich scen mnóstwo. Nerwy współczesnego człowieka widocznie nie są w stanie znieść okropności wojny... Niemal połowa uciekających robi wrażenie pijanych...
Jak dla kontrastu, spotkać można sceny mimo całej grozy sytuacji wywołujące uśmiech na twarz mimowolny... Oto np. truchcikiem biegnie jakiś starowina bez czapki, dźwigając pod pachą... kota. To znowu kłusem biegnie bardzo solidny kupiec kaliski W. w najbardziej jak tylko można sobie wyobrazić zaniedbanem ubraniu, a z tyłu, za chałat męża przytrzymując, biegnie sapiąc i krzycząc otyła jego żona z dziećmi. Tam znów idzie młoda para: on dźwiga „na barana“ małego synka, ona zaś z gracją niesie... klatkę z kanarkiem. Wreszcie... grupa, na jej czele brnie po błocie grenadjerskim krokiem, z potężną pierzyną na plecach, kaliski arbiter elegantiarum „prezes prezesów znany z powagi i zalet towarzyskich mecenas Z., tuż za nim obładowany rzetelnie ex-komendant wolnego miasta Kalisza M. i wreszcie inżynierostwo Szt. oboje niezwykle dorodnej postaci, dziś biorą formalny rekord pieszy, w końcu wreszcie — dawny zakładnik pruski — fabrykant Handtke, który, jak zresztą większość uciekinierów uratował zaledwie letni garnitur.
Wśród tego popłochu nowa wieść przychodzi. „W Skarszewie dragoni rosyjscy! Każą "opuszczać domy podmiejskie, będzie bitwa“! Skarszew leży o trzy wiorsty od nas zaledwie, wielki więc czas i na nas. Zapanowawszy nad sytuacją, rodzina bowiem włodarza Szczepana, co miała z nami jechać, dostaje jakiegoś zbiorowego ataku oporu i histerji, chcąc uciekać w inną stronę, ruszamy. Dobrze znany Kaliszowi omnibus „Kalisz - Pólko“, którym codzień kilkanaścioro dzieci z miasta przybywało na „zagonki“ do Pólka, wypełniony po brzegi dziatwą i niewiastami, wyjeżdża na szosę, za nim idzie wóz wypchany z najpotrzebniejszemi rzeczami kilku rodzin — za wozem dwie krowy, co ani rusz nie chcą nagiąć się do ogólnego nastroju trwogi i pośpiechu, ociągając się i rycząc, mężczyźni bądź przy koniach, bądź z tyłu, no i po chwili wpadamy w szeroki potok uciekającego tłumu.
Na dobitkę zaczyna padać deszcz, kapuśniak coraz mocniejszy i tak smagani przez bezlitośne niebo, a pędzeni oczekiwaniem bitwy i strachem przed prusakami, idziemy z początku szosą, a następnie wjeżdżamy w piaszczystą drogę, prowadzącą przez Dembe i Nakwasin do pierwszego etapu naszej podróży — Koźminka. Wszędzie tłumy: zwaliska starej karczmy pod Skarszewem wypełnione po brzegi, w lesie moc uciekinierów, chroniących się przed deszczem pod drzewami, lub też leżących bezsilnie ze zmęczenia... Mijamy możliwie szybko tłumy uciekinierów, gdy nagle spostrzegamy, że usunęliśmy się z Pólka w samą porę. Między drzewami wyraźnie widzimy ukazujące się dyskretnie szare bluzy i okrągłe czapki dragonów rosyjskich. Większy ich oddział biwakuje zapewne w lesie. Drugi niewielki podjazd spotykamy w Dembem, przepełnionym uciekinierami. Po chałupach, stajniach, oborach, zabudowaniach dworskich, wszędzie widać biwakujących kaliszan. Poczciwi chłopi przyjmują ich i pomieszczają, jak mogą. Widzimy, jak zbity tłum otacza podjazd dragoński. Jeden z dragonów coś mówi — poczem — wszyscy zdejmują furażerki, kłaniają się i odjeżdżają wyciągniętym kłusem. Wśród publiczności wszczyna się rwetes. Śpieszę dowiedzieć się o co chodzi. Okazuje się, że dragoni nakazują wszystkim mieszkańcom opuszczać chałupy i wynosić się aż po Koźminek, bo za parę godzin będzie tu wielka bitwa.
Nowy wybuch paniki; do uciekinierów kaliskich przyłączają się chłopi z Dembego i kolonji poblizkiej. Zaczyna się płacz i rozterka. Tłum w zamieszaniu rusza dalej, lecz wkrótce po odjeździe dragonów, widzimy rwącą przez pole powrotną falę uciekinierów od strony Nakwasina. „Uciekajcie za Wartę — tu każą wszystko opróżniać, palić będą“! — wołają. „W Koźminku 15 tysięcy ludzi obozuje na rynku, głód i choroby“! dorzuca ktoś inny.
Oczywista nieprawda! A jednak panika się wzmaga, ogromna część uciekających tłumów rwie nazad ku szosie, aby oddalić się jak najwięcej od Kalisza. Do uciekinierów kaliskich przyłączają się uciekający przed zapowiedzianą bitwą chłopi... Płacz i zamieszanie wzmagają się... Mimo wszystko, opanowujemy nerwy i ruszamy dalej, stosunkowo niewielka garść dotrzymuje nam placu... Reszta uciekła w inną stronę — ku Turkowi... Napotykamy po drodze pełno ludzi z sił zupełnie opadłych, śpiących na mokrej ziemi przy drodze lub w lasku, obojętnych na wszystko... Wreszcie po kilkugodzinnej podróży dopełzamy nareszcie do owego Koźminka. Uderza nas przede wszystkim wrażenie zupełnego spokoju, jaki panuje w mieście. Mieszkańcy, coprawda w znacznej części powychodzili z domów, rozmawiają z uciekinierami, ale ani śladu popłochu, na jaki patrzymy od dni kilku. Patrole straży ogniowej na Rynku i po ulicach... W Koźminku natychmiast prawie znaleźliśmy niezgorsze wcale przyporzysko w miejscowej szkole początkowej, a dzięki gościnności zacnego nauczyciela i jego rodziny, nie brakło nam nieomal niczego na tym kilkogodzinnym etapie. Znajomych znaleźliśmy sporo, przeważnie jednak takich, którzy wyjechali z Kalisza jeszcze przed piątkowem bombardowaniem.
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Siedmdziesięciotysięczne blizko, jedne z najbogatszych w Królestwie miasto, wyludniło się niemal zupełnie... Tłumy, nieprzeliczone zda się tłumy, w straszliwej panice szły, lub biegły, szosami, drogami lub wręcz przez pola i łęgi z tobołkami na plecach: Panie w domowych ubraniach bez kapeluszy, mężczyźni, ubrani byle jak, objuczeni pakunkami, chorzy, wlokący się i prowadzeni przez krewnych, dzieci płaczące i rozwrzeszczane w niebogłosy... wszystko to biegło lub szło, wymijane przez napchane ludźmi i tobołami wozy, dorożki, zajęte przez niemożliwą do pomyślenia ilość pasażerów, omnibusy podążające byle dalej, byle dalej w niesłychanej wręcz panice... Najokropniejsze wieści rozpuszczają uciekinierzy.
„Na miłość boską—uciekajcie, uciekajcie. Prusacy gonią, za chwilę tu będą. Gazownia wysadzona w powietrze". „Kościół św. Józefa już całkiem rozwalony. Ratusz, Trybunał, Gubernia, Monopol spalone, teraz palą domy“ — opowiada ktoś, co przed chwilą wydostał się z miasta. „Wszystkich mężczyzn zabrali i teraz ich rozstrzeliwują w Skalmierzycach. O Jezu! Jezu! — jęczy jakaś otyła jejmość, ledwie będąca w stanie maszerować. „I wszystkich księży pomordowali — kainy“ — dodaje ktoś.—„Mój Boże—staruszek reformat ledwie dychał, jak go dżgali sztykiem, a ksiądz Adamczyk nikiej padlina na ulicy rzucony" — dorzuca znów inna kobiecina ubogo ubrana. „Panie mecenasie, na miły Bóg dostańcie koni, dzieci moje nie dojdą w żaden sposób. Łotry prusacy, palą Trybunał ledwie z życiem nas wypuścili" — woła zdenerwowany do najwyższego stopnia archiwista Sądu Okręgowego B., nieomal biegnąc z córką i synkiem... Na zapytanie, co się w Kaliszu działo jak wychodzili, żaden nieomal z uciekinierów nie jest w stanie odpowiedzieć.
Pożar, który wówczas, jak wiadomo zniszczył jedynie gmach magistratu w wyobraźni ogarnięte go paniką tłumu, przybierał rozmiary niesłychane. Według słów zbiegów sądząc, możnaby było uważać połowę miasta za spaloną lub zburzoną pociskami podczas bombardowania. Wogóle, stan psychiczny tłumów, co opuściły Kalisz, okropny. Całe szczęście, że otwartą była duża przestrzeń przecięta szosami Łódzką, Turecką i Konińską i mnóstwem dróg, gdyż inaczej tłumy, cisnące się na jakiejbądź jednej drodze, mogłyby spowodować niesłychaną katastrofę. Na nic szły wszelkie próby uspakajania, przedsiębrane przez nieliczne przytomniejsze jednostki, lub przez nas, co bombardowanie nocne obserwowaliśmy zdaleka i nie byliśmy w stanie ulec powszechnej panice. Panika ta chwilami przybierała postać zbiorowego obłędu. Choć i pojedyńczych wypadków obłędu nie brakło. Wśród mijających Pólko grup widzę sporo osób, ogarniętych obłąkaniem. Oto np. szybko idzie z innemi wykrzywiony dziko jakoś dobry znajomy mój R. „Ho, ho, ho — chałupa verfall, verfall!“ — woła do mnie, kłaniając się szarmancko — „verfall chałupa, verfall, verfall" — powtarza dalej... „Panie mecenasie — krzyczy niedługo po nim klient mój W. — bierz się pan teraz za mojego ojca, czas wielki na to“! Błędny wyraz oczu, konwulsyjnie wykrzywiona twarz, świadczą wymownie o nienormalnym stanie biedaka. Owdzie, żydówka stara, ledwie ją mogą utrzymać dwie osoby, rzuca się jak w malignie. Pół ślepa, zaropiałe oczy, peruka, pociesznie przekrzywiona, odkrywa wstrętne rzadkie siwe kosmyki. Wrzask jakiś nieludzki wyrywa się z jej gardzieli... Takich scen mnóstwo. Nerwy współczesnego człowieka widocznie nie są w stanie znieść okropności wojny... Niemal połowa uciekających robi wrażenie pijanych...
Jak dla kontrastu, spotkać można sceny mimo całej grozy sytuacji wywołujące uśmiech na twarz mimowolny... Oto np. truchcikiem biegnie jakiś starowina bez czapki, dźwigając pod pachą... kota. To znowu kłusem biegnie bardzo solidny kupiec kaliski W. w najbardziej jak tylko można sobie wyobrazić zaniedbanem ubraniu, a z tyłu, za chałat męża przytrzymując, biegnie sapiąc i krzycząc otyła jego żona z dziećmi. Tam znów idzie młoda para: on dźwiga „na barana“ małego synka, ona zaś z gracją niesie... klatkę z kanarkiem. Wreszcie... grupa, na jej czele brnie po błocie grenadjerskim krokiem, z potężną pierzyną na plecach, kaliski arbiter elegantiarum „prezes prezesów znany z powagi i zalet towarzyskich mecenas Z., tuż za nim obładowany rzetelnie ex-komendant wolnego miasta Kalisza M. i wreszcie inżynierostwo Szt. oboje niezwykle dorodnej postaci, dziś biorą formalny rekord pieszy, w końcu wreszcie — dawny zakładnik pruski — fabrykant Handtke, który, jak zresztą większość uciekinierów uratował zaledwie letni garnitur.
Wśród tego popłochu nowa wieść przychodzi. „W Skarszewie dragoni rosyjscy! Każą "opuszczać domy podmiejskie, będzie bitwa“! Skarszew leży o trzy wiorsty od nas zaledwie, wielki więc czas i na nas. Zapanowawszy nad sytuacją, rodzina bowiem włodarza Szczepana, co miała z nami jechać, dostaje jakiegoś zbiorowego ataku oporu i histerji, chcąc uciekać w inną stronę, ruszamy. Dobrze znany Kaliszowi omnibus „Kalisz - Pólko“, którym codzień kilkanaścioro dzieci z miasta przybywało na „zagonki“ do Pólka, wypełniony po brzegi dziatwą i niewiastami, wyjeżdża na szosę, za nim idzie wóz wypchany z najpotrzebniejszemi rzeczami kilku rodzin — za wozem dwie krowy, co ani rusz nie chcą nagiąć się do ogólnego nastroju trwogi i pośpiechu, ociągając się i rycząc, mężczyźni bądź przy koniach, bądź z tyłu, no i po chwili wpadamy w szeroki potok uciekającego tłumu.
Na dobitkę zaczyna padać deszcz, kapuśniak coraz mocniejszy i tak smagani przez bezlitośne niebo, a pędzeni oczekiwaniem bitwy i strachem przed prusakami, idziemy z początku szosą, a następnie wjeżdżamy w piaszczystą drogę, prowadzącą przez Dembe i Nakwasin do pierwszego etapu naszej podróży — Koźminka. Wszędzie tłumy: zwaliska starej karczmy pod Skarszewem wypełnione po brzegi, w lesie moc uciekinierów, chroniących się przed deszczem pod drzewami, lub też leżących bezsilnie ze zmęczenia... Mijamy możliwie szybko tłumy uciekinierów, gdy nagle spostrzegamy, że usunęliśmy się z Pólka w samą porę. Między drzewami wyraźnie widzimy ukazujące się dyskretnie szare bluzy i okrągłe czapki dragonów rosyjskich. Większy ich oddział biwakuje zapewne w lesie. Drugi niewielki podjazd spotykamy w Dembem, przepełnionym uciekinierami. Po chałupach, stajniach, oborach, zabudowaniach dworskich, wszędzie widać biwakujących kaliszan. Poczciwi chłopi przyjmują ich i pomieszczają, jak mogą. Widzimy, jak zbity tłum otacza podjazd dragoński. Jeden z dragonów coś mówi — poczem — wszyscy zdejmują furażerki, kłaniają się i odjeżdżają wyciągniętym kłusem. Wśród publiczności wszczyna się rwetes. Śpieszę dowiedzieć się o co chodzi. Okazuje się, że dragoni nakazują wszystkim mieszkańcom opuszczać chałupy i wynosić się aż po Koźminek, bo za parę godzin będzie tu wielka bitwa.
Nowy wybuch paniki; do uciekinierów kaliskich przyłączają się chłopi z Dembego i kolonji poblizkiej. Zaczyna się płacz i rozterka. Tłum w zamieszaniu rusza dalej, lecz wkrótce po odjeździe dragonów, widzimy rwącą przez pole powrotną falę uciekinierów od strony Nakwasina. „Uciekajcie za Wartę — tu każą wszystko opróżniać, palić będą“! — wołają. „W Koźminku 15 tysięcy ludzi obozuje na rynku, głód i choroby“! dorzuca ktoś inny.
Oczywista nieprawda! A jednak panika się wzmaga, ogromna część uciekających tłumów rwie nazad ku szosie, aby oddalić się jak najwięcej od Kalisza. Do uciekinierów kaliskich przyłączają się uciekający przed zapowiedzianą bitwą chłopi... Płacz i zamieszanie wzmagają się... Mimo wszystko, opanowujemy nerwy i ruszamy dalej, stosunkowo niewielka garść dotrzymuje nam placu... Reszta uciekła w inną stronę — ku Turkowi... Napotykamy po drodze pełno ludzi z sił zupełnie opadłych, śpiących na mokrej ziemi przy drodze lub w lasku, obojętnych na wszystko... Wreszcie po kilkugodzinnej podróży dopełzamy nareszcie do owego Koźminka. Uderza nas przede wszystkim wrażenie zupełnego spokoju, jaki panuje w mieście. Mieszkańcy, coprawda w znacznej części powychodzili z domów, rozmawiają z uciekinierami, ale ani śladu popłochu, na jaki patrzymy od dni kilku. Patrole straży ogniowej na Rynku i po ulicach... W Koźminku natychmiast prawie znaleźliśmy niezgorsze wcale przyporzysko w miejscowej szkole początkowej, a dzięki gościnności zacnego nauczyciela i jego rodziny, nie brakło nam nieomal niczego na tym kilkogodzinnym etapie. Znajomych znaleźliśmy sporo, przeważnie jednak takich, którzy wyjechali z Kalisza jeszcze przed piątkowem bombardowaniem.
Zaloguj się aby komentować
Józef Dąbrowski "Katastrofa kaliska : opowieść naocznego świadka" wyd. Warszawa 1914 cz XII
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Jeżeli ktokolwiek z Kaliszan trzymał się z nerwami dobrze w ciągu dni ubiegłych, to jednak noc z 7 na 8 sierpnia zmusiła go do kapitulacji zupełnej. Bombardowanie całkowicie bezbronnego, leżącego w kotlinie, lub na zboczach gór, otaczających tę kotlinę, miasta, rozpoczęte koło w pół do 12-ej wieczorem w piątek trwało do godziny 6-ej rano, bez najmniejszej przerwy. Owszem, prusacy jakgdyby siląc się możliwie groźniej przemówić do wyobraźni Kaliszan, podtrzymywali ogień niemal bezustannie, tak że nawet niemożliwe było zauważyć przerwy kilkuminutowe między strzałami sekcji, jakie obserwowaliśmy podczas bombardowania poprzedniego dnia wieczorem. Prawdopodobnie nadeszły prusakom nowe baterje dział polowych, absolutną bowiem niemożliwością było by przypuścić, że całonocny ogień, przyczem wypuszczono kilkaset pocisków, podtrzymywała jedna baterja.
Na szczęście, strzelano wyłącznie granatami lub szrapnelami, inaczej bowiem napewno całe miasto poszłoby z dymem. O tem jednak nie wiedzieli biedni kaliszanie, tulący się w śmiertelnej trwodze po piwnicach przez noc całą i w każdej chwili przy każdym nowym strzale i nowym świście lecącego pocisku wyglądający śmierci. Kto też noc tę w Kaliszu przetrzymał, zaiste dobre musiał mieć nerwy. Szkody też były bez porównania znaczniejsze, niż dawniej. Ucierpiały bardzo Tyniec — gdzie np. dom May’a został na wpół zburzony, Główny Rynek, który oświetlony pożarem Ratusza stał się wyborną tarczą dla pocisków pruskich, kilka domów przy Alei Józefiny, gęsto skupione domostwa dzielnicy żydowskiej, a również i główne arterja miasta, biegnące przez całą jego długość ulice: Wrocławska i Warszawska. Ofiar w ludziach zdaje się nie było wcale, chyba gdziebądź po przedmieściach w małych domkach.
Przerażenie ludności, trzymanej przez noc całą pod kompletnym gradem pocisków, było nie do opisania. To też gdy tylko ustało bombardowanie, wnet tłumy całe wyległy, chwytając co było pod ręką i uciekając na wszystkie strony. Przerażenie i panikę spotęgowała jeszcze wieść o nowem okrucieństwie prusaków.
Koło godziny 7-ej rano do miasta wpadły silne oddziały piechoty i ułanów, rozpoczynając formalną razzię w zachodnich dzielnicach miasta: na Wrocławskiej, Wydorach, Nowym Swiecie, Rypinku i t. d. Żołnierze wpadali do domów, przetrząsali mieszkania, wybijając drzwi zamknięte, wyciągali z piwnic i suteren ukrywających się tam mieszkańców i aresztowali wszystkich mężczyzn, począwszy od chłopców kilkunastoletnich, a kończąc na starcach. Aresztowanych spędzono do kupy i tłukąc kolbami, pędzono za miasto.
Gdy pierwsza partja złożona z 83 mężczyzn stanęła „na Wiatrakach“, żołnierze zaczęli rachować aresztowanych, odprowadzając co dziesiątego na stronę. Za parę minut w oczach przerażonych towarzyszy i nadciągającej nowej partji — dziewięciu ludzi legło krwią zbroczonych pod salwą. Dwurzucających się konwulsyjnie na ziemi dobito wystrzałami z rewolwerów. Natychmiast zarządzono grzebanie, brańcom, oczekującym swojej kolei, kazano kopać doły, tuż za leżącemi trupami... Tymczasem nadciągały nowe partje, wywleczonych z Kalisza brańców. Można sobie wyobrazić ich uczucia i przerażenie nieludzkie, gdy bliżsi poza gęstym kordonem żołnierzy, ujrzeli walające się na ziemi pierwsze trupy i kopane doły... Zwłaszcza przerażenie wzrosło, gdy niewiadomo z jakiego powodu opodal znów zabrzmiała salwa, a dalej pojedyncze wystrzały... Ani na chwilę wątpić nie można było, że dzicz niemiecka przystąpiła do wykonania barbarzyńskiej zapowiedzi Preuskera — dziesiątkowania mieszkańców. W takiej torturze psychicznej, mogącej stargać nie wiem jakie nerwy, biedaków w liczbie koło 800 przetrzymano kilka godzin. Położenie stało się tem nieznośniejsze, że wielu przypędzono nieubranych lub nawpół ubranych, a zimno było dotkliwe i wkrótce zaczął mżyć gęsty deszcz, kapuśniaczek.
Dzikiego jednak dziesiątkowania nie kontynuowano. Do wykopanego dołu zepchnięto ciała rozstrzelanych, wylosowanych z pierwszej partji, później jeszcze kilka innych trupów, ofiar zamordowanych już na polu, posypano wapnem i zaczęto zasypywać. Nadzieja zaczęła świtać w sercach przerażonego tłumu... I straszną jest psychologja bierności i niewoli...
Tłum, koło 800 brańców, wyłącznie mężczyzn, stał zbitą masą, otoczony kordonem rozciągniętej szeroko kompanji piechoty... kilkudziesięciu żołdaków, stało poza tem. Tłum, przeznaczony na straszny los dziesiątkowania... przed oczami tych ludzi kopano groby... i nie zaświtał odruch walki... nie powstała myśl wyrwania choćby kilkudziesięciu karabinów, choćby przerwania kordonu i ucieczki... Byłoby to szaleństwo rozpaczy... ofiary większe może... znane drogi, miasto tuż obok siedmdziesięciotysięczne... prusaków zaledwie garstka, rabusiów bezwzględnych i morderców... W ciągu kilku godzin tysiączna blizko, rzesza stała, smagana deszczem, pod grozą śmierci... Wreszcie przybywa jakiś generał, coś przemawia, czego nawet najbliżsi słyszeć dokładnie nie mogli; kordony ściągają... Tłum brańców szybko powraca do miasta, skąd już od 7-ej rano rwał na północ nieskończony, zdawało się, potok uciekających...
Obrazu tej ucieczki nie podobna zapomnieć temu, kto go widział!
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Jeżeli ktokolwiek z Kaliszan trzymał się z nerwami dobrze w ciągu dni ubiegłych, to jednak noc z 7 na 8 sierpnia zmusiła go do kapitulacji zupełnej. Bombardowanie całkowicie bezbronnego, leżącego w kotlinie, lub na zboczach gór, otaczających tę kotlinę, miasta, rozpoczęte koło w pół do 12-ej wieczorem w piątek trwało do godziny 6-ej rano, bez najmniejszej przerwy. Owszem, prusacy jakgdyby siląc się możliwie groźniej przemówić do wyobraźni Kaliszan, podtrzymywali ogień niemal bezustannie, tak że nawet niemożliwe było zauważyć przerwy kilkuminutowe między strzałami sekcji, jakie obserwowaliśmy podczas bombardowania poprzedniego dnia wieczorem. Prawdopodobnie nadeszły prusakom nowe baterje dział polowych, absolutną bowiem niemożliwością było by przypuścić, że całonocny ogień, przyczem wypuszczono kilkaset pocisków, podtrzymywała jedna baterja.
Na szczęście, strzelano wyłącznie granatami lub szrapnelami, inaczej bowiem napewno całe miasto poszłoby z dymem. O tem jednak nie wiedzieli biedni kaliszanie, tulący się w śmiertelnej trwodze po piwnicach przez noc całą i w każdej chwili przy każdym nowym strzale i nowym świście lecącego pocisku wyglądający śmierci. Kto też noc tę w Kaliszu przetrzymał, zaiste dobre musiał mieć nerwy. Szkody też były bez porównania znaczniejsze, niż dawniej. Ucierpiały bardzo Tyniec — gdzie np. dom May’a został na wpół zburzony, Główny Rynek, który oświetlony pożarem Ratusza stał się wyborną tarczą dla pocisków pruskich, kilka domów przy Alei Józefiny, gęsto skupione domostwa dzielnicy żydowskiej, a również i główne arterja miasta, biegnące przez całą jego długość ulice: Wrocławska i Warszawska. Ofiar w ludziach zdaje się nie było wcale, chyba gdziebądź po przedmieściach w małych domkach.
Przerażenie ludności, trzymanej przez noc całą pod kompletnym gradem pocisków, było nie do opisania. To też gdy tylko ustało bombardowanie, wnet tłumy całe wyległy, chwytając co było pod ręką i uciekając na wszystkie strony. Przerażenie i panikę spotęgowała jeszcze wieść o nowem okrucieństwie prusaków.
Koło godziny 7-ej rano do miasta wpadły silne oddziały piechoty i ułanów, rozpoczynając formalną razzię w zachodnich dzielnicach miasta: na Wrocławskiej, Wydorach, Nowym Swiecie, Rypinku i t. d. Żołnierze wpadali do domów, przetrząsali mieszkania, wybijając drzwi zamknięte, wyciągali z piwnic i suteren ukrywających się tam mieszkańców i aresztowali wszystkich mężczyzn, począwszy od chłopców kilkunastoletnich, a kończąc na starcach. Aresztowanych spędzono do kupy i tłukąc kolbami, pędzono za miasto.
Gdy pierwsza partja złożona z 83 mężczyzn stanęła „na Wiatrakach“, żołnierze zaczęli rachować aresztowanych, odprowadzając co dziesiątego na stronę. Za parę minut w oczach przerażonych towarzyszy i nadciągającej nowej partji — dziewięciu ludzi legło krwią zbroczonych pod salwą. Dwurzucających się konwulsyjnie na ziemi dobito wystrzałami z rewolwerów. Natychmiast zarządzono grzebanie, brańcom, oczekującym swojej kolei, kazano kopać doły, tuż za leżącemi trupami... Tymczasem nadciągały nowe partje, wywleczonych z Kalisza brańców. Można sobie wyobrazić ich uczucia i przerażenie nieludzkie, gdy bliżsi poza gęstym kordonem żołnierzy, ujrzeli walające się na ziemi pierwsze trupy i kopane doły... Zwłaszcza przerażenie wzrosło, gdy niewiadomo z jakiego powodu opodal znów zabrzmiała salwa, a dalej pojedyncze wystrzały... Ani na chwilę wątpić nie można było, że dzicz niemiecka przystąpiła do wykonania barbarzyńskiej zapowiedzi Preuskera — dziesiątkowania mieszkańców. W takiej torturze psychicznej, mogącej stargać nie wiem jakie nerwy, biedaków w liczbie koło 800 przetrzymano kilka godzin. Położenie stało się tem nieznośniejsze, że wielu przypędzono nieubranych lub nawpół ubranych, a zimno było dotkliwe i wkrótce zaczął mżyć gęsty deszcz, kapuśniaczek.
Dzikiego jednak dziesiątkowania nie kontynuowano. Do wykopanego dołu zepchnięto ciała rozstrzelanych, wylosowanych z pierwszej partji, później jeszcze kilka innych trupów, ofiar zamordowanych już na polu, posypano wapnem i zaczęto zasypywać. Nadzieja zaczęła świtać w sercach przerażonego tłumu... I straszną jest psychologja bierności i niewoli...
Tłum, koło 800 brańców, wyłącznie mężczyzn, stał zbitą masą, otoczony kordonem rozciągniętej szeroko kompanji piechoty... kilkudziesięciu żołdaków, stało poza tem. Tłum, przeznaczony na straszny los dziesiątkowania... przed oczami tych ludzi kopano groby... i nie zaświtał odruch walki... nie powstała myśl wyrwania choćby kilkudziesięciu karabinów, choćby przerwania kordonu i ucieczki... Byłoby to szaleństwo rozpaczy... ofiary większe może... znane drogi, miasto tuż obok siedmdziesięciotysięczne... prusaków zaledwie garstka, rabusiów bezwzględnych i morderców... W ciągu kilku godzin tysiączna blizko, rzesza stała, smagana deszczem, pod grozą śmierci... Wreszcie przybywa jakiś generał, coś przemawia, czego nawet najbliżsi słyszeć dokładnie nie mogli; kordony ściągają... Tłum brańców szybko powraca do miasta, skąd już od 7-ej rano rwał na północ nieskończony, zdawało się, potok uciekających...
Obrazu tej ucieczki nie podobna zapomnieć temu, kto go widział!
Zaloguj się aby komentować
Józef Dąbrowski "Katastrofa kaliska : opowieść naocznego świadka" wyd. Warszawa 1914 cz XI
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Było kilka minut po 6-ej, gdy od strony Kalisza rozległ się spodziewany przez nas huk wystrzałów armatnich. Artylerja pruska zaczęła bombardować miasto znowu. Tym razem bombardowanie było o wiele dłuższe niż we wtorek. Trwało ono niemal do godziny 9 1/2, przyczem strzały szły dość gęsto. Strzelano widocznie sekcjami, gdyż po dwuch strzałach następowała kilkuminutowa przerwa, dłuższą znów przerwę zaobserwować można było po ośmiu wystrzałach. Z balkonu willi doskonale mogliśmy obserwować pociski, padające na miasto, lub na okoliczne łęgi. Widoczne za dnia jako obłoczki szybko przesuwające się po niebie, w miarę nastąpienia ciemności stały się one możliwe do zaobserwowania tylko w chwili wybuchu — jaskrawym światłem białym, przypominającym trochę lampki elektryczne, nieosłonione mlecznym kloszem.
Nie wiem z jakiej racji, w obecnem bombardowaniu prusacy uwzględniają przeważnie park i północno-zachodnią część miasta, ulice Stawiszyńską i Skarszewską, oraz przestrzeń podmiejską, zawartą między szosami Konińską i Turecką — tu bowiem najgęściej widoczne są owe światła jaskrawe pękających pocisków. Obawiamy się, czy nie zacznie i nam grozić nie bezpieczeństwo, pękające bowiem pociski widzimy koło suszarni, odległej od nas o l l/2 kilometra nie spełna ale, jak się zdaje, były to już największe wysiłki armat pruskiej artylerji polowej, któremi ostrzeliwano miasto. W każdym bądź razie — świst — ostry i metaliczny zarazem — jakiś dziwacznie buczący — odgłosy przerzynającego powietrze, lecącego pocisku, słyszymy doskonale.
W połączeniu z łuną pożaru Ratusza i niesionym przez wiatr dymem i niemiłym zapachem spalenizny — bombardowanie sprawiało straszne wrażenie.
W trakcie bombardowania wpada na podwórze bryczka, z której wyskakuje jakiś jegomość z wyrazem okropnego przerażenia w oczach i na twarzy całej.
„Panowie — na miłość boską pozwólcie mi tu przeczekać do rana. Jadę do miasta, ale tam straszne rzeczy się dzieją... wstrzymano mnie przed rogatką... bom na śmierć pewną jechał... Aby do rana“...
Z rozmowy dowiadujemy się, że jedzie z pod Łęczycy do Kalisza, gdzie synek jego przygotowuje się do egzaminów wstępnych i że od kilku dni niema o dziecku żadnych wiadomości. Usłyszawszy o zajęciu Kalisza przez prusaków i o zajściach w mieście, jedzie ratować dziecko... Kto wie, czy nie zapóźno.
W dalszej pogawędce od uspokojonego nieco przybysza dowiadujemy się rzeczy, które nas bardzo serjo zaniepokoiły.
Przejeżdżając przez Uniejów, widział ciągnące w stronę Kalisza wojsko rosyjskie. O sile i rodzaju broni nic nie umie powiedzieć. Pamięta tylko, że rozmawiał z dragonami pułku, konsystującego przed wojną w Kaliszu i że mówili mu, iż ciągną na Kalisz, aby odebrać miasto i że oczekują tylko w Uniejowie na większe siły. Nic więcej dowiedzieć się nie można. Na pytanie, czy widział armaty, przybysz odpowiada gorączkowo: „Ależ były, były i to sporo, ale najwięcej dragoni z Kalisza.
Rozlegające się co kilka minut a nawet od czasu do czasu i częściej strzały działowe, z których każdy mógł być śmiertelnym dla dziecka, nie mogły sprzyjać uspokojeniu się zupełnemu — biedaka — dążącego na jego ratunek mil kilkanaście... Wkrótce też pożegnaliśmy go, oddając do rozporządzenia do wyboru pokój w pustej willi, lub pomieszczenie w czworakach między ludźmi — i powracamy do domu.
Dobrze już po 9-ej rozległa się jednorazowa salwa z kilku armat — potężny huk wstrząsnął powietrze.
„No, to chyba już finał, a czas wielki po temu"... rzucam przypuszczenie.
Jakoż zgadłem. Na razie bombardowanie zakończyło się ową salwą. Szkód zrządziło ono stosunkowo niewiele. Pociski zniszczyły sporo drzew w parku, do którego z jakąś zajadłością, jak widzieliśmy, strzelano, popsuły nieco dachów na leżącej wyżej, niż reszta miasta, dzielnicy t. zw. Chmielniku, i porobiły nieco dziur w pojedynczych domach przy ulicy Babinej, gdzie między innemi uszkodzono dom Parczewskich. Ofiar w ludziach nie było, mieszkańcy bowiem, nauczeni już doświadczeniem, wraz z początkiem bombardowania pochowali się do piwnic i suteren. Wrażenie jednak było straszne, kto po został w mieście, ten myślał o ucieczce z tego piekła.
Tymczasem jednak należało nam pomyśleć o nowem niebezpieczeństwie, jakie wynikło ze zbliżenia się do Kalisza wojsk rosyjskich i zapowiadanej przez nie bitwy pod tem miastem. Wydawała się ona bardzo prawdopodobną. Siły niemieckie, wraz z temi, co nadciągnęły przy armatach, nie przenosiły kilku bataljonów piechoty i dwuch szwadronów, najwyżej ułanów — nie licząc oczywiście artylerji, którą obliczać można było na osiem dział i również kilkanaście kartaczownic. Wyprzeć więc prusaków z powrotem w granice Niemiec było dość łatwo, odebranie zaś Kalisza i zwycięstwo pod jego murami odniesione, odpowiednio skomentowane i ubarwione, echem rozgłośnem rozeszłoby się po świecie całym, jako dotkliwa klęska niemców. Lecz, w razie bitwy nasze Pólko bezwzględnie skazane było na zagładę. Leżąc na wyniosłości, tuż przy szosie Tureckiej, którą właśnie ciągnęli rosjanie, ze swemi ogrodami gęstemi i sporą ilością murowanych domów, tworzyło ono wyborną pozycję przeciw Kaliszowi, tem bardziej, że zajmujące ją wojsko oparte było prawem skrzydłem o drogę Skarszewską, panującą nad miastem, lewem zaś o rzeczkę Strędnię dość w tym czasie wskutek deszczów głęboką. Dworek nasz, murowany, piętrowy, ukryty w gąszczu drzew, mógł stać się zupełnie naturalnvm'kluczem pozycji rosyjskiej.
Skoro to było widoczne dla nas - nie mogliśmy przypuszczać, żeby nie było wyraźnem i dla prusaków, tymbardziej, że w ciągu dni ostatnich, przejeżdżające patrole ułańskie hacznie oglądały wieś całą wraz z dworkiem i zapowiadały chłopom, że w razie zbliżenia się rosjan, całą wieś będą musieli spalić dla oczyszczenia sobie pozycji. Po krótkiej więc naradzie zdecydowaliśmy się opuścić Pólko na drugi dzień rano, tymczasem zaś poszliśmy spać, aby sił zaczerpnąć do nowej wędrówki, której pierwszym etapem miał być odległy o jakieś wiorst 12, piaszczystą drogą, na uboczu od szos Tureckiej i Łódzkiej — Koźminek — ongi słynne Wielkopolskie Ateny — siedlisko Braci Polskich — dziś uboga, zapadła mieścina, zachowująca tradycje rożnowiercze, jedynie przez olbrzymi od setek żydów, w których ręku znalazł się tam cały handel.
JA nawet — gdyby i pogłoska o nadciąganiu rosjan nie sprawdziła się, to i tak nerwy pań i dzieci nie były w stanie wytrzymać dłużej straszliwego napięcia. Dzień piątkowy — morderstwa uliczne, których odgłosów w postaci ustawicznych strzałów karabinowych, tępego huku salw i denerwującego trzasku kartaczownic, słuchaliśmy przeszło godzinę, dwugodzinne bombardowanie i owe błyskające na przyległych polach pociski, ciągły ich świst w powietrzu i wreszcie pożar miasta, na tle wciąż uciekających w strachu obłąkania ludzi, mogłyby najmocniejsze nerwy rozstroić. Widzieliśmy to jak najdobitniej na chłopach — gospodarzach. W ciągu dnia tego biedacy kilkakrotnie uciekali i wracali, pomimo naszego uspokajania i zapewnień, że przecież, o ileby tylko rzetelne niebezpieczeństwo groziło, my byśmy nie pozostali napewno.
Bombardowanie wieczorowe wreszcie przechyliło szalę. Gdy koło godziny 11-ej wyszedłem na drogę dla zasiągnięcia języka, wieś zastałem niemal zupełnie pustą. Podsypawszy karmu wszelkiej „gadzinie" i zamknąwszy chałupy, poczciwi kmiecie uciekli co żywo do wsi sąsiednich, głównie zaś do leżącej za górą Kolonji Tłokińskiej. Straszne i złowrogie wrażenie robił wieczór tego okropnego dla Kalisza dnia 7 sierpnia. Nad miastem zwisała olbrzymia czarna chmura dymu, na której czerwonem zarzewiem odbijała się łuna dogasającego Ratusza. Ujadanie psów w całej okolicy, daleki pogwar uciekających mimo ciemnej — bo chmury zbierające się na niebie zasłaniały księżyc — nocy mieszkańców, przerywały posępną ciszę nocną. Gdzieś daleko na szosie rozlegał się tentent koni jakiegoś zapóźnionego patrolu, ówdzie znów skrzyp woza napakowanego wysoko i z wysiłkiem ciągnionego przez zbiedzone szkapy, wrywał się w złowrogą ciszę, jaka powoli obejmowała Kalisz i okolice... Koło 12-ej w nocy, gdy już spokojnie zasnąłem, rzetelnie zmordowany wrażeniami dnia ubiegłego, znów rozległ się huk złowrogi, budząc mnie ze snu.
Prusakom jeszcze było mało dokonanej zemsty! Ropoczynało się nowe bombardowanie.
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Było kilka minut po 6-ej, gdy od strony Kalisza rozległ się spodziewany przez nas huk wystrzałów armatnich. Artylerja pruska zaczęła bombardować miasto znowu. Tym razem bombardowanie było o wiele dłuższe niż we wtorek. Trwało ono niemal do godziny 9 1/2, przyczem strzały szły dość gęsto. Strzelano widocznie sekcjami, gdyż po dwuch strzałach następowała kilkuminutowa przerwa, dłuższą znów przerwę zaobserwować można było po ośmiu wystrzałach. Z balkonu willi doskonale mogliśmy obserwować pociski, padające na miasto, lub na okoliczne łęgi. Widoczne za dnia jako obłoczki szybko przesuwające się po niebie, w miarę nastąpienia ciemności stały się one możliwe do zaobserwowania tylko w chwili wybuchu — jaskrawym światłem białym, przypominającym trochę lampki elektryczne, nieosłonione mlecznym kloszem.
Nie wiem z jakiej racji, w obecnem bombardowaniu prusacy uwzględniają przeważnie park i północno-zachodnią część miasta, ulice Stawiszyńską i Skarszewską, oraz przestrzeń podmiejską, zawartą między szosami Konińską i Turecką — tu bowiem najgęściej widoczne są owe światła jaskrawe pękających pocisków. Obawiamy się, czy nie zacznie i nam grozić nie bezpieczeństwo, pękające bowiem pociski widzimy koło suszarni, odległej od nas o l l/2 kilometra nie spełna ale, jak się zdaje, były to już największe wysiłki armat pruskiej artylerji polowej, któremi ostrzeliwano miasto. W każdym bądź razie — świst — ostry i metaliczny zarazem — jakiś dziwacznie buczący — odgłosy przerzynającego powietrze, lecącego pocisku, słyszymy doskonale.
W połączeniu z łuną pożaru Ratusza i niesionym przez wiatr dymem i niemiłym zapachem spalenizny — bombardowanie sprawiało straszne wrażenie.
W trakcie bombardowania wpada na podwórze bryczka, z której wyskakuje jakiś jegomość z wyrazem okropnego przerażenia w oczach i na twarzy całej.
„Panowie — na miłość boską pozwólcie mi tu przeczekać do rana. Jadę do miasta, ale tam straszne rzeczy się dzieją... wstrzymano mnie przed rogatką... bom na śmierć pewną jechał... Aby do rana“...
Z rozmowy dowiadujemy się, że jedzie z pod Łęczycy do Kalisza, gdzie synek jego przygotowuje się do egzaminów wstępnych i że od kilku dni niema o dziecku żadnych wiadomości. Usłyszawszy o zajęciu Kalisza przez prusaków i o zajściach w mieście, jedzie ratować dziecko... Kto wie, czy nie zapóźno.
W dalszej pogawędce od uspokojonego nieco przybysza dowiadujemy się rzeczy, które nas bardzo serjo zaniepokoiły.
Przejeżdżając przez Uniejów, widział ciągnące w stronę Kalisza wojsko rosyjskie. O sile i rodzaju broni nic nie umie powiedzieć. Pamięta tylko, że rozmawiał z dragonami pułku, konsystującego przed wojną w Kaliszu i że mówili mu, iż ciągną na Kalisz, aby odebrać miasto i że oczekują tylko w Uniejowie na większe siły. Nic więcej dowiedzieć się nie można. Na pytanie, czy widział armaty, przybysz odpowiada gorączkowo: „Ależ były, były i to sporo, ale najwięcej dragoni z Kalisza.
Rozlegające się co kilka minut a nawet od czasu do czasu i częściej strzały działowe, z których każdy mógł być śmiertelnym dla dziecka, nie mogły sprzyjać uspokojeniu się zupełnemu — biedaka — dążącego na jego ratunek mil kilkanaście... Wkrótce też pożegnaliśmy go, oddając do rozporządzenia do wyboru pokój w pustej willi, lub pomieszczenie w czworakach między ludźmi — i powracamy do domu.
Dobrze już po 9-ej rozległa się jednorazowa salwa z kilku armat — potężny huk wstrząsnął powietrze.
„No, to chyba już finał, a czas wielki po temu"... rzucam przypuszczenie.
Jakoż zgadłem. Na razie bombardowanie zakończyło się ową salwą. Szkód zrządziło ono stosunkowo niewiele. Pociski zniszczyły sporo drzew w parku, do którego z jakąś zajadłością, jak widzieliśmy, strzelano, popsuły nieco dachów na leżącej wyżej, niż reszta miasta, dzielnicy t. zw. Chmielniku, i porobiły nieco dziur w pojedynczych domach przy ulicy Babinej, gdzie między innemi uszkodzono dom Parczewskich. Ofiar w ludziach nie było, mieszkańcy bowiem, nauczeni już doświadczeniem, wraz z początkiem bombardowania pochowali się do piwnic i suteren. Wrażenie jednak było straszne, kto po został w mieście, ten myślał o ucieczce z tego piekła.
Tymczasem jednak należało nam pomyśleć o nowem niebezpieczeństwie, jakie wynikło ze zbliżenia się do Kalisza wojsk rosyjskich i zapowiadanej przez nie bitwy pod tem miastem. Wydawała się ona bardzo prawdopodobną. Siły niemieckie, wraz z temi, co nadciągnęły przy armatach, nie przenosiły kilku bataljonów piechoty i dwuch szwadronów, najwyżej ułanów — nie licząc oczywiście artylerji, którą obliczać można było na osiem dział i również kilkanaście kartaczownic. Wyprzeć więc prusaków z powrotem w granice Niemiec było dość łatwo, odebranie zaś Kalisza i zwycięstwo pod jego murami odniesione, odpowiednio skomentowane i ubarwione, echem rozgłośnem rozeszłoby się po świecie całym, jako dotkliwa klęska niemców. Lecz, w razie bitwy nasze Pólko bezwzględnie skazane było na zagładę. Leżąc na wyniosłości, tuż przy szosie Tureckiej, którą właśnie ciągnęli rosjanie, ze swemi ogrodami gęstemi i sporą ilością murowanych domów, tworzyło ono wyborną pozycję przeciw Kaliszowi, tem bardziej, że zajmujące ją wojsko oparte było prawem skrzydłem o drogę Skarszewską, panującą nad miastem, lewem zaś o rzeczkę Strędnię dość w tym czasie wskutek deszczów głęboką. Dworek nasz, murowany, piętrowy, ukryty w gąszczu drzew, mógł stać się zupełnie naturalnvm'kluczem pozycji rosyjskiej.
Skoro to było widoczne dla nas - nie mogliśmy przypuszczać, żeby nie było wyraźnem i dla prusaków, tymbardziej, że w ciągu dni ostatnich, przejeżdżające patrole ułańskie hacznie oglądały wieś całą wraz z dworkiem i zapowiadały chłopom, że w razie zbliżenia się rosjan, całą wieś będą musieli spalić dla oczyszczenia sobie pozycji. Po krótkiej więc naradzie zdecydowaliśmy się opuścić Pólko na drugi dzień rano, tymczasem zaś poszliśmy spać, aby sił zaczerpnąć do nowej wędrówki, której pierwszym etapem miał być odległy o jakieś wiorst 12, piaszczystą drogą, na uboczu od szos Tureckiej i Łódzkiej — Koźminek — ongi słynne Wielkopolskie Ateny — siedlisko Braci Polskich — dziś uboga, zapadła mieścina, zachowująca tradycje rożnowiercze, jedynie przez olbrzymi od setek żydów, w których ręku znalazł się tam cały handel.
JA nawet — gdyby i pogłoska o nadciąganiu rosjan nie sprawdziła się, to i tak nerwy pań i dzieci nie były w stanie wytrzymać dłużej straszliwego napięcia. Dzień piątkowy — morderstwa uliczne, których odgłosów w postaci ustawicznych strzałów karabinowych, tępego huku salw i denerwującego trzasku kartaczownic, słuchaliśmy przeszło godzinę, dwugodzinne bombardowanie i owe błyskające na przyległych polach pociski, ciągły ich świst w powietrzu i wreszcie pożar miasta, na tle wciąż uciekających w strachu obłąkania ludzi, mogłyby najmocniejsze nerwy rozstroić. Widzieliśmy to jak najdobitniej na chłopach — gospodarzach. W ciągu dnia tego biedacy kilkakrotnie uciekali i wracali, pomimo naszego uspokajania i zapewnień, że przecież, o ileby tylko rzetelne niebezpieczeństwo groziło, my byśmy nie pozostali napewno.
Bombardowanie wieczorowe wreszcie przechyliło szalę. Gdy koło godziny 11-ej wyszedłem na drogę dla zasiągnięcia języka, wieś zastałem niemal zupełnie pustą. Podsypawszy karmu wszelkiej „gadzinie" i zamknąwszy chałupy, poczciwi kmiecie uciekli co żywo do wsi sąsiednich, głównie zaś do leżącej za górą Kolonji Tłokińskiej. Straszne i złowrogie wrażenie robił wieczór tego okropnego dla Kalisza dnia 7 sierpnia. Nad miastem zwisała olbrzymia czarna chmura dymu, na której czerwonem zarzewiem odbijała się łuna dogasającego Ratusza. Ujadanie psów w całej okolicy, daleki pogwar uciekających mimo ciemnej — bo chmury zbierające się na niebie zasłaniały księżyc — nocy mieszkańców, przerywały posępną ciszę nocną. Gdzieś daleko na szosie rozlegał się tentent koni jakiegoś zapóźnionego patrolu, ówdzie znów skrzyp woza napakowanego wysoko i z wysiłkiem ciągnionego przez zbiedzone szkapy, wrywał się w złowrogą ciszę, jaka powoli obejmowała Kalisz i okolice... Koło 12-ej w nocy, gdy już spokojnie zasnąłem, rzetelnie zmordowany wrażeniami dnia ubiegłego, znów rozległ się huk złowrogi, budząc mnie ze snu.
Prusakom jeszcze było mało dokonanej zemsty! Ropoczynało się nowe bombardowanie.
Wkręciłem się serjo.
Zaloguj się aby komentować
Józef Dąbrowski "Katastrofa kaliska : opowieść naocznego świadka" wyd. Warszawa 1914 część X
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Widok ulic Kalisza po strzałach był straszny. Bruk niemal wszędzie zasłany trupami i pełzającymi rannymi, zlany krwią, a w ogromnej ilości miejsc formalnie pokryty mnóstwem gilz od ładunków — szczególniej tam, gdzie stały kartaczownice. Wśród trupów byli i sasi.
Na Rynku leżał trup ułana z koniem i walało się coś z ośm karabinów niemieckich i kilka tornistrów. Czy były to rzeczy porzucone przez uciekających w popłochu sasów, nie mogłem oczywiście stwierdzić; plamy krwi jednak obok nich świadczyły o tragicznym losie ich właścicieli. Trup żołnierza saskiego leżał w parku, tamże na wale między mostem więziennym a wodospadem w kałuży krwi walał się tornister żołnierski. Jakiekolwiek ustalenie liczby rannych i zabitych żołnierzy jest absolutnie niemożliwe, wobec szybkiego uprzątnięcia ich przez towarzyszy. Odezwa komendanta saskiego Hellera, podaje dość prawdopodobną choć ogólnikową liczbę „kilku zabitych i kilku rannych żołnierzy“ — „jeden oficer ranny“. Kilkanaście furmanek z rannymi, jak stwierdzono, jechało w stronę Skalmierzyc.
Również niemożliwem wydaje się ustalenie cyfry ofiar z pośród ludności kaliskiej. Zginęło sporo przybyłych dnia tego do miasta mieszkańców okolicznych, a następnie zbieranie i kontrolę trupów i rannych uniemożliwiali sasi — rzuciwszy się do rabunku, strzelając do pojedynczych osób i dobijając rannych, przez co liczba zabitych dnia tego — z górą sto osób—wyższą chyba będzie od przypuszczalnej cyfry rannych. Z tych ostatnich ocaleli ci tylko, co będąc lżej ranni, sami uratowali się ucieczką. Ciężej ranni w olbrzymiej większości umarli bez ratunku, lub zostali bestjalsko dobici.
Szczęśliwym trafem ocalał z dobijanych — popularny w Kaliszu właściciel sklepu p. Jan Kindler. Raniony kulą na wylot w szyję—upadł, po jakimś czasie gdy chciał ruszyć się — zauważyli go przechodzący niemcy i dali doń salwę — z zamiarem dobicia — jedna kula zsunęła się po żebrach, druga przeszła na wylot rękę i trzecia zadała ciężką ranę w ramię. K. upadł i został dopiero po wyjściu niemców z miasta odnaleziony i przeniesiony do szpitala, gdzie poprawił się wkrótce. Dobijania tego zresztą niemcy bynajmniej się nie wypierali — „A po co mieli się męczyć?“ — oświadczył D-rowi S., jeden z oficerów, na robione sobie wyrzuty z tego powodu.
Podczas rabunku, jaki nastąpił po strzelaniu, rabowano przedewszystkiem konie. Bez ceremonji zabierano je od przybyłych do miasta furmanów, rozstrzeliwując właścicieli w razie najmniejszego oporu, lub choćby protestu. Nie poprzestając na tem — rzucono się później na sklepy w Głównym Rynku.
Na zakończenie rabunku niemcy podpalili Ratusz. Po oblaniu naftą wnętrza, żołnierze rzucili tam ogień i sami wybiegli na Rynek, gdzie stał większy oddział. Po mieście tymczasem wciąż jeszcze tu i owdzie, lecz bardzo gęsto, rozbrzmiewały pojedyńcze salwy. Dobijano rannych, pełzających we krwi i rozpaczliwie szukających ratunku. Gdy gryzący dym wypełnił już wnętrze Ratusza, nagle w oknach ukazały się przerażone twarze pozostałych tam jeszcze kilku urzędników i woźnych. Słychać okrzyki trwogi kobiet i dzieci, którym groziło spalenie żywcem. Widząc wyglądających w strachu śmiertelnym z okien, niemcy wołają, aby się ratowali... Wkrótce też przez główne wejście, niemal już z pośród szalejącego ognia, wybiega kilku woźnych, radny magistratu Jormuński oraz sekwestrator Paszkiewicz... Reszta widocznie uratowała się bocznem wejściem przez sąsiedni dom p. Masło... Nagle dzieje się coś niesłychanego — żołdacy rzucają się na wybiegające ofiary... Pierwszemu z biegnących, żołdak roztrzaskuje głowę siekierą, innych stawiają pod murami i rozstrzeliwują momentalnie
(* Niemcy, chcąc wytłomaczyć się z tej niemożliwej wręcz do uwierzenia zbrodni — ogłaszali, że spalono Ratusz dlatego, że stamtąd padł strzał, który rzekomo zabił oficera. Jest to fałsz. Jak widzieliśmy powodem morderstw piątkowych był spłoszony koń ułański, który wybiegł galopem naprzeciwko wracających sasów i wywołał popłoch. Do konia zas tego umyślnie czy przypadkiem strzelił ułan. Widział to na własne oczy ocalony urzędnik magistratu J. który, prowadzony na rozstrzelanie, wyrwał się i pod gradem kul uciekł szczęśliwie.*)
Szczęśliwym trafem — cudem można powiedzieć — ocalał wówczas podobno radny Jormuński. Postawiony pod mur — widocznie na jakąś część sekundy przed salwą — omdlał i upadł wraz w towarzyszami, pławiąc się w ich krwi, lecz nie draśnięty nawet żadną kulą. Po kilku godzinach został znaleziony i odniesiony w bezpieczne miejsce podczas zbierania trupów i rannych — co ocaleli przed bestjalstwem prusaków, przez p. J. Zaborowskiego, na którego opowieści opieram zaznaczenia tego faktu. Wieści o podanych tu już po sprawdzeniu naocznych lub też przez wiarogodne osoby faktach, przedostawały się na Pólko w przesadzonej do niemożliwości postaci. Wraz też z widokiem przerażonych do ostateczności osób, rannych lżej, których wieziono, pokaleczonych koni — odgłosem salw i pojedynczych wystrzałów, które dochodziły wyraźnie, wywoływało to nastrój niemożliwego zdenerwowania, zwłaszcza, że niektóre osoby z letniska bawiły w samem mieście, narażone na śmierć niechybną z rąk rozwścieczonego żołdactwa.
Wreszcie — koło godz. 5 1/2 usunęli się z miasta niemcy — zapowiadało to nowe bombardowanie.
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Widok ulic Kalisza po strzałach był straszny. Bruk niemal wszędzie zasłany trupami i pełzającymi rannymi, zlany krwią, a w ogromnej ilości miejsc formalnie pokryty mnóstwem gilz od ładunków — szczególniej tam, gdzie stały kartaczownice. Wśród trupów byli i sasi.
Na Rynku leżał trup ułana z koniem i walało się coś z ośm karabinów niemieckich i kilka tornistrów. Czy były to rzeczy porzucone przez uciekających w popłochu sasów, nie mogłem oczywiście stwierdzić; plamy krwi jednak obok nich świadczyły o tragicznym losie ich właścicieli. Trup żołnierza saskiego leżał w parku, tamże na wale między mostem więziennym a wodospadem w kałuży krwi walał się tornister żołnierski. Jakiekolwiek ustalenie liczby rannych i zabitych żołnierzy jest absolutnie niemożliwe, wobec szybkiego uprzątnięcia ich przez towarzyszy. Odezwa komendanta saskiego Hellera, podaje dość prawdopodobną choć ogólnikową liczbę „kilku zabitych i kilku rannych żołnierzy“ — „jeden oficer ranny“. Kilkanaście furmanek z rannymi, jak stwierdzono, jechało w stronę Skalmierzyc.
Również niemożliwem wydaje się ustalenie cyfry ofiar z pośród ludności kaliskiej. Zginęło sporo przybyłych dnia tego do miasta mieszkańców okolicznych, a następnie zbieranie i kontrolę trupów i rannych uniemożliwiali sasi — rzuciwszy się do rabunku, strzelając do pojedynczych osób i dobijając rannych, przez co liczba zabitych dnia tego — z górą sto osób—wyższą chyba będzie od przypuszczalnej cyfry rannych. Z tych ostatnich ocaleli ci tylko, co będąc lżej ranni, sami uratowali się ucieczką. Ciężej ranni w olbrzymiej większości umarli bez ratunku, lub zostali bestjalsko dobici.
Szczęśliwym trafem ocalał z dobijanych — popularny w Kaliszu właściciel sklepu p. Jan Kindler. Raniony kulą na wylot w szyję—upadł, po jakimś czasie gdy chciał ruszyć się — zauważyli go przechodzący niemcy i dali doń salwę — z zamiarem dobicia — jedna kula zsunęła się po żebrach, druga przeszła na wylot rękę i trzecia zadała ciężką ranę w ramię. K. upadł i został dopiero po wyjściu niemców z miasta odnaleziony i przeniesiony do szpitala, gdzie poprawił się wkrótce. Dobijania tego zresztą niemcy bynajmniej się nie wypierali — „A po co mieli się męczyć?“ — oświadczył D-rowi S., jeden z oficerów, na robione sobie wyrzuty z tego powodu.
Podczas rabunku, jaki nastąpił po strzelaniu, rabowano przedewszystkiem konie. Bez ceremonji zabierano je od przybyłych do miasta furmanów, rozstrzeliwując właścicieli w razie najmniejszego oporu, lub choćby protestu. Nie poprzestając na tem — rzucono się później na sklepy w Głównym Rynku.
Na zakończenie rabunku niemcy podpalili Ratusz. Po oblaniu naftą wnętrza, żołnierze rzucili tam ogień i sami wybiegli na Rynek, gdzie stał większy oddział. Po mieście tymczasem wciąż jeszcze tu i owdzie, lecz bardzo gęsto, rozbrzmiewały pojedyńcze salwy. Dobijano rannych, pełzających we krwi i rozpaczliwie szukających ratunku. Gdy gryzący dym wypełnił już wnętrze Ratusza, nagle w oknach ukazały się przerażone twarze pozostałych tam jeszcze kilku urzędników i woźnych. Słychać okrzyki trwogi kobiet i dzieci, którym groziło spalenie żywcem. Widząc wyglądających w strachu śmiertelnym z okien, niemcy wołają, aby się ratowali... Wkrótce też przez główne wejście, niemal już z pośród szalejącego ognia, wybiega kilku woźnych, radny magistratu Jormuński oraz sekwestrator Paszkiewicz... Reszta widocznie uratowała się bocznem wejściem przez sąsiedni dom p. Masło... Nagle dzieje się coś niesłychanego — żołdacy rzucają się na wybiegające ofiary... Pierwszemu z biegnących, żołdak roztrzaskuje głowę siekierą, innych stawiają pod murami i rozstrzeliwują momentalnie
(* Niemcy, chcąc wytłomaczyć się z tej niemożliwej wręcz do uwierzenia zbrodni — ogłaszali, że spalono Ratusz dlatego, że stamtąd padł strzał, który rzekomo zabił oficera. Jest to fałsz. Jak widzieliśmy powodem morderstw piątkowych był spłoszony koń ułański, który wybiegł galopem naprzeciwko wracających sasów i wywołał popłoch. Do konia zas tego umyślnie czy przypadkiem strzelił ułan. Widział to na własne oczy ocalony urzędnik magistratu J. który, prowadzony na rozstrzelanie, wyrwał się i pod gradem kul uciekł szczęśliwie.*)
Szczęśliwym trafem — cudem można powiedzieć — ocalał wówczas podobno radny Jormuński. Postawiony pod mur — widocznie na jakąś część sekundy przed salwą — omdlał i upadł wraz w towarzyszami, pławiąc się w ich krwi, lecz nie draśnięty nawet żadną kulą. Po kilku godzinach został znaleziony i odniesiony w bezpieczne miejsce podczas zbierania trupów i rannych — co ocaleli przed bestjalstwem prusaków, przez p. J. Zaborowskiego, na którego opowieści opieram zaznaczenia tego faktu. Wieści o podanych tu już po sprawdzeniu naocznych lub też przez wiarogodne osoby faktach, przedostawały się na Pólko w przesadzonej do niemożliwości postaci. Wraz też z widokiem przerażonych do ostateczności osób, rannych lżej, których wieziono, pokaleczonych koni — odgłosem salw i pojedynczych wystrzałów, które dochodziły wyraźnie, wywoływało to nastrój niemożliwego zdenerwowania, zwłaszcza, że niektóre osoby z letniska bawiły w samem mieście, narażone na śmierć niechybną z rąk rozwścieczonego żołdactwa.
Wreszcie — koło godz. 5 1/2 usunęli się z miasta niemcy — zapowiadało to nowe bombardowanie.
Zaloguj się aby komentować
Józef Dąbrowski "Katastrofa kaliska : opowieść naocznego świadka" wyd. Warszawa 1914 cz IX
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Usadowiwszy się ponownie na Pólku, gdzie przynajmniej miało się kartofle, ogrodowizny i mleko na czas dłuższy do wyżywienia i nie było się zamkniętym w ciasnych ulicach pod ciągłą grozą szrapneli i kul pruskich, mogliśmy się choć częściowo uspokoić. Należało jednak ściągnąć z Kalisza najpotrzebniejsze rzeczy, a następnie i nieco zasięgnąć języka oraz zorjentować się, co dalej robić. Stąd też wynikały częste wyprawy do miasta, dzięki czemu byliśmy o wszystkiem doskonale poinformowani.
Logika nakazywała przypuszczać, że prusacy, nastrzelawszy dowoli bezbronnych mieszkańców, wziąwszy kontrybucję, zrabowawszy całkowicie nieomal kasę miejską i zbombardowawszy według sił i możności chwilowej miasto, dadzą spokój nareszcie, osiągnąwszy dostateczną chyba satysfakcję za własną głupotę i tchórzostwo, oraz prowokację, napewno obcych Kaliszowi żywiołów. Przygotowani też byliśmy do powrotu za dni kilka. W mniemaniu tem wzmocniły nas obserwacje, których mieliśmy sposobność dokonać podczas pobytu w mieście popołudniu w dniu ucieczki naszej, we środę. Musieliśmy z D-rem K. przewieźć do szpitala dyrektora Zakładu Hydropatycznego inż. O., którego cała służba i wszyscy literalnie, prócz żony, opuścili, a który parę dni przed wybuchem wojny przebył ciężką operację. Na szczęście uzyskawszy powóz i konie od znanych pp. B., krok za krokiem jechaliśmy przez całe miasto, do którego tymczasem weszli ponownie prusacy. Wypadło nam przebyć kilka kordonów rozciągniętych na ulicach. Wogóle nauczeni widocznie doświadczeniem, Prusacy obecnie zachowywali przeróżne środki ostrożności i postępowali krok za krokiem, bacznie kontrolując publiczność. Z niemałym zdziwieniem ujrzałem znów nawiązujące się stosunki wojska z publicznością. Oto np. na Wrocławskiej stoi kordon pruski: obok dowodzącego oficera dwie młode Żydóweczki! Flirt idzie w najlepsze. Z okien wychyla się coraz więcej głów i pomału zaczynają wychodzić z domów siedzący w strachu kaliszanie... Miasto chce przybrać normalny wygląd... Koło godziny 7-ej prusacy opuścili miasto, które znów od 8-ej zajaśniało iluminacją, mimo ich nieobecności — na całą noc.
Czwartek 6-go sierpnia był nieco spokojniejszy w Kaliszu. Prusacy, co prawda na Wrocławskiej, obok cmentarzy postawili kordon i nikogo przezeń nie puszczali. Koło południa zaś do miasta weszły oddziały piechoty, które rozpoczęły aresztowania wśród pozostałych w mieście rosjan. Aresztowano prezesa sądu okręgowego — Zelanda, sekretarza biura policmajstra Cieślaka, naczelnika więzienia Zirickija, komisarza 2-go cyrkułu i przejściowego naczelnika policji — Kostienkę, naczelnika wydziału śledczego Sawickija i wreszcie niewiadomo z jakich powodów właściciela popularnej cukierni i ogniomistrza straży ogniowej — Schauba, niemca. Aresztowanych pod silnym konwojem odesłano do szańców pruskich, a następnie wraz z pierwszemi zakładnikami wywieziono do Ostrowa. Żadnych stosunków z uwięzionemi nie dopuszczano — jedynie Bukowińskiemu pozwolono na pisać list do żony.
Drugą nieprzyjemną chwilą dla Kalisza w tym czasie były salwy karabinowe i strzały armatnie, jakie nieco popołudniu rozległy się z szańców pruskich. Strzelano do samolotu, naturalnie własnego, przyczem zabito oficera, a pilot, acz ranny kulą w rękę, zdołał wylądować szczęśliwie. Podczas tej jednak strzelaniny, kilka pocisków armatnich spadło na Rypinek i do Parku, nie przyczyniając jednak szkód wielkich. Dzień ten zdołał w znacznej części uspokoić publiczność. Powracało nawet sporo tych, co po przedniego dnia uciekli i nocowali w Kokaninie, Dembem, Nędzarzewie, Tłokini lub wprost w lasach podmiejskich. Sporo jednak było i takich, którzy, wynająwszy fury, zajeżdżali do miasta po rzeczy i umykali co prędzej. Sklepy pootwierano i wogóle miało się wrażenie nadchodzącego spokoju, tymbardziej, zważywszy na pewien nastrój świąteczny i nabożeństwa dodatkowe z okazji dnia Przemienienia. Na noc oczywiście miasto znów uiluminowano, choć w wielu oknach widniały już karty z napisem niemieckim: „lokator nieobecny".
W Piątek 7-go sierpnia 1914, dzień targowy, duże ożywienie panowało w mieście od rana. W kościołach było pełno pobożnych, sklepy handlowały po kilkudniowym zastoju, ruch panował ogromny. Na Rynek zeszło się nawet z przyzwyczajenia, mimo grozę wypadków ubiegłych, sporo bab wiejskich ze swemi produktami. Do uspokojenia niemało przyczyniały się nowe odezwy, hektografowane, które zapewniały ponownie spokój i bezpieczeństwo o życiu i mieniu mieszkańców, odwoływały genjalną groźbę rozstrzeliwania „co dziesiątego mieszkańca“, i wreszcie pozwalały na nowo wychodzić gazetom miejscowym z warunkiem oczywiście cenzury prewencyjnej ze strony komendy wojskowej. W razie ponownych strzałów do wojska, odezwa zapowiadała bombardowanie. Najbardziej też optymistyczne nadzieje zapanowały wśród ludności, oparte na jak najniedorzeczniejszych pogłoskach. „Zawieszenie broni zawarto na 5 dni“! „Dziś o 6-ej będzie podpisany pokój“! „Umarł Franciszek Józef “! „Preuskera oddano pod sąd wojenny“ i t. d., opowiadano sobie po ulicach.
Naprawdę zaś na zmianę stosunków kalisko - niemieckich zanosiło się o tyle, że sławetny, a tak upamiętniony w dziejach Kalisza, 155 regiment piechoty wycofano wraz z majorem Preuskerem zupełnie, a na miejsce prusaków miały wejść wojska saskie. Prusacy pozostali jedynie na baterjach koło wiatraków na polach dóbrzeckich, panujących nad miastem. Stojąca tam artylerja pruska została wzmocniona znacznie nowoprzybyłemi kilku baterjami dział polowych. Sasi jednak okazali się nie lepszemi od prusaków znawcami stosunków. Wiedząc dobrze o stanie miasta i mieszkańców, o nocnej strzelaninie, podejrzeniu pruskiem, że możliwe są zasadzki, nie zawiązali z miastem żadnych stosunków, poza, jak się zdaje, dokonanemi z ich już inicjatywy czwartkowemi aresztowaniami rosjan, oraz powyższą odezwą, jakgdyby niosącą „nowy kurs“ Kaliszowi.
Dokonane zaś w takich warunkach wkroczenie sasów, zakończyło się straszliwą wręcz katastrofą. „Koło godziny 2-ej popołudniu, opowiada naoczny świadek p. Zofja G., byłam w sklepiku wekslarskim przy ul. Wrocławskiej. Nagle usłyszałam hałas zapuszczanych żaluzji w oknach i do sklepiku wpadł przerażony żyd — „idą“. Natychmiast sklepik zamknięto, paniczna trwoga ogarnęła wszystkich, na ulicy cisza zapanowała grobowa, którą wkrótce przerwał odgłos miarowych kroków. Przez szparę we drzwiach widzę maszerującą kompanję piechoty, za nią w kilka minut przejechało ze 30 ułanów... Niemcy przeszli. Wypuszczono mnie ze sklepu i pustą ulicą podążyłam domu... Takiem było przyjęcie sasów na krańcu miasta. W miarę jednak posuwania się ku Rynkowi, panika mijała, publiczność nie uciekała, w sklepach handlowano dalej.
Nagle... w Rynku ukazał się wojskowy koń w pełnym galopie bez jeźdźca. Szalona panika ogarnęła sasów, szyk został złamany, oficerowie i żołnierze, piechota i ułani przemieszani ze sobą, rzucili się do ucieczki. W popłochu ku zdziwieniu nierozumiejącej nic publiczności, niemcy „rwali“ Wrocławską aż do szpitala, gdzie spotkali nowy oddział. Po chwili, oba oddziały skomunikowawszy się z obozem wróciły, a za parę minut do niespodziewającej się niczego publiczności zaczęto strzelać na Głównym Rynku i natychmiast jakby to było sygnałem umówionym — zaczęła się znów bezładna strzelanina po całem mieście. Co się działo z niespodziewającą się literalnie nic podobnego i zgromadzoną na ulicach publicznością łatwo sobie wyobrazić. Prażeni zewsząd ogniem karabinowym, ludzie padali całemi dziesiątkami ranni lub zabici: końskie i ludzkie trupy pomostem zaległy ul. Rabiną, Józefinę, Główny Rynek, Skarszewską, Wrocławską i wreszcie Wały i Aleje Parku. Oszalały z przerażenia tłum z wyciem nieludzkiem rzucał się bez pamięci do bram i wylotów ulic w tą lub inną stronę, stając się wręcz tarczą dla kul. Szczególniej okropną i groźną stała się katastrofa, gdy na rogatce Wrocławskiej i na Rynku ustawiono kartaczownice i „polewano" niemi przez całą długość ulice przyległe — Rynek i plac S-go Józefa. Trzask kartaczownic, przypominający nieco darcie twardego płótna, wciąż trwające salwy w różnych stronach miasta, jęki rozdzierające rannych, brzęk szyb rozbijanych kulami wręcz masowo, krzyki przerażenia, zlewały się w hałas iście piekielny. Pod tym straszliwym ogniem Kalisz trwał przeszło trzy kwadranse. Salwy, to cichły, to znów słabiej lub silniej wybuchały. Tu i owdzie rozległ się jeszcze trzask kartaczownicy, wreszcie zakończyły strzelaninę pojedyncze strzały karabinowe lub rewolwerowe: to waleczni rycerze polowali pojedynczo na zapóżnionych przechodniów lub głowy, ukazujące się w oknie...
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Usadowiwszy się ponownie na Pólku, gdzie przynajmniej miało się kartofle, ogrodowizny i mleko na czas dłuższy do wyżywienia i nie było się zamkniętym w ciasnych ulicach pod ciągłą grozą szrapneli i kul pruskich, mogliśmy się choć częściowo uspokoić. Należało jednak ściągnąć z Kalisza najpotrzebniejsze rzeczy, a następnie i nieco zasięgnąć języka oraz zorjentować się, co dalej robić. Stąd też wynikały częste wyprawy do miasta, dzięki czemu byliśmy o wszystkiem doskonale poinformowani.
Logika nakazywała przypuszczać, że prusacy, nastrzelawszy dowoli bezbronnych mieszkańców, wziąwszy kontrybucję, zrabowawszy całkowicie nieomal kasę miejską i zbombardowawszy według sił i możności chwilowej miasto, dadzą spokój nareszcie, osiągnąwszy dostateczną chyba satysfakcję za własną głupotę i tchórzostwo, oraz prowokację, napewno obcych Kaliszowi żywiołów. Przygotowani też byliśmy do powrotu za dni kilka. W mniemaniu tem wzmocniły nas obserwacje, których mieliśmy sposobność dokonać podczas pobytu w mieście popołudniu w dniu ucieczki naszej, we środę. Musieliśmy z D-rem K. przewieźć do szpitala dyrektora Zakładu Hydropatycznego inż. O., którego cała służba i wszyscy literalnie, prócz żony, opuścili, a który parę dni przed wybuchem wojny przebył ciężką operację. Na szczęście uzyskawszy powóz i konie od znanych pp. B., krok za krokiem jechaliśmy przez całe miasto, do którego tymczasem weszli ponownie prusacy. Wypadło nam przebyć kilka kordonów rozciągniętych na ulicach. Wogóle nauczeni widocznie doświadczeniem, Prusacy obecnie zachowywali przeróżne środki ostrożności i postępowali krok za krokiem, bacznie kontrolując publiczność. Z niemałym zdziwieniem ujrzałem znów nawiązujące się stosunki wojska z publicznością. Oto np. na Wrocławskiej stoi kordon pruski: obok dowodzącego oficera dwie młode Żydóweczki! Flirt idzie w najlepsze. Z okien wychyla się coraz więcej głów i pomału zaczynają wychodzić z domów siedzący w strachu kaliszanie... Miasto chce przybrać normalny wygląd... Koło godziny 7-ej prusacy opuścili miasto, które znów od 8-ej zajaśniało iluminacją, mimo ich nieobecności — na całą noc.
Czwartek 6-go sierpnia był nieco spokojniejszy w Kaliszu. Prusacy, co prawda na Wrocławskiej, obok cmentarzy postawili kordon i nikogo przezeń nie puszczali. Koło południa zaś do miasta weszły oddziały piechoty, które rozpoczęły aresztowania wśród pozostałych w mieście rosjan. Aresztowano prezesa sądu okręgowego — Zelanda, sekretarza biura policmajstra Cieślaka, naczelnika więzienia Zirickija, komisarza 2-go cyrkułu i przejściowego naczelnika policji — Kostienkę, naczelnika wydziału śledczego Sawickija i wreszcie niewiadomo z jakich powodów właściciela popularnej cukierni i ogniomistrza straży ogniowej — Schauba, niemca. Aresztowanych pod silnym konwojem odesłano do szańców pruskich, a następnie wraz z pierwszemi zakładnikami wywieziono do Ostrowa. Żadnych stosunków z uwięzionemi nie dopuszczano — jedynie Bukowińskiemu pozwolono na pisać list do żony.
Drugą nieprzyjemną chwilą dla Kalisza w tym czasie były salwy karabinowe i strzały armatnie, jakie nieco popołudniu rozległy się z szańców pruskich. Strzelano do samolotu, naturalnie własnego, przyczem zabito oficera, a pilot, acz ranny kulą w rękę, zdołał wylądować szczęśliwie. Podczas tej jednak strzelaniny, kilka pocisków armatnich spadło na Rypinek i do Parku, nie przyczyniając jednak szkód wielkich. Dzień ten zdołał w znacznej części uspokoić publiczność. Powracało nawet sporo tych, co po przedniego dnia uciekli i nocowali w Kokaninie, Dembem, Nędzarzewie, Tłokini lub wprost w lasach podmiejskich. Sporo jednak było i takich, którzy, wynająwszy fury, zajeżdżali do miasta po rzeczy i umykali co prędzej. Sklepy pootwierano i wogóle miało się wrażenie nadchodzącego spokoju, tymbardziej, zważywszy na pewien nastrój świąteczny i nabożeństwa dodatkowe z okazji dnia Przemienienia. Na noc oczywiście miasto znów uiluminowano, choć w wielu oknach widniały już karty z napisem niemieckim: „lokator nieobecny".
W Piątek 7-go sierpnia 1914, dzień targowy, duże ożywienie panowało w mieście od rana. W kościołach było pełno pobożnych, sklepy handlowały po kilkudniowym zastoju, ruch panował ogromny. Na Rynek zeszło się nawet z przyzwyczajenia, mimo grozę wypadków ubiegłych, sporo bab wiejskich ze swemi produktami. Do uspokojenia niemało przyczyniały się nowe odezwy, hektografowane, które zapewniały ponownie spokój i bezpieczeństwo o życiu i mieniu mieszkańców, odwoływały genjalną groźbę rozstrzeliwania „co dziesiątego mieszkańca“, i wreszcie pozwalały na nowo wychodzić gazetom miejscowym z warunkiem oczywiście cenzury prewencyjnej ze strony komendy wojskowej. W razie ponownych strzałów do wojska, odezwa zapowiadała bombardowanie. Najbardziej też optymistyczne nadzieje zapanowały wśród ludności, oparte na jak najniedorzeczniejszych pogłoskach. „Zawieszenie broni zawarto na 5 dni“! „Dziś o 6-ej będzie podpisany pokój“! „Umarł Franciszek Józef “! „Preuskera oddano pod sąd wojenny“ i t. d., opowiadano sobie po ulicach.
Naprawdę zaś na zmianę stosunków kalisko - niemieckich zanosiło się o tyle, że sławetny, a tak upamiętniony w dziejach Kalisza, 155 regiment piechoty wycofano wraz z majorem Preuskerem zupełnie, a na miejsce prusaków miały wejść wojska saskie. Prusacy pozostali jedynie na baterjach koło wiatraków na polach dóbrzeckich, panujących nad miastem. Stojąca tam artylerja pruska została wzmocniona znacznie nowoprzybyłemi kilku baterjami dział polowych. Sasi jednak okazali się nie lepszemi od prusaków znawcami stosunków. Wiedząc dobrze o stanie miasta i mieszkańców, o nocnej strzelaninie, podejrzeniu pruskiem, że możliwe są zasadzki, nie zawiązali z miastem żadnych stosunków, poza, jak się zdaje, dokonanemi z ich już inicjatywy czwartkowemi aresztowaniami rosjan, oraz powyższą odezwą, jakgdyby niosącą „nowy kurs“ Kaliszowi.
Dokonane zaś w takich warunkach wkroczenie sasów, zakończyło się straszliwą wręcz katastrofą. „Koło godziny 2-ej popołudniu, opowiada naoczny świadek p. Zofja G., byłam w sklepiku wekslarskim przy ul. Wrocławskiej. Nagle usłyszałam hałas zapuszczanych żaluzji w oknach i do sklepiku wpadł przerażony żyd — „idą“. Natychmiast sklepik zamknięto, paniczna trwoga ogarnęła wszystkich, na ulicy cisza zapanowała grobowa, którą wkrótce przerwał odgłos miarowych kroków. Przez szparę we drzwiach widzę maszerującą kompanję piechoty, za nią w kilka minut przejechało ze 30 ułanów... Niemcy przeszli. Wypuszczono mnie ze sklepu i pustą ulicą podążyłam domu... Takiem było przyjęcie sasów na krańcu miasta. W miarę jednak posuwania się ku Rynkowi, panika mijała, publiczność nie uciekała, w sklepach handlowano dalej.
Nagle... w Rynku ukazał się wojskowy koń w pełnym galopie bez jeźdźca. Szalona panika ogarnęła sasów, szyk został złamany, oficerowie i żołnierze, piechota i ułani przemieszani ze sobą, rzucili się do ucieczki. W popłochu ku zdziwieniu nierozumiejącej nic publiczności, niemcy „rwali“ Wrocławską aż do szpitala, gdzie spotkali nowy oddział. Po chwili, oba oddziały skomunikowawszy się z obozem wróciły, a za parę minut do niespodziewającej się niczego publiczności zaczęto strzelać na Głównym Rynku i natychmiast jakby to było sygnałem umówionym — zaczęła się znów bezładna strzelanina po całem mieście. Co się działo z niespodziewającą się literalnie nic podobnego i zgromadzoną na ulicach publicznością łatwo sobie wyobrazić. Prażeni zewsząd ogniem karabinowym, ludzie padali całemi dziesiątkami ranni lub zabici: końskie i ludzkie trupy pomostem zaległy ul. Rabiną, Józefinę, Główny Rynek, Skarszewską, Wrocławską i wreszcie Wały i Aleje Parku. Oszalały z przerażenia tłum z wyciem nieludzkiem rzucał się bez pamięci do bram i wylotów ulic w tą lub inną stronę, stając się wręcz tarczą dla kul. Szczególniej okropną i groźną stała się katastrofa, gdy na rogatce Wrocławskiej i na Rynku ustawiono kartaczownice i „polewano" niemi przez całą długość ulice przyległe — Rynek i plac S-go Józefa. Trzask kartaczownic, przypominający nieco darcie twardego płótna, wciąż trwające salwy w różnych stronach miasta, jęki rozdzierające rannych, brzęk szyb rozbijanych kulami wręcz masowo, krzyki przerażenia, zlewały się w hałas iście piekielny. Pod tym straszliwym ogniem Kalisz trwał przeszło trzy kwadranse. Salwy, to cichły, to znów słabiej lub silniej wybuchały. Tu i owdzie rozległ się jeszcze trzask kartaczownicy, wreszcie zakończyły strzelaninę pojedyncze strzały karabinowe lub rewolwerowe: to waleczni rycerze polowali pojedynczo na zapóżnionych przechodniów lub głowy, ukazujące się w oknie...
Zaloguj się aby komentować
Józef Dąbrowski "Katastrofa kaliska : opowieść naocznego świadka" wyd. Warszawa 1914 cz VIII
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Tymczasem zbliżała się piąta godzina. Pieniądze zostały wypłacone w całości. Wydostano je z kas banków i Towarzystw pożyczkowo-oszczędnościowych — zakładników jednak nie puszczono - owszem — dołączono do nich jeszcze prezydenta Bukowińskiego.
Zamkniętych biedaków Preusker wręcz torturował moralnie. Jak opowiadał jeden z nich — Handtke — przy każdej salwie wchodził do więźniów i oświadczał:
„To rozstrzeliwają waszych — i na was kolej przyjdzie".
Wreszcie — koło godziny 5-ej po południu — ruch się wszczął między niemcami. Zaczął się pośpieszny odwrót z miasta, przyczem uciekający niemcy znów rozpoczęli rotowy ogień bezładny, a skierowany wzdłuż ulic do okien i do parku. Zakładników uszykowano w dwójki, przyłączono do nich jakimś wypadkiem drugiego kasjera z kasy gubernjalnej — Rudzkiego — popularnego w Kaliszu wioślarza—zwycięzcę na wielu regatach międzyklubowych — otoczono mocnym konwojem i powleczono za wojskiem w stronę Skalmierzyc. Pochód ten—opowiada Handtke—był dla nas nową torturą. Popychani i bici kolbami przez żołnierzy konwoju — zakładnicy — przeważnie ludzie w podeszłym wieku i nietęgiego zdrowia — wlekli się z trudnością, nie wiedząc dokąd i poco ich prowadzą. Dopełniał zaś grozy oficer, który z cynicznym uśmieszkiem wciąż zapowiadał:
„Gleich, gleich — noch einige Minuten“!
Chwile przychodziły okropne. Oto np. z zabudowań lazaretu straży pogranicznej, rozlega się trzask jakiś, podobny do strzału. Prusaków ogarnia panika. Zakładników zmuszają kolbami do rzucenia się na ziemię — i rozpoczynają się salwy w stronę miasta.
Podczas tej właśnie drogi zamordowany został fabrykant i obywatel kaliski, Frenkiel.
“Okoliczności, towarzyszące tej tragedji, tak były mi rozmaicie przedstawiane przez świadków, że nie mogłem sobie odtworzyć obrazu. Zresztą o tem napewno będą inni pisać dokładnie. Śmierć taka była zbyt głośna — aby przejść bez echa. Na mnie osobiście straszne wrażenie zrobił trup miljonera, walający się przy drodze, opuszczony i rzucony na poniewierkę.
Dziwnie demokratyczna jest śmierć czasami. Idą. „Marsz“! brzmi komenda i zakładnicy pchani kolbami wloką się dalej wstrząśnieni do ostateczności...
„Halt“! Więźniów wprowadzają na jakąś polankę. Oficer każe ze złowrogim uśmiechem ustawić ich w szeregu.
Biedacy — oczywiście pewni rozstrzelania, gotują się na śmierć. Nie — po kilku minutach — rozlega się zbawcze—
„weiter“! i znów pędzenie naprzód. Wreszcie wszystkich zamknięto w jakimś wiatraku, gdzie wielu, wyczerpanych ostatecznie, upadło niemal w omdleniu... W godzinę może po wyruszeniu zakładników z Kalisza — potężny huk zaczął raz po raz wstrząsać wiatrakiem: bombardowano Kalisz.
Mieszkańcy tego nie spodziewali się zupełnie. Po opłaceniu kontrybucji, aresztowaniu zakładników i wreszcie zupełnem opuszczeniu ulic i placów zdawało by się —kwestja załatwiona została w zupełności. To też dopiero gęsto padające na ulice i dachy domów szrapnele pruskie przy stale powtarzającym się huku strzałów działowych dały poznać niebezpieczeństwo i zmusiły lokatorów do przeniesienia się do piwnic i suteren. Mimo to już były ofiary. W Rynku szrapnel wpadł do mieszkania właściciela domu Batkowskiego — wczoraj dopiero przybyłego z kuracji. Batkowski padł trupem, żona zaś jego została ciężko ranna. Na Bypinku zabite zostało dziecko.
Szkody naogół bombardowanie przyczyniło niewielkie: w Rynku zostało kilka domów uszkodzonych, w Alei Józefiny — rozwalono wieżyczkę kamienicy Friedmana — gdzieniegdzie znowu rozwalono komin lub części dachu zerwano. Naogół dano 50—60 strzałów, z których duża część nie szkodliwa była zupełnie, pociski bowiem pękały w parku, na łęgach okolicznych lub wreszcie na pustych ulicach. I tego jednak dość było, ażeby steroryzować ludność w zupełności. Wrażenie huku strzałów działowych i świstu szrapneli na niespodziewających się niczego spokojnych ludzi, którzy w dodatku o czemś podobnem nie mieli pojęcia, było straszne. W moich oczach — człowiek czterdziestokilkoletni, rzemieślnik, został rażony połowicznym paraliżem — dwoje zaś dzieci wymiotowało żółcią... Nie prędko więc, mimo ustania strzałów, ludzie wychodzili z kryjówek.
Straszny dla Kalisza ten dzień, który jednak jeszcze nie miał być najstraszniejszym, zakończył się wreszcie — czemś — będącem klasycznym przykładem iście szubienicznego humoru. Między godziną 8 a 9—zajaśniała w całym Kaliszu... iluminacja. Było to ścisłe wykonanie rozporządzenia Preuskera: „Od godziny 8-ej wszystkie bramy domów winny być zamknięte, a wszystkie okna oświetlone".
Jak sobie poradzili biedni kaliszanie z brakiem świec i nafty w wielu mieszkaniach — niewiem — prawdopodobnie rozpacz i obawa przed ponownem wejściem prusaków lub bombardowaniem — rozwinęły niesłychaną pomysłowość i energję — dość, że tak rzęsiście oświetlonych ulic i placów nie pamiętam w Kaliszu.
Groteskowo też wyglądały uiluminowane puściuteńkie ulice, w których zrzadka tylko głuchy odgłos kroków ciekawego przechodnia się rozlegał. Mimowoli przychodził na myśl obraz katafalku, obstawionego świecami w pustym kościele...Prusacy nocą nie weszli do miasta, tak że całe usiłowania kaliszan poszły na marne... Koło 5—6 rano, gdy wreszcie pochmurny dżdżysty poranek rozproszył mroki nocy—nareszcie ustała ta straszna iluminacja pogrzebowa w Kaliszu.
Ludzie wychodzili z domów zasięgnąć języka... zorjentować się, co robić dalej... Powoli, ostrożnie, najpierw pojedynczo, później coraz większemi grupami, schodzili się kaliszanie, udzielając sobie pogłosek i nowin. Nie można było zorjentować się, gdzie są ukryci prusacy. Bo w zupełne opuszczenie przez nich miasta nie wierzono bynajmniej.
Panika, wywołana gwałtami i bombardowaniem wtorkowem nie ustawała i przy lada okazji ujawniała się zaraz. Rano — na Rynku np. byłem świadkiem następującej sceny: Rozmawiamy z naczelnikiem straży ogniowej — Mrowińskim, oraz sekwestratorem Paszkiewiczem, którzy obaj energicznie zajmowali się oczyszczeniem ulic z trupów, gdy nagle na Rynek wbiega jakiś przerażony do ostatecznych granic młodzieniec. „Trup Frenkla na rogatce... idę się wyspowiadać... Prusacy są na Sielance"!., wypowiada urywane frazesy, gdy go zatrzymujemy.
„Jezus Marja"! — rozlega się czyjś wykrzyk histeryczny i cała grupa zebrana przed Ratuszem, koło ciał pięciu rozstrzelanych tam mężczyzn, o których mówiliśmy wyżej, w oka mgnieniu rozprasza się w przestrachu. Żadne przekonywania, żadne prośby o trochę choćby zimnej krwi i spokoju nie pomagają. Takich scen popłochu w różnych okolicach miasta spotkałem kilka, a wszystkie bez powodu.
Prusacy, jakby zamarli. Wycofawszy się z miasta, zaczęli oni sypać okopy na polach Dóbrzeckich, zajmując akurat pole pamiętnej bitwy 1706 roku, oraz jeszcze jak w danej chwili — pamiętniejszych słynnych rosyjsko-pruskich manewrów w r. 1835. Mimowoli przychodzi na myśl ironja zawierająca się w napisie pomnika na placu Św. Józefa:?* „Niech Bóg błogosławi wieczną przyjaźń Prus i Rosji na strach wspólnych ich nieprzyjaciół".
Koło 9-ej rano zjawili się w Kaliszu dwaj zwolnieni z misją uspokojenia miasta, a podobno i wyszukania sprawców strzałów zakładnicy: Handtke i Scholtz. Handtke, zupełnie nerwowo rozbity, niezdolny do niczego, odrazu położył się do łóżka, Scholtz zaś w rozmowach z napotkanemi znajomymi starał się misję swą wypełnić, z wprost przeciwnym jednak skutkiem. Wreszcie panika doszła do zenitu, gdy koło 10-ej rozległ się ponownie huk strzałów armatnich.
Byłem w tym czasie akurat u posła Parczewskiego, z którym naradzaliśmy się nad sposobem przedostania się do wyższej komendy pruskiej dla wyjaśnienia nieporozumienia, jakiemu przypisywaliśmy wypadki, zaszłe w dniu wczorajszym, gdy padły pierwsze wystrzały działowe. Pożegnałem pp. Parczewskich i mimo zatrzymywań z ich strony, ruszyłem do domu. Na ulicach, któremi dążyłem do domu, popłoch i przerażenie panowały nie do opisania. Tłumy ludzi, którzy zdecydowali się już uciec i biegły ulicami z tobołkami, nagle zatrzymane hukiem strzałów i świstem pocisków rzucały się obłędnie do bram domów, chcąc ukryć się pod osłoną murów. Pociski szły tym razem w dzielnicę żydowską w północno-zachodniej części miasta, było ich naogół niewiele i niewielkie
też szkody zrządziły.
Ogółem dali prusacy 12 wystrzałów, co było jednak dosyć, ażeby wśród ludności przerażonej od 36 godzin trwającemi gwałtami, strzelaniną, rozstrzeliwaniami i wreszcie bombardowaniem, wzniecić popłoch niesłychany... Szczęśliwie dostaję się do domu. Rodzinę zastałem w najwyższym stopniu zdenerwowania w suterenach wraz z tłumem lokatorów. Podnie cenie, płacz, strach ogólny i wreszcie zbiorowa sugestja, czyniąca prawdopodobnemi najdziksze przypuszczenia i obrazy, robią dłuższy pobyt w mieście niemożliwym dla kobiet i dzieci. Po krótkiej też naradzie z D-rem K. postanawiamy rodziny poprowadzić z powrotem na letnisko.
Gdy dowiedziano się o naszej decyzji wśród lokatorów zebranych w suterenach, zaczęły się rozgrywać sceny nie do opisania. Żegnano nas z płaczem i błogosławieństwami — odzywały się nawet głosy — „jak można dzieci tak ryzykować" — „przecież to śmierć pewna"! „Niechże państwo litość mają“! — Decyzję jednak wykonywamy. Nie słysząc już oddawna wystrzałów, wychodzimy. Służące biorą dzieci, my — nieco ubrania. Wśród płaczu i błogosławieństw obecnych przekraczamy bramę, którą momentalnie zatrzaskują za nami. Słyszymy przekręcenie klucza i ruszamy puściutką ulicą ku parkowi, a stamtąd przez Tyniec na szosę turecką.
Po godzinnym marszu, łącznie z pp. K., a wśród całej masy uciekających z miasta odbywanym, stajemy na opuszczonym w niedzielę letnisku.
Stąd już obserwujemy formalny exodus ludności kaliskiej. Dorożki, powozy, karety, bryki, wozy zwyczajne i wreszcie tłumy pieszych mężczyzn, kobiet i dzieci szły do wieczora szosą i bocznemi drogami. Koło 10 tysięcy ludności prawdopodobnie opuściło Kalisz dnia tego.
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Tymczasem zbliżała się piąta godzina. Pieniądze zostały wypłacone w całości. Wydostano je z kas banków i Towarzystw pożyczkowo-oszczędnościowych — zakładników jednak nie puszczono - owszem — dołączono do nich jeszcze prezydenta Bukowińskiego.
Zamkniętych biedaków Preusker wręcz torturował moralnie. Jak opowiadał jeden z nich — Handtke — przy każdej salwie wchodził do więźniów i oświadczał:
„To rozstrzeliwają waszych — i na was kolej przyjdzie".
Wreszcie — koło godziny 5-ej po południu — ruch się wszczął między niemcami. Zaczął się pośpieszny odwrót z miasta, przyczem uciekający niemcy znów rozpoczęli rotowy ogień bezładny, a skierowany wzdłuż ulic do okien i do parku. Zakładników uszykowano w dwójki, przyłączono do nich jakimś wypadkiem drugiego kasjera z kasy gubernjalnej — Rudzkiego — popularnego w Kaliszu wioślarza—zwycięzcę na wielu regatach międzyklubowych — otoczono mocnym konwojem i powleczono za wojskiem w stronę Skalmierzyc. Pochód ten—opowiada Handtke—był dla nas nową torturą. Popychani i bici kolbami przez żołnierzy konwoju — zakładnicy — przeważnie ludzie w podeszłym wieku i nietęgiego zdrowia — wlekli się z trudnością, nie wiedząc dokąd i poco ich prowadzą. Dopełniał zaś grozy oficer, który z cynicznym uśmieszkiem wciąż zapowiadał:
„Gleich, gleich — noch einige Minuten“!
Chwile przychodziły okropne. Oto np. z zabudowań lazaretu straży pogranicznej, rozlega się trzask jakiś, podobny do strzału. Prusaków ogarnia panika. Zakładników zmuszają kolbami do rzucenia się na ziemię — i rozpoczynają się salwy w stronę miasta.
Podczas tej właśnie drogi zamordowany został fabrykant i obywatel kaliski, Frenkiel.
“Okoliczności, towarzyszące tej tragedji, tak były mi rozmaicie przedstawiane przez świadków, że nie mogłem sobie odtworzyć obrazu. Zresztą o tem napewno będą inni pisać dokładnie. Śmierć taka była zbyt głośna — aby przejść bez echa. Na mnie osobiście straszne wrażenie zrobił trup miljonera, walający się przy drodze, opuszczony i rzucony na poniewierkę.
Dziwnie demokratyczna jest śmierć czasami. Idą. „Marsz“! brzmi komenda i zakładnicy pchani kolbami wloką się dalej wstrząśnieni do ostateczności...
„Halt“! Więźniów wprowadzają na jakąś polankę. Oficer każe ze złowrogim uśmiechem ustawić ich w szeregu.
Biedacy — oczywiście pewni rozstrzelania, gotują się na śmierć. Nie — po kilku minutach — rozlega się zbawcze—
„weiter“! i znów pędzenie naprzód. Wreszcie wszystkich zamknięto w jakimś wiatraku, gdzie wielu, wyczerpanych ostatecznie, upadło niemal w omdleniu... W godzinę może po wyruszeniu zakładników z Kalisza — potężny huk zaczął raz po raz wstrząsać wiatrakiem: bombardowano Kalisz.
Mieszkańcy tego nie spodziewali się zupełnie. Po opłaceniu kontrybucji, aresztowaniu zakładników i wreszcie zupełnem opuszczeniu ulic i placów zdawało by się —kwestja załatwiona została w zupełności. To też dopiero gęsto padające na ulice i dachy domów szrapnele pruskie przy stale powtarzającym się huku strzałów działowych dały poznać niebezpieczeństwo i zmusiły lokatorów do przeniesienia się do piwnic i suteren. Mimo to już były ofiary. W Rynku szrapnel wpadł do mieszkania właściciela domu Batkowskiego — wczoraj dopiero przybyłego z kuracji. Batkowski padł trupem, żona zaś jego została ciężko ranna. Na Bypinku zabite zostało dziecko.
Szkody naogół bombardowanie przyczyniło niewielkie: w Rynku zostało kilka domów uszkodzonych, w Alei Józefiny — rozwalono wieżyczkę kamienicy Friedmana — gdzieniegdzie znowu rozwalono komin lub części dachu zerwano. Naogół dano 50—60 strzałów, z których duża część nie szkodliwa była zupełnie, pociski bowiem pękały w parku, na łęgach okolicznych lub wreszcie na pustych ulicach. I tego jednak dość było, ażeby steroryzować ludność w zupełności. Wrażenie huku strzałów działowych i świstu szrapneli na niespodziewających się niczego spokojnych ludzi, którzy w dodatku o czemś podobnem nie mieli pojęcia, było straszne. W moich oczach — człowiek czterdziestokilkoletni, rzemieślnik, został rażony połowicznym paraliżem — dwoje zaś dzieci wymiotowało żółcią... Nie prędko więc, mimo ustania strzałów, ludzie wychodzili z kryjówek.
Straszny dla Kalisza ten dzień, który jednak jeszcze nie miał być najstraszniejszym, zakończył się wreszcie — czemś — będącem klasycznym przykładem iście szubienicznego humoru. Między godziną 8 a 9—zajaśniała w całym Kaliszu... iluminacja. Było to ścisłe wykonanie rozporządzenia Preuskera: „Od godziny 8-ej wszystkie bramy domów winny być zamknięte, a wszystkie okna oświetlone".
Jak sobie poradzili biedni kaliszanie z brakiem świec i nafty w wielu mieszkaniach — niewiem — prawdopodobnie rozpacz i obawa przed ponownem wejściem prusaków lub bombardowaniem — rozwinęły niesłychaną pomysłowość i energję — dość, że tak rzęsiście oświetlonych ulic i placów nie pamiętam w Kaliszu.
Groteskowo też wyglądały uiluminowane puściuteńkie ulice, w których zrzadka tylko głuchy odgłos kroków ciekawego przechodnia się rozlegał. Mimowoli przychodził na myśl obraz katafalku, obstawionego świecami w pustym kościele...Prusacy nocą nie weszli do miasta, tak że całe usiłowania kaliszan poszły na marne... Koło 5—6 rano, gdy wreszcie pochmurny dżdżysty poranek rozproszył mroki nocy—nareszcie ustała ta straszna iluminacja pogrzebowa w Kaliszu.
Ludzie wychodzili z domów zasięgnąć języka... zorjentować się, co robić dalej... Powoli, ostrożnie, najpierw pojedynczo, później coraz większemi grupami, schodzili się kaliszanie, udzielając sobie pogłosek i nowin. Nie można było zorjentować się, gdzie są ukryci prusacy. Bo w zupełne opuszczenie przez nich miasta nie wierzono bynajmniej.
Panika, wywołana gwałtami i bombardowaniem wtorkowem nie ustawała i przy lada okazji ujawniała się zaraz. Rano — na Rynku np. byłem świadkiem następującej sceny: Rozmawiamy z naczelnikiem straży ogniowej — Mrowińskim, oraz sekwestratorem Paszkiewiczem, którzy obaj energicznie zajmowali się oczyszczeniem ulic z trupów, gdy nagle na Rynek wbiega jakiś przerażony do ostatecznych granic młodzieniec. „Trup Frenkla na rogatce... idę się wyspowiadać... Prusacy są na Sielance"!., wypowiada urywane frazesy, gdy go zatrzymujemy.
„Jezus Marja"! — rozlega się czyjś wykrzyk histeryczny i cała grupa zebrana przed Ratuszem, koło ciał pięciu rozstrzelanych tam mężczyzn, o których mówiliśmy wyżej, w oka mgnieniu rozprasza się w przestrachu. Żadne przekonywania, żadne prośby o trochę choćby zimnej krwi i spokoju nie pomagają. Takich scen popłochu w różnych okolicach miasta spotkałem kilka, a wszystkie bez powodu.
Prusacy, jakby zamarli. Wycofawszy się z miasta, zaczęli oni sypać okopy na polach Dóbrzeckich, zajmując akurat pole pamiętnej bitwy 1706 roku, oraz jeszcze jak w danej chwili — pamiętniejszych słynnych rosyjsko-pruskich manewrów w r. 1835. Mimowoli przychodzi na myśl ironja zawierająca się w napisie pomnika na placu Św. Józefa:?* „Niech Bóg błogosławi wieczną przyjaźń Prus i Rosji na strach wspólnych ich nieprzyjaciół".
Koło 9-ej rano zjawili się w Kaliszu dwaj zwolnieni z misją uspokojenia miasta, a podobno i wyszukania sprawców strzałów zakładnicy: Handtke i Scholtz. Handtke, zupełnie nerwowo rozbity, niezdolny do niczego, odrazu położył się do łóżka, Scholtz zaś w rozmowach z napotkanemi znajomymi starał się misję swą wypełnić, z wprost przeciwnym jednak skutkiem. Wreszcie panika doszła do zenitu, gdy koło 10-ej rozległ się ponownie huk strzałów armatnich.
Byłem w tym czasie akurat u posła Parczewskiego, z którym naradzaliśmy się nad sposobem przedostania się do wyższej komendy pruskiej dla wyjaśnienia nieporozumienia, jakiemu przypisywaliśmy wypadki, zaszłe w dniu wczorajszym, gdy padły pierwsze wystrzały działowe. Pożegnałem pp. Parczewskich i mimo zatrzymywań z ich strony, ruszyłem do domu. Na ulicach, któremi dążyłem do domu, popłoch i przerażenie panowały nie do opisania. Tłumy ludzi, którzy zdecydowali się już uciec i biegły ulicami z tobołkami, nagle zatrzymane hukiem strzałów i świstem pocisków rzucały się obłędnie do bram domów, chcąc ukryć się pod osłoną murów. Pociski szły tym razem w dzielnicę żydowską w północno-zachodniej części miasta, było ich naogół niewiele i niewielkie
też szkody zrządziły.
Ogółem dali prusacy 12 wystrzałów, co było jednak dosyć, ażeby wśród ludności przerażonej od 36 godzin trwającemi gwałtami, strzelaniną, rozstrzeliwaniami i wreszcie bombardowaniem, wzniecić popłoch niesłychany... Szczęśliwie dostaję się do domu. Rodzinę zastałem w najwyższym stopniu zdenerwowania w suterenach wraz z tłumem lokatorów. Podnie cenie, płacz, strach ogólny i wreszcie zbiorowa sugestja, czyniąca prawdopodobnemi najdziksze przypuszczenia i obrazy, robią dłuższy pobyt w mieście niemożliwym dla kobiet i dzieci. Po krótkiej też naradzie z D-rem K. postanawiamy rodziny poprowadzić z powrotem na letnisko.
Gdy dowiedziano się o naszej decyzji wśród lokatorów zebranych w suterenach, zaczęły się rozgrywać sceny nie do opisania. Żegnano nas z płaczem i błogosławieństwami — odzywały się nawet głosy — „jak można dzieci tak ryzykować" — „przecież to śmierć pewna"! „Niechże państwo litość mają“! — Decyzję jednak wykonywamy. Nie słysząc już oddawna wystrzałów, wychodzimy. Służące biorą dzieci, my — nieco ubrania. Wśród płaczu i błogosławieństw obecnych przekraczamy bramę, którą momentalnie zatrzaskują za nami. Słyszymy przekręcenie klucza i ruszamy puściutką ulicą ku parkowi, a stamtąd przez Tyniec na szosę turecką.
Po godzinnym marszu, łącznie z pp. K., a wśród całej masy uciekających z miasta odbywanym, stajemy na opuszczonym w niedzielę letnisku.
Stąd już obserwujemy formalny exodus ludności kaliskiej. Dorożki, powozy, karety, bryki, wozy zwyczajne i wreszcie tłumy pieszych mężczyzn, kobiet i dzieci szły do wieczora szosą i bocznemi drogami. Koło 10 tysięcy ludności prawdopodobnie opuściło Kalisz dnia tego.
Zaloguj się aby komentować
Józef Dąbrowski "Katastrofa kaliska : opowieść naocznego świadka" wyd. Warszawa 1914 cz VII
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Jeżeli wypadki nocne obaliły w pojęciu naszem wszelkie legendy o wysokiem wyrobieniu wojskowem, odwadze i żelaznej dyscyplinie prusaków, to następny dzień był wyborną ilustracją owej, rzekomo wybitnej, kultury niemieckiej. Obok tchórzostwa bezmiernego, prusacy wykazali zezwierzęcenie zupełne.
Sytuacja wydawała się — zapewne niezwykle groźną. Prusacy mogli mniemać, że miasto zrewoltowane; do żołnierzy strzelano... Prawa wojenne są w tych razach nieubłagane — a odwet straszny. Lecz odwet pruski za rzecz, którą odrazu sami mogliby wyjaśnić i w sytuacji, którą zrozumieć było im łatwo zupełnie, był czemś niewytłomaczonem, czemś sprzecznem i z pojęciami ludzkości i ze zdrową logiką.
Zbitemu prezydentowi oświadczono, że miasto zapłaci kontrybucję i kazano szukać finansistów. Następnie zaś rozpoczęto wybieranie zakładników. Przychodzą dwaj wikarjusze z zapytaniem, czy mogą mszę odprawić. „Gdzie wasz zwierzchnik"? Jeden z nich sprowadza dziekana — ks. Płoszaja, którego natychmiast aresztowano. Służbowy oficer pyta o dwu młodych księży: „A i ci będą dobrzy"! odpowiada Preusker, rozkazując aresztować obu wikarjuszów. Następnie posyłają po duchownych innych wyznań. Przyprowadzono protojereja Siemionowskija, zamiast rabina Lipszyca, bawiącego na kuracji — dostał się w ręce prusaków Moses, podrabin, pastora ani kantora nie znaleziono, natomiast sprowadzono młodego fabrykanta Handtkego, którego zatrzymano w charakterze zakładnika wraz z dyrektorem Wzajemnego Kredytu Scholtzem.
W zamieszaniu i wśród strachu prusaków — trafem ocalał poseł Parczewski, który zgłosił się do komendanta jako przedstawiciel ludności dla wytłomaczenia nieporozumienia, inż. Kleyman i paru innych. Każdy bowiem interesant stawał się kandydatem na zakładnika. Wreszcie Preusker wpadł po rozum do głowy i zaaresztował wszystkich finansistów, którzy zgłaszali się w sprawie kontrybucji.
Ba, nawet podobno do zakładników dołączono urzędnika biura Wzajemnego Kredytu, p. J. G. który jadł z dyr. Scholtzem śniadanie w restauracji. Poza tem przywieziono w dorożce pod silną strażą: Henryka Frenkla, Maurycego Heymana — obywateli i bankiera Mamrotha — później znów dołączono do nich Zygm. Grossa. Preusker żądał kogoś „aus polnischen Bank“ — wskutek czyjejś wskazówki w domu już aresztowano świeżo przybyłego z zagranicy — prezesa Rady Wzajemnego Kredytu—Stanisława Bulewskiego. Wszystkich zakładników umieszczono w jednym numerze hotelu Europejskiego. 6 aresztowanych rano (3 księży, protojerej, podrabin i Handtke — Scholtz wciąż występował w roli tłomacza) miano zatrzymać jako zakładników spokoju miasta — finansistów zaś Preusker obiecał wypuścić natychmiast po złożeniu kontrybucji, której 50 000 rb.[40 rb = 1 uncja złota] miało być wypłacone o godz. 5-ej po południu.
Tymczasem zaś Preusker wydał nową proklamację do mieszkańców niebywałej wręcz treści: „Zdarzyły się w nocy wypadki strzelania do wojska, przeto wszystkie względy dla ludności ustają. Miasto płaci 50 000 rb. kontrybucji — w razie powtórzenia się strzałów, „co dziesiąty mieszkaniec zostanie rozstrzelany “. Gazety wydawać zabraniam, od godziny 8-ej wieczorem bramy winny być zamknięte i okna oświetlone". Dalej szły znów ogólnikowe, nic nie mówiące przepisy, pomieszane jak groch z kapustą.
Jakie wrażenie wywarła ta nowa konstytucja, łatwo sobie wyobrazić; a wrażenie to było tem większe, że rozpuszczone po mieście patrole, już od godziny 10-tej rano, dopuszczały się niesłychanych nadużyć. Przechodniów brutalnie rewidowano, często bijąc kolbami; przy najmniejszej opozycji — stawiano pod mur i rozstrzeliwano na poczekaniu. Szczególniej wiele faktów rozstrzelania, lub wręcz zastrzelenia, zdarzyło się koło szpitala, gdzie jeszcze znajdowali się żołnierze ranni, a opodal na ulicy — leżało kilkanaście trupów zamordowanych przez żołdactwo w nocy osób. Z okien szpitala można było widzieć całe postępowanie rozjuszonych żołdaków. Rozstrzelano lub zastrzelono tam kilkunastu przechodniów, a postępowanie to było tak wstrząsające, że zdarzały się wypadki odmowy rozstrzelania ze strony żołnierzy, gdy rozbestwiony jakiś leutenant rozkazywał mordować. Jeden taki wypadek na własne oczy widział dr. Koszutski, na którego słowach opowiadanie to opieram.
W ciągu też półgodziny miasto opustoszało. Okolicznych włościan, przybyłych na targ wtorkowy, wojsko rozpędziło — sklepy zamykano na gwałt, mimo ożywionych obrotów po dwudniowym zastoju.
Pojedynczych przechodniów maltretowano w niesłychany sposób, a przy pierwszej próbie oporu — stawiano pod mur i rozstrzeliwano. W ten sposób według obliczeń p. Z. zajmującego się zbieraniem trupów — zamordowano do dwudziestu osób. Sam on pogrzebał 16 rozstrzelanych. Czasem zaś — rozstrzelanie zastępowano wręcz zastrzeleniem przez podoficera z rewolweru. Piszący te słowa omal nie uległ temu również losowi.
Koło 1 w południe, chcąc zasięgnąć języka, wyszedłem z domu i skierowałem się na Główny Rynek. Plac był absolutnie pusty — minąłem warty — obrewidowany tylko przez jednego podejrzliwego ślązaka — a następnie, widząc niemożliwość dostania się do apteki, dokąd miałem wstąpić — powracam. Nagle słychać znane mi dobrze:
„Halt“! Staję posłusznie. Patrol z trzech żołdaków zmierza ku mnie.
„Kommt“! — oczywiście podchodzę — dwuch żołnierzy po bokach — jeden przodem — prowadzi.
Zimno mi się zrobiło, gdy zatrzymaliśmy się pod murem Ratusza — i ja znalazłem się tuż obok trzech ciał, leżących w kałuży krwi — a przed oczami, na słupie rusztowania zobaczyłem krwawo-szarą plamę—mózgu ze krwią zmieszanego. Dwaj żołdacy gimnastycznym krokiem cofają się i stają naprzeciwko — trzeci pozostaje przy mnie.
Obok mnie — leży rozkraczony, twarzą ku moim nogom wykręconą, ze strasznym jakimś wyrazem spokoju, znany mi, akcyźnik, Hoffman — obok niego — roznoszący awizacje woźny magistratu. Całą siłę woli zużywam na zapanowanie nad nerwami — przed oczami mglista wizja — drobny buziak córeczki — łobuzerska — wesoła myśl przelatuje przez głowę: „Likwidacja — reakcja chemiczna — żywot wieczny — amen“. Oto mniej więcej treść mojej psyche w owej chwili — po której rozpoczyna się djalog:
„Hande hoch“! „Geben Sie die Waffen ab“! woła żołdak — niewiele myśląc zapewne o nielogiczności oddawania broni trzymanemi w górze rękami.
„Nie jestem żołnierzem — z wami nie wojuję — jestem polak, a broni żadnej nie mam. Proszę sprawdzić"! — rzucam po niemiecku twardo, wszelkie wysiłki skierowując na to, ażeby zapanować nad sobą. Do wściekłości mnie doprowadza nagle — szkaplerz Częstochowskiej, wyglądający z zakołnierza munduru, stojącego naprzeciwko żołnierza.
„Rodak — ryngraf rycerza — żeby cię cholera — daktyloskopja" — lecą myśli, podczas gdy łapa prusaka błądzi po ubraniu, zostawiając na bieli kamizelki mojej ślad brudnego palucha.
„Gehen Sie weiter“! brzmi wreszcie głęboki bierbas, który mi się w tej chwili głosikiem anioła wydał — i ręka wyciąga się w kierunku wprost przeciwnym temu, dokąd zmierzałem.
„Ich will da gehen“ — odpowiadam z dziwaczną przekorą — ukazując swój kierunek.
„Nuu ja—gehen Sie zuruck!“ brzmi „bierbas“ pokojowo, podczas gdy rodak ze szkaplerzem ziewa, jak hippopotam, a towarzysz jego, młody o latających oczkach niemczyk, do połowy długości palec ulokował w nosie.
Wstrząsnąłem się jednak ze zgrozy na drugi dzień rano, gdy przechodząc koło Ratusza — na swojem niedoszłem miejscu ujrzałem leżącego jakiegoś biednie ubranego trupa z głową zupełnie rozniesioną; ledwie kawałki skóry z ciemnemi włosami trzymały się szyi; opodal zaś leżał jeszcze piąty trup — tęgi, nizki mężczyzna — w mundurowej kurtce — mówiono — że był to kasjer z kasy gubernialnej — Sokołow — rozstrzelany z rozkazu Preuskera. Ja jednak twarzy już poznać nie mogłem. Moi rozmówcy nie ze wszystkiemi byli łaskawi...
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Jeżeli wypadki nocne obaliły w pojęciu naszem wszelkie legendy o wysokiem wyrobieniu wojskowem, odwadze i żelaznej dyscyplinie prusaków, to następny dzień był wyborną ilustracją owej, rzekomo wybitnej, kultury niemieckiej. Obok tchórzostwa bezmiernego, prusacy wykazali zezwierzęcenie zupełne.
Sytuacja wydawała się — zapewne niezwykle groźną. Prusacy mogli mniemać, że miasto zrewoltowane; do żołnierzy strzelano... Prawa wojenne są w tych razach nieubłagane — a odwet straszny. Lecz odwet pruski za rzecz, którą odrazu sami mogliby wyjaśnić i w sytuacji, którą zrozumieć było im łatwo zupełnie, był czemś niewytłomaczonem, czemś sprzecznem i z pojęciami ludzkości i ze zdrową logiką.
Zbitemu prezydentowi oświadczono, że miasto zapłaci kontrybucję i kazano szukać finansistów. Następnie zaś rozpoczęto wybieranie zakładników. Przychodzą dwaj wikarjusze z zapytaniem, czy mogą mszę odprawić. „Gdzie wasz zwierzchnik"? Jeden z nich sprowadza dziekana — ks. Płoszaja, którego natychmiast aresztowano. Służbowy oficer pyta o dwu młodych księży: „A i ci będą dobrzy"! odpowiada Preusker, rozkazując aresztować obu wikarjuszów. Następnie posyłają po duchownych innych wyznań. Przyprowadzono protojereja Siemionowskija, zamiast rabina Lipszyca, bawiącego na kuracji — dostał się w ręce prusaków Moses, podrabin, pastora ani kantora nie znaleziono, natomiast sprowadzono młodego fabrykanta Handtkego, którego zatrzymano w charakterze zakładnika wraz z dyrektorem Wzajemnego Kredytu Scholtzem.
W zamieszaniu i wśród strachu prusaków — trafem ocalał poseł Parczewski, który zgłosił się do komendanta jako przedstawiciel ludności dla wytłomaczenia nieporozumienia, inż. Kleyman i paru innych. Każdy bowiem interesant stawał się kandydatem na zakładnika. Wreszcie Preusker wpadł po rozum do głowy i zaaresztował wszystkich finansistów, którzy zgłaszali się w sprawie kontrybucji.
Ba, nawet podobno do zakładników dołączono urzędnika biura Wzajemnego Kredytu, p. J. G. który jadł z dyr. Scholtzem śniadanie w restauracji. Poza tem przywieziono w dorożce pod silną strażą: Henryka Frenkla, Maurycego Heymana — obywateli i bankiera Mamrotha — później znów dołączono do nich Zygm. Grossa. Preusker żądał kogoś „aus polnischen Bank“ — wskutek czyjejś wskazówki w domu już aresztowano świeżo przybyłego z zagranicy — prezesa Rady Wzajemnego Kredytu—Stanisława Bulewskiego. Wszystkich zakładników umieszczono w jednym numerze hotelu Europejskiego. 6 aresztowanych rano (3 księży, protojerej, podrabin i Handtke — Scholtz wciąż występował w roli tłomacza) miano zatrzymać jako zakładników spokoju miasta — finansistów zaś Preusker obiecał wypuścić natychmiast po złożeniu kontrybucji, której 50 000 rb.[40 rb = 1 uncja złota] miało być wypłacone o godz. 5-ej po południu.
Tymczasem zaś Preusker wydał nową proklamację do mieszkańców niebywałej wręcz treści: „Zdarzyły się w nocy wypadki strzelania do wojska, przeto wszystkie względy dla ludności ustają. Miasto płaci 50 000 rb. kontrybucji — w razie powtórzenia się strzałów, „co dziesiąty mieszkaniec zostanie rozstrzelany “. Gazety wydawać zabraniam, od godziny 8-ej wieczorem bramy winny być zamknięte i okna oświetlone". Dalej szły znów ogólnikowe, nic nie mówiące przepisy, pomieszane jak groch z kapustą.
Jakie wrażenie wywarła ta nowa konstytucja, łatwo sobie wyobrazić; a wrażenie to było tem większe, że rozpuszczone po mieście patrole, już od godziny 10-tej rano, dopuszczały się niesłychanych nadużyć. Przechodniów brutalnie rewidowano, często bijąc kolbami; przy najmniejszej opozycji — stawiano pod mur i rozstrzeliwano na poczekaniu. Szczególniej wiele faktów rozstrzelania, lub wręcz zastrzelenia, zdarzyło się koło szpitala, gdzie jeszcze znajdowali się żołnierze ranni, a opodal na ulicy — leżało kilkanaście trupów zamordowanych przez żołdactwo w nocy osób. Z okien szpitala można było widzieć całe postępowanie rozjuszonych żołdaków. Rozstrzelano lub zastrzelono tam kilkunastu przechodniów, a postępowanie to było tak wstrząsające, że zdarzały się wypadki odmowy rozstrzelania ze strony żołnierzy, gdy rozbestwiony jakiś leutenant rozkazywał mordować. Jeden taki wypadek na własne oczy widział dr. Koszutski, na którego słowach opowiadanie to opieram.
W ciągu też półgodziny miasto opustoszało. Okolicznych włościan, przybyłych na targ wtorkowy, wojsko rozpędziło — sklepy zamykano na gwałt, mimo ożywionych obrotów po dwudniowym zastoju.
Pojedynczych przechodniów maltretowano w niesłychany sposób, a przy pierwszej próbie oporu — stawiano pod mur i rozstrzeliwano. W ten sposób według obliczeń p. Z. zajmującego się zbieraniem trupów — zamordowano do dwudziestu osób. Sam on pogrzebał 16 rozstrzelanych. Czasem zaś — rozstrzelanie zastępowano wręcz zastrzeleniem przez podoficera z rewolweru. Piszący te słowa omal nie uległ temu również losowi.
Koło 1 w południe, chcąc zasięgnąć języka, wyszedłem z domu i skierowałem się na Główny Rynek. Plac był absolutnie pusty — minąłem warty — obrewidowany tylko przez jednego podejrzliwego ślązaka — a następnie, widząc niemożliwość dostania się do apteki, dokąd miałem wstąpić — powracam. Nagle słychać znane mi dobrze:
„Halt“! Staję posłusznie. Patrol z trzech żołdaków zmierza ku mnie.
„Kommt“! — oczywiście podchodzę — dwuch żołnierzy po bokach — jeden przodem — prowadzi.
Zimno mi się zrobiło, gdy zatrzymaliśmy się pod murem Ratusza — i ja znalazłem się tuż obok trzech ciał, leżących w kałuży krwi — a przed oczami, na słupie rusztowania zobaczyłem krwawo-szarą plamę—mózgu ze krwią zmieszanego. Dwaj żołdacy gimnastycznym krokiem cofają się i stają naprzeciwko — trzeci pozostaje przy mnie.
Obok mnie — leży rozkraczony, twarzą ku moim nogom wykręconą, ze strasznym jakimś wyrazem spokoju, znany mi, akcyźnik, Hoffman — obok niego — roznoszący awizacje woźny magistratu. Całą siłę woli zużywam na zapanowanie nad nerwami — przed oczami mglista wizja — drobny buziak córeczki — łobuzerska — wesoła myśl przelatuje przez głowę: „Likwidacja — reakcja chemiczna — żywot wieczny — amen“. Oto mniej więcej treść mojej psyche w owej chwili — po której rozpoczyna się djalog:
„Hande hoch“! „Geben Sie die Waffen ab“! woła żołdak — niewiele myśląc zapewne o nielogiczności oddawania broni trzymanemi w górze rękami.
„Nie jestem żołnierzem — z wami nie wojuję — jestem polak, a broni żadnej nie mam. Proszę sprawdzić"! — rzucam po niemiecku twardo, wszelkie wysiłki skierowując na to, ażeby zapanować nad sobą. Do wściekłości mnie doprowadza nagle — szkaplerz Częstochowskiej, wyglądający z zakołnierza munduru, stojącego naprzeciwko żołnierza.
„Rodak — ryngraf rycerza — żeby cię cholera — daktyloskopja" — lecą myśli, podczas gdy łapa prusaka błądzi po ubraniu, zostawiając na bieli kamizelki mojej ślad brudnego palucha.
„Gehen Sie weiter“! brzmi wreszcie głęboki bierbas, który mi się w tej chwili głosikiem anioła wydał — i ręka wyciąga się w kierunku wprost przeciwnym temu, dokąd zmierzałem.
„Ich will da gehen“ — odpowiadam z dziwaczną przekorą — ukazując swój kierunek.
„Nuu ja—gehen Sie zuruck!“ brzmi „bierbas“ pokojowo, podczas gdy rodak ze szkaplerzem ziewa, jak hippopotam, a towarzysz jego, młody o latających oczkach niemczyk, do połowy długości palec ulokował w nosie.
Wstrząsnąłem się jednak ze zgrozy na drugi dzień rano, gdy przechodząc koło Ratusza — na swojem niedoszłem miejscu ujrzałem leżącego jakiegoś biednie ubranego trupa z głową zupełnie rozniesioną; ledwie kawałki skóry z ciemnemi włosami trzymały się szyi; opodal zaś leżał jeszcze piąty trup — tęgi, nizki mężczyzna — w mundurowej kurtce — mówiono — że był to kasjer z kasy gubernialnej — Sokołow — rozstrzelany z rozkazu Preuskera. Ja jednak twarzy już poznać nie mogłem. Moi rozmówcy nie ze wszystkiemi byli łaskawi...
O nie… Sąd Okregowy w Kaliszu, bandycki, morderczy.
Zaloguj się aby komentować
Józef Dąbrowski "Katastrofa kaliska : opowieść naocznego świadka" wyd. Warszawa 1914 cz VI
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Powoli zaczyna być możliwe odtworzenie obrazu całej katastrofy. Buchalter gazowni M. po 10-ej wieczorem wracał powozem z dworca kolei, mija koło 20-tu żołnierzy podnieconych, śpieszą niemal w popłochu. Dwuch żołnierzy wskakuje na stopnie powozu. „Proszę nas podwieźć do miasta, nieprzyjaciel się zbliża! będzie alarm“! „Ale skąd“? — pyta p. M., "nie może być! Z tej strony? z Niemiec“? „Panie, jak jesteśmy we dwudziestu, tak wszyscyśmy widzieli kolumnę, a jest kilku, co bliżej podeszli do niej, mowę rosyjską słyszeli. Jedź pan, na miłość boską prędko"! Jak się okazało, owa „kolumna" byli to „artielszczycy" ze Szczypiorna. Pozostawieni tam na los szczęścia nie mając co jeść, ruszyli w głąb kraju. Chcąc w nocy obejść Kalisz, zajęty przez prusaków, szli polem. Przed miastem jadący z p. M. żołnierze spotkali oficera. Zeskoczyli z powozu i zameldowali mu widocznie o owej kolumnie. Oficer natychmiast siadł w dorożkę i popędził co koń wyskoczy do miasta. Ten to właśnie oficer dał strzał rewolwerowy na alarm, który słyszałem, siedząc przy biurku, u siebie. Widzieli to na własne oczy adwokat W., Dr. K., właściciel przedsiębiorstwa „Hygjena“, którzy, odprowadziwszy do domu mecenasa Z., szli zwolna ulicą, oraz niezależnie od nich, właściciel warsztatu ślusarskiego K. Wszyscy oni zgodnie opowiadają, że oficer pruski, stojąc w pędzącej na Wrocławską co sił dorożce, strzelił w górę z rewolweru...
Wieść o zbliżających się rosjanach spadła jak grom na raczących się wesoło kolacją, zakrapianą obficie szampanem, w towarzystwie okolicznych bon-viveurów Ch., D., B. i paru innych, w Hotelu Europejskim oficerów pruskich. Zamieszanie wśród nich powstało ogromne. Zbiegł z numeru komendant, cywilów oczywiście wyproszono. Nie przyjęto nawet przybyłych z przekładem odezwy do mieszkańców pp. M. i Sch.
„Komendantowi teraz nie odezwy w głowie“ — rzucił im adjutant. Zamieszanie wzmogło się jeszcze bardziej, gdy na rowerze wpadł zziajany i wystraszony żołnierz z pikiet na szosie Łódzkiej z doniesieniem, że od Opatówka idzie nowa kolumna rosjan. Prusaków ogarnia panika. Pozostawiając przy komendanturze kilkunastu ułanów z rewolwerami i rozkazem „strzelania w łeb“ każdemu, co się zbliży do hotelu, oraz umieściwszy w tymże celu piechurów w oknach, oficerowie w dorożkach, a Preusker konno, momentalnie ruszyli galopem do swych oddziałów.
Owi rosjanie, idący od Opatówka, byli to zapasowi, których porzucono w Łasku, a którzy, nic nie wiedząc o zajęciu Kalisza, szli kupą, śpiewając pieśni żołnierskie. Wśród strzelaniny padło ich kilkunastu, kilkudziesięciu po uprzedniem zmaltretowaniu w Rynku przed Ratuszem, zamknięto w więzieniu.
Oszaleli widocznie ze strachu przed osaczeniem, prusacy rozpoczęli strzelaninę bezładną. Ustawiwszy się u wylotów i na przecięciach ulic, prusacy strzelali bezładnemi salwami na wszystkie strony, widocznie pragnąc przestraszyć mniemanego nieprzyjaciela. Zamieszanie i przerażenie panowało wśród nich niesłychane! Inżynier G., leżąc na pochyłym brzegu kanału Prosny koło baru „a la Hawełka“, słyszał, jak tuż nad nim Preusker krzyczał głosem, pełnym irytacji do oficerów:
„Na miłość Boską, czegoście panowie narobili"!
Salwy brzmiały za salwami bez komendy, bez żadnego porządku. Kule gwizdały na ulicach, raniąc przechodniów, co jeszcze nie zdołali ukryć się do bram i mieszkań, oraz żołnierzy, strzelających w innych miejscach.
Wśród tej strzelaniny, a nawet zdaje się na jej początku padły podobno strzały do wojska z domów. Fakt tych strzałów nie zostanie na pewno nigdy stwierdzony. Zdaje się jednak, że miały one miejsce niestety. Z pomiędzy całej masy najrozmaitszych opowieści o nich, rzekomo naocznych świadków wiarogodne zupełnie są dwa. Jedno, to żołnierza, rannego kulą rewolwerową marnego kalibru w udo, które to opowiadanie przytoczyłem wyżej, a drugie dorożkarza Nr 68, nazwiskiem Żołądź, jeżeli dobrze je podał.
Dorożkarz ów przywiózł właśnie pasażerów z szosy tureckiej i wśród najgwałtowniejszego alarmu wpadł na Główny Rynek, nieomal wprost na prusaków. Ci momentalnie chwycili dorożkę i zaczęli rewidować jej wnętrze. W trakcie tego dorożkarz usłyszał strzał z okna pierwszego piętra jednego z domów. Jakiś żołnierz, trafiony kulą, pada, inni momentalnie sformowawszy dwie linje zabezpieczone z boków dorożką, której konie mocno trzymali przy pyskach żołnierze i murem kamienicy, rozpoczęli bezładną strzelaninę w okna kamienicy i w przestrzeń na obie strony. Po kilku minutach żołnierze, wziąwszy rannego towarzysza, pobiegli w stronę Hotelu Europejskiego ku Marjańskiej...
O strzałach do żołnierzy oczywiście urosły całe legendy. Prasa niemiecka, tłómacząc[sic] owo zwierzęce zniszczenie miasta, wypisywała najprzeróżniejsze brednie o ukrytych kozakach, o dziesiątkach strzałów, jakie sypały grad kul na nie szczęsnych wojaków, ufających bezgranicznie szatanom - kaliszanom i t. d., słowem, z gwałtów własnych, spowodowanych jedynie bezmiernem tchórzostwem i brakiem orjentacji dowódców, zrobili jakąś straszliwą noc Ś-go Bartłomieja... Jedno zaś można stwierdzić, bez względu na to, czy strzały były, lub nie; katastrofę nie one wywołały. Prusacy strzelać zaczęli na wszystkie strony odrazu, a nawet ów strzał alarmowy, dany przez oficera, o którym mówiłem, poszedł na karb rzekomych spiskowców, czy kozaków. Cała kamienica, koło której padł ów strzał nieszczęsny, była ostrzelana aż do wysokości drugiego piętra kulami.
W Ratuszu podobno straszne działy się rzeczy. Prezydenta zbito kolbami i w bieliźnie tylko wywleczono na ulicę, dwuch woźnych za niedość pośpieszne otwarcie drzwi dobijającym się prusakom, rozstrzelano na miejscu. Straszna katastrofa również stała się we młynie Deutschmana, którą określę według opowiadania jednej z ofiar, nocnego stróża, ocalonego od śmierci zaprawdę cudownym nieomal sposobem.
Właściciel młyna wyjednał u Preuskera pozwolenie na posiadanie rewolwerów przez nocnego stróża i trzech robotników, którzy stale nocowali w fabryce. Zarazem p. D. zapowiedział stróżowi, ażeby na pierwsze wezwanie w niemieckim języku wygłoszone bezzwłocznie otwierał bramę. Stróż, usłyszawszy podczas strzelaniny dobijanie się i niemiecką rozmowę bramę otworzył, sam zaś, bojąc się strzałów, szybko powrócił do budki. Nagle wpada kilku prusaków z krzykiem, rzucają się na niego i na trzech nadbiegłych z rewolwerami robotników, nocujących w zabudowaniach. Rewidują ich, a znalazłszy rewolwery i dojrzawszy na piersiach stróża wiszącą gwizdawkę, podnoszą wrzask i zaczynają nieboraka szarpać. W końcu wszystkich czterech wloką na Dóbrzecką, stawiają pod mur: „Ręce do góry“! Przed nimi staje szereg prusaków z karabinami gotowemi do strzału. „Trzymam ja ręce do góry — a jakem pomyślał że już, żony i dzieci nie obaczę, tom płakać zaczął. Widzę, a tu niemcowi przedemną strzelba się w ręcach trzęsie, też płacze. Raptem huk straszny się rozległ. Coś mnie palnęło w gębę i głowę, coś w rękę, lecę na ziemię, koło mnie wszyscy trzej, co ze mną byli. Ręka boli okrutnie—na jedno oko całkiem nie widzę, drugim jeno patrzę, aż tu mnie niemiec sztykiem w zadek dżga — ja tu już udaję martwego... Odeszli. Ktoś za mną grzebał mi na plecach, grzebał, ja nic, bom się bał strasznie, żeby miemce nie wrócili. Potem i on grzebać przestał. A miemce wracali, raz poraź kogoś koło nas stawiali i zabijali — ja wtedy tylko oko zamykałem... możem to i omdlał raz i drugi nie wiem... Rano dopiero — patrzę, niemców nie ma — jedzie ksiądz Majewski w komży z Panem Rogiem widać. Podnoszę ja się i o poratowanie wołam “...
Przywieziony do szpitala przez ks. M. ów stróż, pomimo poważnej rany twarzy, strzaskania kości ramieniowej i kłutej rany bagnetem, został uratowany. Dodać trzeba, że w miejscu, gdzie leżał uratowany ów stróż, walało się kilkunastu rozstrzelanych w ciągu nocy i ranka przechodniów. Za co? Zdaje się na to odpowiedzi nigdy nie będzie.
Ofiar tej strasznej nocy było koło czterdziestu w dużej części z pomiędzy powracających tłumem rezerwistów.
Opodal cmentarzy, gdzie rozstrzeliwano dla widzimisię jakiegoś żołdaka, leżało pod murem kilkanaście ciał przeważnie robotników, śpieszących widocznie rano do roboty w mieście, wielu konwulsyjnie w palcach ściskało bańki ze śniadaniem... Trupy przeważnie były zeszpecone straszliwie kulami.
Z pomiędzy prusaków trupem padło kilku, a koło trzydziestu zostało rannych, z tych nieomal wszyscy kulami karabinowemi przez swoich. Nie wiem, czy kiedykolwiek możliwem będzie ustalenie z czyjej winy wynikła ta straszliwa katastrofa. W pierwszej chwili odrazu stanęła na myśli wszystkich prowokacja pruska. Według mego zdania, wyklucza ją jednak samo zachowanie się prusaków, które też i wyjaśnia poniekąd genezę wypadków nocnych. Trudno sobie wyobrazić ich strach i przerażenie a również i nieład, wskutek tego wynikły wśród wojska. Sama liczba postrzelonych pruskiemi kulami prusaków (trzydziestu kilku, trzydziestu rannych opatrzyli w szpitalu Św. Trójcy lekarze Dreszer, Sikorski, Koszutski, prócz wojskowych) jest wymowną ilustracją popłochu, co wyklucza wszelkie przygotowania. Wogóle osławiona pruska dyscyplina i sprawność okazały się mitem. Tchórzostwo wojska pruskiego w Kaliszu było w ciągu tej pamiętnej nocy wręcz bezprzykładne, a rozprzężenie zupełne. Dość powiedzieć, że na skutek kilku luźnych strzałów^, bataljon piechoty potrafił rzucać się po mieście i mordować wzajemnie, lub zabijać przygodnych mieszkańców w ciągu pół godziny bez mała!
Zresztą jaki cel miałaby prowokacja pruska? Wywołać starcie z polakami dla zaszachowania polskiej polityki Austrji? To znów wykluczają odezwy do polaków, rozrzucane masowo, a przedewszystkiem niesłychanie, jak widzieliśmy, łagodne i względne postępowanie prusaków po zajęciu Kalisza, jak również delikatność i względność patrolów na wsi.
Nie trzeba też być wielkim psychologiem, aby przyjść do przekonania, że jedyną bodaj przyczyną katastrofy kaliskiej było bezprzykładne rzeczywiście tchórzostwo i panika prusaków. Strzały, dane do wojska wśród zamieszania i salw z jego strony, były zjawiskiem wtórnem. Dopiero też później — Preusker i prasa niemiecka dla usprawiedliwienia swej zwierzęcości—stworzyły całe opowieści o niebezpieczeństwie, na jakie byli narażeni prusacy w Kaliszu.
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Powoli zaczyna być możliwe odtworzenie obrazu całej katastrofy. Buchalter gazowni M. po 10-ej wieczorem wracał powozem z dworca kolei, mija koło 20-tu żołnierzy podnieconych, śpieszą niemal w popłochu. Dwuch żołnierzy wskakuje na stopnie powozu. „Proszę nas podwieźć do miasta, nieprzyjaciel się zbliża! będzie alarm“! „Ale skąd“? — pyta p. M., "nie może być! Z tej strony? z Niemiec“? „Panie, jak jesteśmy we dwudziestu, tak wszyscyśmy widzieli kolumnę, a jest kilku, co bliżej podeszli do niej, mowę rosyjską słyszeli. Jedź pan, na miłość boską prędko"! Jak się okazało, owa „kolumna" byli to „artielszczycy" ze Szczypiorna. Pozostawieni tam na los szczęścia nie mając co jeść, ruszyli w głąb kraju. Chcąc w nocy obejść Kalisz, zajęty przez prusaków, szli polem. Przed miastem jadący z p. M. żołnierze spotkali oficera. Zeskoczyli z powozu i zameldowali mu widocznie o owej kolumnie. Oficer natychmiast siadł w dorożkę i popędził co koń wyskoczy do miasta. Ten to właśnie oficer dał strzał rewolwerowy na alarm, który słyszałem, siedząc przy biurku, u siebie. Widzieli to na własne oczy adwokat W., Dr. K., właściciel przedsiębiorstwa „Hygjena“, którzy, odprowadziwszy do domu mecenasa Z., szli zwolna ulicą, oraz niezależnie od nich, właściciel warsztatu ślusarskiego K. Wszyscy oni zgodnie opowiadają, że oficer pruski, stojąc w pędzącej na Wrocławską co sił dorożce, strzelił w górę z rewolweru...
Wieść o zbliżających się rosjanach spadła jak grom na raczących się wesoło kolacją, zakrapianą obficie szampanem, w towarzystwie okolicznych bon-viveurów Ch., D., B. i paru innych, w Hotelu Europejskim oficerów pruskich. Zamieszanie wśród nich powstało ogromne. Zbiegł z numeru komendant, cywilów oczywiście wyproszono. Nie przyjęto nawet przybyłych z przekładem odezwy do mieszkańców pp. M. i Sch.
„Komendantowi teraz nie odezwy w głowie“ — rzucił im adjutant. Zamieszanie wzmogło się jeszcze bardziej, gdy na rowerze wpadł zziajany i wystraszony żołnierz z pikiet na szosie Łódzkiej z doniesieniem, że od Opatówka idzie nowa kolumna rosjan. Prusaków ogarnia panika. Pozostawiając przy komendanturze kilkunastu ułanów z rewolwerami i rozkazem „strzelania w łeb“ każdemu, co się zbliży do hotelu, oraz umieściwszy w tymże celu piechurów w oknach, oficerowie w dorożkach, a Preusker konno, momentalnie ruszyli galopem do swych oddziałów.
Owi rosjanie, idący od Opatówka, byli to zapasowi, których porzucono w Łasku, a którzy, nic nie wiedząc o zajęciu Kalisza, szli kupą, śpiewając pieśni żołnierskie. Wśród strzelaniny padło ich kilkunastu, kilkudziesięciu po uprzedniem zmaltretowaniu w Rynku przed Ratuszem, zamknięto w więzieniu.
Oszaleli widocznie ze strachu przed osaczeniem, prusacy rozpoczęli strzelaninę bezładną. Ustawiwszy się u wylotów i na przecięciach ulic, prusacy strzelali bezładnemi salwami na wszystkie strony, widocznie pragnąc przestraszyć mniemanego nieprzyjaciela. Zamieszanie i przerażenie panowało wśród nich niesłychane! Inżynier G., leżąc na pochyłym brzegu kanału Prosny koło baru „a la Hawełka“, słyszał, jak tuż nad nim Preusker krzyczał głosem, pełnym irytacji do oficerów:
„Na miłość Boską, czegoście panowie narobili"!
Salwy brzmiały za salwami bez komendy, bez żadnego porządku. Kule gwizdały na ulicach, raniąc przechodniów, co jeszcze nie zdołali ukryć się do bram i mieszkań, oraz żołnierzy, strzelających w innych miejscach.
Wśród tej strzelaniny, a nawet zdaje się na jej początku padły podobno strzały do wojska z domów. Fakt tych strzałów nie zostanie na pewno nigdy stwierdzony. Zdaje się jednak, że miały one miejsce niestety. Z pomiędzy całej masy najrozmaitszych opowieści o nich, rzekomo naocznych świadków wiarogodne zupełnie są dwa. Jedno, to żołnierza, rannego kulą rewolwerową marnego kalibru w udo, które to opowiadanie przytoczyłem wyżej, a drugie dorożkarza Nr 68, nazwiskiem Żołądź, jeżeli dobrze je podał.
Dorożkarz ów przywiózł właśnie pasażerów z szosy tureckiej i wśród najgwałtowniejszego alarmu wpadł na Główny Rynek, nieomal wprost na prusaków. Ci momentalnie chwycili dorożkę i zaczęli rewidować jej wnętrze. W trakcie tego dorożkarz usłyszał strzał z okna pierwszego piętra jednego z domów. Jakiś żołnierz, trafiony kulą, pada, inni momentalnie sformowawszy dwie linje zabezpieczone z boków dorożką, której konie mocno trzymali przy pyskach żołnierze i murem kamienicy, rozpoczęli bezładną strzelaninę w okna kamienicy i w przestrzeń na obie strony. Po kilku minutach żołnierze, wziąwszy rannego towarzysza, pobiegli w stronę Hotelu Europejskiego ku Marjańskiej...
O strzałach do żołnierzy oczywiście urosły całe legendy. Prasa niemiecka, tłómacząc[sic] owo zwierzęce zniszczenie miasta, wypisywała najprzeróżniejsze brednie o ukrytych kozakach, o dziesiątkach strzałów, jakie sypały grad kul na nie szczęsnych wojaków, ufających bezgranicznie szatanom - kaliszanom i t. d., słowem, z gwałtów własnych, spowodowanych jedynie bezmiernem tchórzostwem i brakiem orjentacji dowódców, zrobili jakąś straszliwą noc Ś-go Bartłomieja... Jedno zaś można stwierdzić, bez względu na to, czy strzały były, lub nie; katastrofę nie one wywołały. Prusacy strzelać zaczęli na wszystkie strony odrazu, a nawet ów strzał alarmowy, dany przez oficera, o którym mówiłem, poszedł na karb rzekomych spiskowców, czy kozaków. Cała kamienica, koło której padł ów strzał nieszczęsny, była ostrzelana aż do wysokości drugiego piętra kulami.
W Ratuszu podobno straszne działy się rzeczy. Prezydenta zbito kolbami i w bieliźnie tylko wywleczono na ulicę, dwuch woźnych za niedość pośpieszne otwarcie drzwi dobijającym się prusakom, rozstrzelano na miejscu. Straszna katastrofa również stała się we młynie Deutschmana, którą określę według opowiadania jednej z ofiar, nocnego stróża, ocalonego od śmierci zaprawdę cudownym nieomal sposobem.
Właściciel młyna wyjednał u Preuskera pozwolenie na posiadanie rewolwerów przez nocnego stróża i trzech robotników, którzy stale nocowali w fabryce. Zarazem p. D. zapowiedział stróżowi, ażeby na pierwsze wezwanie w niemieckim języku wygłoszone bezzwłocznie otwierał bramę. Stróż, usłyszawszy podczas strzelaniny dobijanie się i niemiecką rozmowę bramę otworzył, sam zaś, bojąc się strzałów, szybko powrócił do budki. Nagle wpada kilku prusaków z krzykiem, rzucają się na niego i na trzech nadbiegłych z rewolwerami robotników, nocujących w zabudowaniach. Rewidują ich, a znalazłszy rewolwery i dojrzawszy na piersiach stróża wiszącą gwizdawkę, podnoszą wrzask i zaczynają nieboraka szarpać. W końcu wszystkich czterech wloką na Dóbrzecką, stawiają pod mur: „Ręce do góry“! Przed nimi staje szereg prusaków z karabinami gotowemi do strzału. „Trzymam ja ręce do góry — a jakem pomyślał że już, żony i dzieci nie obaczę, tom płakać zaczął. Widzę, a tu niemcowi przedemną strzelba się w ręcach trzęsie, też płacze. Raptem huk straszny się rozległ. Coś mnie palnęło w gębę i głowę, coś w rękę, lecę na ziemię, koło mnie wszyscy trzej, co ze mną byli. Ręka boli okrutnie—na jedno oko całkiem nie widzę, drugim jeno patrzę, aż tu mnie niemiec sztykiem w zadek dżga — ja tu już udaję martwego... Odeszli. Ktoś za mną grzebał mi na plecach, grzebał, ja nic, bom się bał strasznie, żeby miemce nie wrócili. Potem i on grzebać przestał. A miemce wracali, raz poraź kogoś koło nas stawiali i zabijali — ja wtedy tylko oko zamykałem... możem to i omdlał raz i drugi nie wiem... Rano dopiero — patrzę, niemców nie ma — jedzie ksiądz Majewski w komży z Panem Rogiem widać. Podnoszę ja się i o poratowanie wołam “...
Przywieziony do szpitala przez ks. M. ów stróż, pomimo poważnej rany twarzy, strzaskania kości ramieniowej i kłutej rany bagnetem, został uratowany. Dodać trzeba, że w miejscu, gdzie leżał uratowany ów stróż, walało się kilkunastu rozstrzelanych w ciągu nocy i ranka przechodniów. Za co? Zdaje się na to odpowiedzi nigdy nie będzie.
Ofiar tej strasznej nocy było koło czterdziestu w dużej części z pomiędzy powracających tłumem rezerwistów.
Opodal cmentarzy, gdzie rozstrzeliwano dla widzimisię jakiegoś żołdaka, leżało pod murem kilkanaście ciał przeważnie robotników, śpieszących widocznie rano do roboty w mieście, wielu konwulsyjnie w palcach ściskało bańki ze śniadaniem... Trupy przeważnie były zeszpecone straszliwie kulami.
Z pomiędzy prusaków trupem padło kilku, a koło trzydziestu zostało rannych, z tych nieomal wszyscy kulami karabinowemi przez swoich. Nie wiem, czy kiedykolwiek możliwem będzie ustalenie z czyjej winy wynikła ta straszliwa katastrofa. W pierwszej chwili odrazu stanęła na myśli wszystkich prowokacja pruska. Według mego zdania, wyklucza ją jednak samo zachowanie się prusaków, które też i wyjaśnia poniekąd genezę wypadków nocnych. Trudno sobie wyobrazić ich strach i przerażenie a również i nieład, wskutek tego wynikły wśród wojska. Sama liczba postrzelonych pruskiemi kulami prusaków (trzydziestu kilku, trzydziestu rannych opatrzyli w szpitalu Św. Trójcy lekarze Dreszer, Sikorski, Koszutski, prócz wojskowych) jest wymowną ilustracją popłochu, co wyklucza wszelkie przygotowania. Wogóle osławiona pruska dyscyplina i sprawność okazały się mitem. Tchórzostwo wojska pruskiego w Kaliszu było w ciągu tej pamiętnej nocy wręcz bezprzykładne, a rozprzężenie zupełne. Dość powiedzieć, że na skutek kilku luźnych strzałów^, bataljon piechoty potrafił rzucać się po mieście i mordować wzajemnie, lub zabijać przygodnych mieszkańców w ciągu pół godziny bez mała!
Zresztą jaki cel miałaby prowokacja pruska? Wywołać starcie z polakami dla zaszachowania polskiej polityki Austrji? To znów wykluczają odezwy do polaków, rozrzucane masowo, a przedewszystkiem niesłychanie, jak widzieliśmy, łagodne i względne postępowanie prusaków po zajęciu Kalisza, jak również delikatność i względność patrolów na wsi.
Nie trzeba też być wielkim psychologiem, aby przyjść do przekonania, że jedyną bodaj przyczyną katastrofy kaliskiej było bezprzykładne rzeczywiście tchórzostwo i panika prusaków. Strzały, dane do wojska wśród zamieszania i salw z jego strony, były zjawiskiem wtórnem. Dopiero też później — Preusker i prasa niemiecka dla usprawiedliwienia swej zwierzęcości—stworzyły całe opowieści o niebezpieczeństwie, na jakie byli narażeni prusacy w Kaliszu.
Zaloguj się aby komentować
Józef Dąbrowski "Katastrofa kaliska : opowieść naocznego świadka" wyd. Warszawa 1914 cz V
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Miasto wciąż w nastroju świątecznym. Na ulicach tłumy ludzi spacerujących i rozprawiających z ożywieniem. Aleja Józefiny przepełniona — park również. Spotykam redaktora Przybylskiego, komunikuję mu nowości, wzamian dowiaduję się, że komendant, niezwykle przyzwoity człowiek, wydaje glejty na swobodne wychodzenie z miasta, gazetom obiecał dostarczać informacji, a prosi tylko o wpływanie na publiczność, żeby nie dokuczała żołnierzom gapiostwem. „Te tłumy ciągłe przed mojem mieszkaniem są wręcz nieznośne" — zakończył. Po ulicach, w cukierniach i barach pełno żołnierzy i podoficerów. Ogromna część z nich — polacy. Rozmawiają chętnie i są bardzo wylani. Wśród niemców sporo socjal-demokratów, piorunujących na wojnę. „To zbrodnia przeciw ludzkości — ta wojna — peroruje jakiś prusak w cywilu, jak się okazuje zecer z Ostrzeszowa — myśmy jej nie chcieli i nie chcemy — barbarzyńska Rosja pchała do wojny — musi też za nią dobrze zapłacić". Co do widoków wojny — różnią się — nie znać jednak ani zapału, ani wiary w zwycięstwo. „Z Rosją damy sobie radę: jej nieporządek ją obali. Z Francją będzie o wiele ciężej"... Tu będziemy maszerowali — weźmiemy „Lodz", Warszawę i pod „Brest-Litowsk“ wspólnie z austryakami wygramy walną bitwę". O — panowie — słychać znów — wy szczęśliwi, dziękujcie Bogu że dziś i jutro nie jesteście w Kownie, albo pod Kownem. Tam dopiero uciecha! Tam kamień na kamieniu „mit Mann und Maus“ djabli wezmą. W tak pokojowym nastroju, pełen idyllicznych stosunków ze zdobywcami, zasypiał zwolna Kalisz...
...Gdyśmy siadali do herbaty wieczornej, nagle weszła poruszona nieco służąca. „Proszę państwa, mówili ludzie w sklepie, że dziś w nocy kozaki napadną na Kalisz i niemców wyrżną, czy nam się aby co nie dostanie"? Oczywiście uspakajamy ją zapewnieniem, że nic podobnego stać się nie może, a jednak bodaj czy nie było tam zapowiedzi katastrofy, która czekała miasto tej nocy.
Było już koło jedenastej. Aleja i Rynek były pełne jeszcze spacerowiczów, gdy nagle, siedząc przy biurku, usłyszałem pojedyńczy wystrzał rewolwerowy. Strzelono — zdawało się — bądź w Rynku, bądź też na której z ciasnych przyległych ulic. Tknięty jakimś niewytłomaczonem przeczuciem, poszedłem do żony przygotowującej się do spoczynku i ostrzegłem, że dano sygnał alarmowy, żeby więc nie bała się, gdy niemcy zaczną manewrować ulicami... Po jakichś dziesięciu minutach, które upłynęły od owego pojedyńczego wystrzału, nagle krzyk jakiś przeraźliwy i tupot nóg rozległ się w Alei Józefiny, jeszcze wypełnionej spacerującemi. Biegł oddziałek prusaków z kilkunastu żołnierzy złożony od strony parku ku Wrocławskiej, krzycząc na publiczność, aby szła do domów. Wszczął się popłoch i w ciągu kilku minut Aleja opustoszała niemal zupełnie. Nagle od strony Wrocławskiej grzechot karabinowego ognia rozległ się wśród ciszy, a tuż potem ze wszystkich stron rozległy się salwy... Stojąc w oknie mieszkania, widzę coś dziwnego. Oddziałek, co niedawno spędził publiczność, spotkał się z innym większym. Przystanęli. Słychać rozmowę urywaną... nerwową... Pojedyncze wyrazy nie dadzą się ułożyć w zdania... Wreszcie oba połączone oddziały rozsypują się w tyralierkę przez całą szerokość ulicy i zaczynają biedz w stronę parku... Salwy tymczasem grzmią za salwami, a w monotonję strzałów karabinowych wrzyna się trzask kartaczownic... W Alei słychać metaliczny świst kul. Wkrótce widzę tyralierów pruskich, powracających z parku w nieładzie. Po chwili znowu wracają, teraz już strzelając w biegu. Widzę wyraźnie, że dzieje się z nimi coś niesłychanego: rzucają się wtył i wprzód zamknięci Aleją... strzelają naoślep. Strzelanina z karabinów i kartaczow nie trwa koło dwudziestu minut, poczem milknie. Słychać tylko kroki zapóżnionych przechodniów, biegnących teraz co tchu do domu. W jakieś pół godziny nowe salwy karabinowe i znów jakieś parę minut grają karabiny... Wreszcie cichnie wszystko...
Wczesnym rankiem 4 sierpnia 1914, dopiero sprawa stanęła wyraźnie. Porozrzucane trupy w Rynku, na Wrocławskiej, Warszawskiej i w kilku innych ulicach pozwoliły zorjentować się co do rozmiarów katastrofy choćby tylko w ogólnych zarysach. Po mieście krążą patrole z groźną miną. Koło hotelu Europejskiego kordony nie przepuszczają nikogo... Przerażenie i zdumienie niemal na wszystkich twarzach przechodniów...
Wieści o nocnej strzelaninie najrozmaitsze. W redakcji „Kurjera Kaliskiego" dowiaduję się, że redaktor był już rano u Preuskera, który przyjął go wściekły... „Hańba“! „Zbrodnia"! Strzelać do bezbronnych żołnierzy w nocy z ukrycia! Myśmy do was przyszli jako przyjaciele, w zaufaniu, a wyście nam odpłacili nikczemną zdradą! Precz! Zbrodnia! Z ukrycia strzelać do żołnierzy! — mówił rozwścieczony
Piszę naprędce na prośbę redakcji artykuł o charakterze odezwy uspokajającej treści, które mu nie sądzone było ujrzeć już światła dziennego i śpieszę na miasto. Trupy jeszcze nie uprzątnięte. Na Głównym Rynku widzę zabitego konia, dwa trupy, zdaje się woźnych magistratu obok kolumnady Ratusza rzucone pod ścianę, stosy tobołków zgarnięte na kupę. W ulicy Wrocławskiej dom Rotha gęsto postrzelany kulami, toż samo rogowy dom Openhejma przy ul. Józefiny... Opowiadają o mnóstwie trupów obok szpitala. Spieszę tam i widzę obok rogatki tłum otacza ośmnaście trupów, podziurawionych kulami jak sito.
W różnych miejscowościach miasta po kilku. Widzę jak młody elektrotechnik Lebiedziński organizuje na prędce zbieranie trupów. O rannych nie słychać, pochowali się widocznie. W szpitalu niewielu ich — w domach? nie wiadomo. Natomiast w szpitalu idzie gwałtowna praca nad opatrywaniem żołnierzy. Lekarze miejscowi dopomagają wojskowemu, co wczoraj „przyjmował" kasę miejską, a roboty moc. Koło 30 żołnierzy ranionych i pokaleczonych znalazło pomieszczenia, przy rannych warta z minami srogiemi. Lekarze opatrują rannych nerwowo, z łatwo zrozumiałym niepokojem. Wyjmują jakiemuś żołnierzowi kulę na 2 cm. długa, stożkowata, oczywiście z karabinu... „O, to „nasi“ mnie postrzelili", rzuca żołnierz. Kilku innych ma rany identyczne, kule jednak przeszły na wylot. Nad znalezioną kulą zaczyna się dyskusja. Żołnierze poznają w niej pruską, lekarz jednak energicznie zaprzecza. „Podobna do naszej? ale to z karabina rosyjskiego, napewno"! energicznie rzuca przytem znaczące spojrzenie na żołnierzy. Jeden z felczerów z cicha kulę usuwa i chowa. Rany żołnierze odnieśli nie wiadomo gdzie, wśród strzelaniny, oczywiście od swoich. Zaledwie jedna z ran postrzałowych wydaje się mocno podejrzana.
„Szliśmy szybko na alarm — powiada młody żołnierz polak, gdy nagle skądsić strzelono, my dalej uciekać, a oto tamten, pokazuje na leżącego opodal kamrata, złapał się za nogę i przysiadł. Przewróciliśmy się, zrobiła się kupa, wszyscy na mnie, potem wzięliśmy jego.“
Wskazany przez opowiadającego żołnierz miał ranę zadaną widocznie kulą rewolwerową w udo, jak stwierdził Dr. K. Rannych wkrótce zabierają ze szpitala... Zabitych żołnierzy było kilku, trupy jednak zostały jeszcze w nocy uprzątnięte.
Na zdjęciach Aleja nazwana najpierw imieniem Fryderyka Wilhelma, następnie królowej Luizy (żony Fryderyka Wilhelma III), Józefiny (żony Napoleona), Aleksandry (żony Piłsudskiego), Hermana Göringa, Józefa Stalina, a od 1956 Aleją Wolności
@alaMAkota
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Miasto wciąż w nastroju świątecznym. Na ulicach tłumy ludzi spacerujących i rozprawiających z ożywieniem. Aleja Józefiny przepełniona — park również. Spotykam redaktora Przybylskiego, komunikuję mu nowości, wzamian dowiaduję się, że komendant, niezwykle przyzwoity człowiek, wydaje glejty na swobodne wychodzenie z miasta, gazetom obiecał dostarczać informacji, a prosi tylko o wpływanie na publiczność, żeby nie dokuczała żołnierzom gapiostwem. „Te tłumy ciągłe przed mojem mieszkaniem są wręcz nieznośne" — zakończył. Po ulicach, w cukierniach i barach pełno żołnierzy i podoficerów. Ogromna część z nich — polacy. Rozmawiają chętnie i są bardzo wylani. Wśród niemców sporo socjal-demokratów, piorunujących na wojnę. „To zbrodnia przeciw ludzkości — ta wojna — peroruje jakiś prusak w cywilu, jak się okazuje zecer z Ostrzeszowa — myśmy jej nie chcieli i nie chcemy — barbarzyńska Rosja pchała do wojny — musi też za nią dobrze zapłacić". Co do widoków wojny — różnią się — nie znać jednak ani zapału, ani wiary w zwycięstwo. „Z Rosją damy sobie radę: jej nieporządek ją obali. Z Francją będzie o wiele ciężej"... Tu będziemy maszerowali — weźmiemy „Lodz", Warszawę i pod „Brest-Litowsk“ wspólnie z austryakami wygramy walną bitwę". O — panowie — słychać znów — wy szczęśliwi, dziękujcie Bogu że dziś i jutro nie jesteście w Kownie, albo pod Kownem. Tam dopiero uciecha! Tam kamień na kamieniu „mit Mann und Maus“ djabli wezmą. W tak pokojowym nastroju, pełen idyllicznych stosunków ze zdobywcami, zasypiał zwolna Kalisz...
...Gdyśmy siadali do herbaty wieczornej, nagle weszła poruszona nieco służąca. „Proszę państwa, mówili ludzie w sklepie, że dziś w nocy kozaki napadną na Kalisz i niemców wyrżną, czy nam się aby co nie dostanie"? Oczywiście uspakajamy ją zapewnieniem, że nic podobnego stać się nie może, a jednak bodaj czy nie było tam zapowiedzi katastrofy, która czekała miasto tej nocy.
Było już koło jedenastej. Aleja i Rynek były pełne jeszcze spacerowiczów, gdy nagle, siedząc przy biurku, usłyszałem pojedyńczy wystrzał rewolwerowy. Strzelono — zdawało się — bądź w Rynku, bądź też na której z ciasnych przyległych ulic. Tknięty jakimś niewytłomaczonem przeczuciem, poszedłem do żony przygotowującej się do spoczynku i ostrzegłem, że dano sygnał alarmowy, żeby więc nie bała się, gdy niemcy zaczną manewrować ulicami... Po jakichś dziesięciu minutach, które upłynęły od owego pojedyńczego wystrzału, nagle krzyk jakiś przeraźliwy i tupot nóg rozległ się w Alei Józefiny, jeszcze wypełnionej spacerującemi. Biegł oddziałek prusaków z kilkunastu żołnierzy złożony od strony parku ku Wrocławskiej, krzycząc na publiczność, aby szła do domów. Wszczął się popłoch i w ciągu kilku minut Aleja opustoszała niemal zupełnie. Nagle od strony Wrocławskiej grzechot karabinowego ognia rozległ się wśród ciszy, a tuż potem ze wszystkich stron rozległy się salwy... Stojąc w oknie mieszkania, widzę coś dziwnego. Oddziałek, co niedawno spędził publiczność, spotkał się z innym większym. Przystanęli. Słychać rozmowę urywaną... nerwową... Pojedyncze wyrazy nie dadzą się ułożyć w zdania... Wreszcie oba połączone oddziały rozsypują się w tyralierkę przez całą szerokość ulicy i zaczynają biedz w stronę parku... Salwy tymczasem grzmią za salwami, a w monotonję strzałów karabinowych wrzyna się trzask kartaczownic... W Alei słychać metaliczny świst kul. Wkrótce widzę tyralierów pruskich, powracających z parku w nieładzie. Po chwili znowu wracają, teraz już strzelając w biegu. Widzę wyraźnie, że dzieje się z nimi coś niesłychanego: rzucają się wtył i wprzód zamknięci Aleją... strzelają naoślep. Strzelanina z karabinów i kartaczow nie trwa koło dwudziestu minut, poczem milknie. Słychać tylko kroki zapóżnionych przechodniów, biegnących teraz co tchu do domu. W jakieś pół godziny nowe salwy karabinowe i znów jakieś parę minut grają karabiny... Wreszcie cichnie wszystko...
Wczesnym rankiem 4 sierpnia 1914, dopiero sprawa stanęła wyraźnie. Porozrzucane trupy w Rynku, na Wrocławskiej, Warszawskiej i w kilku innych ulicach pozwoliły zorjentować się co do rozmiarów katastrofy choćby tylko w ogólnych zarysach. Po mieście krążą patrole z groźną miną. Koło hotelu Europejskiego kordony nie przepuszczają nikogo... Przerażenie i zdumienie niemal na wszystkich twarzach przechodniów...
Wieści o nocnej strzelaninie najrozmaitsze. W redakcji „Kurjera Kaliskiego" dowiaduję się, że redaktor był już rano u Preuskera, który przyjął go wściekły... „Hańba“! „Zbrodnia"! Strzelać do bezbronnych żołnierzy w nocy z ukrycia! Myśmy do was przyszli jako przyjaciele, w zaufaniu, a wyście nam odpłacili nikczemną zdradą! Precz! Zbrodnia! Z ukrycia strzelać do żołnierzy! — mówił rozwścieczony
Piszę naprędce na prośbę redakcji artykuł o charakterze odezwy uspokajającej treści, które mu nie sądzone było ujrzeć już światła dziennego i śpieszę na miasto. Trupy jeszcze nie uprzątnięte. Na Głównym Rynku widzę zabitego konia, dwa trupy, zdaje się woźnych magistratu obok kolumnady Ratusza rzucone pod ścianę, stosy tobołków zgarnięte na kupę. W ulicy Wrocławskiej dom Rotha gęsto postrzelany kulami, toż samo rogowy dom Openhejma przy ul. Józefiny... Opowiadają o mnóstwie trupów obok szpitala. Spieszę tam i widzę obok rogatki tłum otacza ośmnaście trupów, podziurawionych kulami jak sito.
W różnych miejscowościach miasta po kilku. Widzę jak młody elektrotechnik Lebiedziński organizuje na prędce zbieranie trupów. O rannych nie słychać, pochowali się widocznie. W szpitalu niewielu ich — w domach? nie wiadomo. Natomiast w szpitalu idzie gwałtowna praca nad opatrywaniem żołnierzy. Lekarze miejscowi dopomagają wojskowemu, co wczoraj „przyjmował" kasę miejską, a roboty moc. Koło 30 żołnierzy ranionych i pokaleczonych znalazło pomieszczenia, przy rannych warta z minami srogiemi. Lekarze opatrują rannych nerwowo, z łatwo zrozumiałym niepokojem. Wyjmują jakiemuś żołnierzowi kulę na 2 cm. długa, stożkowata, oczywiście z karabinu... „O, to „nasi“ mnie postrzelili", rzuca żołnierz. Kilku innych ma rany identyczne, kule jednak przeszły na wylot. Nad znalezioną kulą zaczyna się dyskusja. Żołnierze poznają w niej pruską, lekarz jednak energicznie zaprzecza. „Podobna do naszej? ale to z karabina rosyjskiego, napewno"! energicznie rzuca przytem znaczące spojrzenie na żołnierzy. Jeden z felczerów z cicha kulę usuwa i chowa. Rany żołnierze odnieśli nie wiadomo gdzie, wśród strzelaniny, oczywiście od swoich. Zaledwie jedna z ran postrzałowych wydaje się mocno podejrzana.
„Szliśmy szybko na alarm — powiada młody żołnierz polak, gdy nagle skądsić strzelono, my dalej uciekać, a oto tamten, pokazuje na leżącego opodal kamrata, złapał się za nogę i przysiadł. Przewróciliśmy się, zrobiła się kupa, wszyscy na mnie, potem wzięliśmy jego.“
Wskazany przez opowiadającego żołnierz miał ranę zadaną widocznie kulą rewolwerową w udo, jak stwierdził Dr. K. Rannych wkrótce zabierają ze szpitala... Zabitych żołnierzy było kilku, trupy jednak zostały jeszcze w nocy uprzątnięte.
Na zdjęciach Aleja nazwana najpierw imieniem Fryderyka Wilhelma, następnie królowej Luizy (żony Fryderyka Wilhelma III), Józefiny (żony Napoleona), Aleksandry (żony Piłsudskiego), Hermana Göringa, Józefa Stalina, a od 1956 Aleją Wolności
@alaMAkota
Zaloguj się aby komentować
Józef Dąbrowski "Katastrofa kaliska : opowieść naocznego świadka" wyd. Warszawa 1914 cz IV
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Śmiało można zapewnić, że nie było kaliszanina, któryby, obudziwszy się w poniedziałek 3-go sierpnia 1914, nie wybiegł na ulicę, bądź dla zasięgnięcia języka, bądź też choćby dla obejrzenia prusaków. Zaimponowały wszystkim spokój i sprawność, z jakim zajęte zostało miasto, nastrój zaś, począwszy od dnia wczorajszego, był względem nich zupełnie przychylny. Rządy swoje pozatem gospodarni prusacy rozpoczęli od... zaboru kasy miejskiej oczywiście. Już o godz. 9-ej w Ratuszu przystąpiono do tej sympatycznej czynności, którą załatwiał jakiś doktór wojskowy. Pozostawiwszy 1600 rb. na pokrycie bonów, resztę gotówki w sumie 29 przeszło tysięcy rb. opieczętowano. Następnie major Preusker, wezwawszy urzędników magistratu, oświadczył im, że wszyscy pozostają na swych stanowiskach i mają pełnić swe obowiązki sumiennie i ze zdwojoną wobec ciężkich czasów gorliwością, przedewszystkiem zaś dać wojsku śniadanie. Dalszym czynnościom majora przeszkodziło wezwanie do drukarni „Kaliszanina“, gdzie wynikła awantura. Na skutek jakiejś denuncjacji, że w drukarni tej (NB. mieszczącej się na parterze gmachu Tow. Rzem. Chrześciańskich, gdzie obozowało wojsko) — znajduje się telegraf iskrowy — wpadli żołnierze, wytarmosili zecerów i zaczęli badać motory, dopiero nadbiegły major ukrócił podwładnych, dając ostrą burę oficerowi.
Wszystko to razem stało się w ciągu jakiejś godziny, a było zawiele na prezydenta, człowieka chorego, nerwowego w najwyższym stopniu, a w dodatku niedawno dotkniętego katastrofą rodzinną. Przechodząc obok rynku z posłem Parczewskim i adwokatem Kożuchowskim, nagle ujrzałem prezydenta mocno podnieconego, wołającego nas z dorożki. „Wojsko się burzy, trzeba mu dać jeść co prędzej, może stać się wielkie nieszczęście. Idźcie panowie do sklepów i nakazujcie przysyłać kawę, cukier i pieczywo do magistratu — mleko z Ziemiańskiej już wzięte“. Okazało się, że z poblizkich sklepów już potrzebne produkty posłano, a źle tylko, że magistrat nie chciał wydawać kwitów. Poza temi incydentami wszystko w mieście układało się jaknajlepiej.
Wojsko, w którem, jak się okazało, była ogromna ilość polaków landwerzystów z okolic Ostrowa, bratało się z publicznością. Przyjacielskie rozmowy żołnierzy z mieszczanami na ulicach były na porządku dziennym. W cukierni Meyera kilku podoficerów rubasznie bawiło publiczność dowcipami na temat bezkrwawego zdobycia tak wielkiego miasta. „To szwinstwo, żeby nam nie dali ani raz wystrzelić do nieprzyjaciela", twierdzi jakiś dobrze odżywiany feldfebel. „Jak taka wojna dalej będzie, to niewesoło". Na mostku Tynieckim w parku, gdzie zebrało się sporo żołnierzy wolnych od służby, odbywa się kompletny miting. Na ulicach oglądanie prusaków przybiera formy nieprzyzwoite. Z wielką uwagą badają grubość sukna mundurów, guziki, oglądają buty — coś — jak małpy w ogrodzie zoologicznym. Zaczynamy podziwiać cierpliwość prusaków. Choć zdarzają się epizody wręcz przeciwne — na ul. Browarnej do sklepu wpada złodziej, chwyta coś z kontuaru i ucieka. Na krzyk właścicielki leci tłum, a tuż znalazł się patrol pruski. Okrzyk—Halt! złodziej pędzi dalej, pada strzał, nikt na szczęście nie ranny. Złodzieja złapano. „Będzie za godzinę rozstrzelany!" — oświadcza podoficer dowodzący patrolem.
Koło 12-tej zjawia się na rogach ulic proklamacja majora Preuskera, komendanta Kalisza. Nowa władza w trzech językach ogłasza miastu, że przechodzi pod zarząd wojskowych władz pruskich, wszyscy broń mają wydać prusakom, nad porządkiem ma czuwać policja rosyjska pod zwierzchnictwem władzy wojskowej, zarząd wewnętrzny miasta oddany w ręce urzędników magistratu. Poza tem szły bardzo niejasne i ogólnikowe przepisy, które na ogół, nie uczyniły żadnego wrażenia.
Dodać należy, że Preusker przyjął jeszcze rano redaktorów obu gazet miejscowych, z któremi rozmawiał bardzo łaskawie, prosząc o wpływanie na publiczność dla jej uspokojenia i przepraszając za „konieczną" na wojnie cenzurę prewencyjną gazet.
Nie przewidując nic w mieście, postanowiliśmy udać się po nowości do Skalmierzyc. Wraz też z dyrektorem Gazowni p. B. i dyrektorem Banku Handlowego p. D. jedziemy do komendanta po pozwolenie. Okazuje się, że komendant wyjechał do Skalmierzyc. Wspaniale. Jedziemy po pozwolenie do Skalmierzyc. Furman nakłada na rękaw szeroką czerwoną przepaskę z widocznym stemplem: „Verwaltung der Gasanstalt in Kalisch“ i ruszamy z kopyta. Za miastem posterunki.
„Halt!" „Wohin?" — „Zurück!“ Tłomaczymy, że absolutnie niemożliwe jest „Zurück", jedziemy bowiem do komendanta, który jest w Skalmierzycach. „Prosić oficera"! kończymy. Wszystko to jakoś podziałało na prusaków. Puszczają, aby o jakieś ćwierć kilometra nowy djalog nas spotkał. Tym razem i my jesteśmy lakoniczni.
„Halt! Pass!"
Siedząc z miną grandów, wymownie wyciągamy wskazujące palce ku czerwonej przepasce na ręku furmana. Prusak ogląda. Niemiecki napis widocznie zapada mu w duszę. Robi jednak z urzędu wymowną „Zweifel Mine“.
„Nun??“
„Jak nie puścicie, miasto zostanie bez gazu. W tej sprawie jedziemy do komendanta".
„Ahaa! Weiter!"
Grzecznie salutuje — wydostajemy się wreszcie za linję placówek.
W połowie drogi spotykamy wojsko — szwadron ułanów eskortuje kuchnie polowe, furgony z amunicją i kilka dział. Za niemi w pewnej odległości mija nas mały wojskowy samochodzik, w nim jakiś jenerał z p. Preuskerem. Oczywiście już nie fatygujemy pana komendanta naszą prośbą o pozwolenie i dojeżdżamy do Szczypiorna.
Po otwarciu granicy całe mnóstwo podróżnych rzuciło się przez rogatkę. Widzimy też całą grupę jadących lub idących z pakunkami zapóźnionych podróżnych albo obieżysasów. Mijają nas kaliskie dorożki, omnibusy nawet, puszczone przez komendę pruską na dworzec skalmierzycki. Wśród tego wszystkiego przejeżdżamy rogatkę graniczną obok gmachu komory, skąd przez okna wygląda ją pruscy żołnierze, — no i... jesteśmy w Poznańskiem...
Halt!
O, do licha — czyżby nowa pikieta. Na szczęście nie — podąża ku nam urzędnik celny.
„Haben sie etwas zu verzollen“?
Wybuchamy śmiechem. Wokoło wre wojna — granica od 36 godzin unicestwiona — wojska niemieckie posunęły się o kilkanaście kilometrów wgłąb kraju — a dla tego poczciwca to wszystko nie istnieje. On na swoje „Zoll" uważa...
Wreszcie i służbista-celnik śmiać się zaczyna, puszczając nas cało i zdrowo. Wpadamy wreszcie na pocztę, gdzie wysyłamy depesze i karty.. Zachodzą pewne wątpliwości. „Pan do Częstochowy? przyjąć nie mogę! To nie u nas“.
„Ależ panie, Częstochowa już zajęta".
„Tak, ale przez austryaków"... [bład autora - Austryjacy nie mogli zająć w tym czasie Częstochowy, bo wypowiedzą wojnę Rosji dopiero 6 sierpnia 1914]
Łaskawszym jest dla depeszy do Londynu.
„Przyjmuję, ale ostrzegam, że może nie dojść". [UK wypowie wojnę Niemcom następnego dnia 4 sierpnia 1914]
„Czyżby?"...
„Tak — wojna jeżeli już nie wybuchła, to lada chwila będzie. A no, niech pan ryzykuje!"
Ryzykuję... no i pędzimy na dworzec, rzucając się na gazety. Wieści chaotyczne. Jaures zamordowany[francuski polityk przeciwnik wojny]. Norymbergę bombardowali lotnicy francuscy. Kozacy w Prusach Wschodnich. Ejdkuny zajęte przez rosjan. Walki pod Miłosławiem, Iławą, Ełkiem...Krążownik „Augsburg" pali Libawę... Mobilizacja powszechna aż do pierwszych powołań landszturmu... Cesarz wyznaczył „Dzień modlitwy" za pomyślność oręża.
Naogół ton minorowy. Snać niemcy nie nazbyt wojowniczo usposobieni. Co ważniejsza — inicjatywa przechodzi w ręce rosjan. Cóż więc znaczy odwrót z Kalisza i popłoch ogólny? W początkach wojny obaj przeciwnicy wzajemnie boją się siebie. Zaopatrzywszy się w najnowsze Tageblaty i Anzeigery, bez żadnych tym razem przeszkód powracamy do Kalisza, gdzie stajemy już dobrze wieczorem.
@alaMAkota
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Śmiało można zapewnić, że nie było kaliszanina, któryby, obudziwszy się w poniedziałek 3-go sierpnia 1914, nie wybiegł na ulicę, bądź dla zasięgnięcia języka, bądź też choćby dla obejrzenia prusaków. Zaimponowały wszystkim spokój i sprawność, z jakim zajęte zostało miasto, nastrój zaś, począwszy od dnia wczorajszego, był względem nich zupełnie przychylny. Rządy swoje pozatem gospodarni prusacy rozpoczęli od... zaboru kasy miejskiej oczywiście. Już o godz. 9-ej w Ratuszu przystąpiono do tej sympatycznej czynności, którą załatwiał jakiś doktór wojskowy. Pozostawiwszy 1600 rb. na pokrycie bonów, resztę gotówki w sumie 29 przeszło tysięcy rb. opieczętowano. Następnie major Preusker, wezwawszy urzędników magistratu, oświadczył im, że wszyscy pozostają na swych stanowiskach i mają pełnić swe obowiązki sumiennie i ze zdwojoną wobec ciężkich czasów gorliwością, przedewszystkiem zaś dać wojsku śniadanie. Dalszym czynnościom majora przeszkodziło wezwanie do drukarni „Kaliszanina“, gdzie wynikła awantura. Na skutek jakiejś denuncjacji, że w drukarni tej (NB. mieszczącej się na parterze gmachu Tow. Rzem. Chrześciańskich, gdzie obozowało wojsko) — znajduje się telegraf iskrowy — wpadli żołnierze, wytarmosili zecerów i zaczęli badać motory, dopiero nadbiegły major ukrócił podwładnych, dając ostrą burę oficerowi.
Wszystko to razem stało się w ciągu jakiejś godziny, a było zawiele na prezydenta, człowieka chorego, nerwowego w najwyższym stopniu, a w dodatku niedawno dotkniętego katastrofą rodzinną. Przechodząc obok rynku z posłem Parczewskim i adwokatem Kożuchowskim, nagle ujrzałem prezydenta mocno podnieconego, wołającego nas z dorożki. „Wojsko się burzy, trzeba mu dać jeść co prędzej, może stać się wielkie nieszczęście. Idźcie panowie do sklepów i nakazujcie przysyłać kawę, cukier i pieczywo do magistratu — mleko z Ziemiańskiej już wzięte“. Okazało się, że z poblizkich sklepów już potrzebne produkty posłano, a źle tylko, że magistrat nie chciał wydawać kwitów. Poza temi incydentami wszystko w mieście układało się jaknajlepiej.
Wojsko, w którem, jak się okazało, była ogromna ilość polaków landwerzystów z okolic Ostrowa, bratało się z publicznością. Przyjacielskie rozmowy żołnierzy z mieszczanami na ulicach były na porządku dziennym. W cukierni Meyera kilku podoficerów rubasznie bawiło publiczność dowcipami na temat bezkrwawego zdobycia tak wielkiego miasta. „To szwinstwo, żeby nam nie dali ani raz wystrzelić do nieprzyjaciela", twierdzi jakiś dobrze odżywiany feldfebel. „Jak taka wojna dalej będzie, to niewesoło". Na mostku Tynieckim w parku, gdzie zebrało się sporo żołnierzy wolnych od służby, odbywa się kompletny miting. Na ulicach oglądanie prusaków przybiera formy nieprzyzwoite. Z wielką uwagą badają grubość sukna mundurów, guziki, oglądają buty — coś — jak małpy w ogrodzie zoologicznym. Zaczynamy podziwiać cierpliwość prusaków. Choć zdarzają się epizody wręcz przeciwne — na ul. Browarnej do sklepu wpada złodziej, chwyta coś z kontuaru i ucieka. Na krzyk właścicielki leci tłum, a tuż znalazł się patrol pruski. Okrzyk—Halt! złodziej pędzi dalej, pada strzał, nikt na szczęście nie ranny. Złodzieja złapano. „Będzie za godzinę rozstrzelany!" — oświadcza podoficer dowodzący patrolem.
Koło 12-tej zjawia się na rogach ulic proklamacja majora Preuskera, komendanta Kalisza. Nowa władza w trzech językach ogłasza miastu, że przechodzi pod zarząd wojskowych władz pruskich, wszyscy broń mają wydać prusakom, nad porządkiem ma czuwać policja rosyjska pod zwierzchnictwem władzy wojskowej, zarząd wewnętrzny miasta oddany w ręce urzędników magistratu. Poza tem szły bardzo niejasne i ogólnikowe przepisy, które na ogół, nie uczyniły żadnego wrażenia.
Dodać należy, że Preusker przyjął jeszcze rano redaktorów obu gazet miejscowych, z któremi rozmawiał bardzo łaskawie, prosząc o wpływanie na publiczność dla jej uspokojenia i przepraszając za „konieczną" na wojnie cenzurę prewencyjną gazet.
Nie przewidując nic w mieście, postanowiliśmy udać się po nowości do Skalmierzyc. Wraz też z dyrektorem Gazowni p. B. i dyrektorem Banku Handlowego p. D. jedziemy do komendanta po pozwolenie. Okazuje się, że komendant wyjechał do Skalmierzyc. Wspaniale. Jedziemy po pozwolenie do Skalmierzyc. Furman nakłada na rękaw szeroką czerwoną przepaskę z widocznym stemplem: „Verwaltung der Gasanstalt in Kalisch“ i ruszamy z kopyta. Za miastem posterunki.
„Halt!" „Wohin?" — „Zurück!“ Tłomaczymy, że absolutnie niemożliwe jest „Zurück", jedziemy bowiem do komendanta, który jest w Skalmierzycach. „Prosić oficera"! kończymy. Wszystko to jakoś podziałało na prusaków. Puszczają, aby o jakieś ćwierć kilometra nowy djalog nas spotkał. Tym razem i my jesteśmy lakoniczni.
„Halt! Pass!"
Siedząc z miną grandów, wymownie wyciągamy wskazujące palce ku czerwonej przepasce na ręku furmana. Prusak ogląda. Niemiecki napis widocznie zapada mu w duszę. Robi jednak z urzędu wymowną „Zweifel Mine“.
„Nun??“
„Jak nie puścicie, miasto zostanie bez gazu. W tej sprawie jedziemy do komendanta".
„Ahaa! Weiter!"
Grzecznie salutuje — wydostajemy się wreszcie za linję placówek.
W połowie drogi spotykamy wojsko — szwadron ułanów eskortuje kuchnie polowe, furgony z amunicją i kilka dział. Za niemi w pewnej odległości mija nas mały wojskowy samochodzik, w nim jakiś jenerał z p. Preuskerem. Oczywiście już nie fatygujemy pana komendanta naszą prośbą o pozwolenie i dojeżdżamy do Szczypiorna.
Po otwarciu granicy całe mnóstwo podróżnych rzuciło się przez rogatkę. Widzimy też całą grupę jadących lub idących z pakunkami zapóźnionych podróżnych albo obieżysasów. Mijają nas kaliskie dorożki, omnibusy nawet, puszczone przez komendę pruską na dworzec skalmierzycki. Wśród tego wszystkiego przejeżdżamy rogatkę graniczną obok gmachu komory, skąd przez okna wygląda ją pruscy żołnierze, — no i... jesteśmy w Poznańskiem...
Halt!
O, do licha — czyżby nowa pikieta. Na szczęście nie — podąża ku nam urzędnik celny.
„Haben sie etwas zu verzollen“?
Wybuchamy śmiechem. Wokoło wre wojna — granica od 36 godzin unicestwiona — wojska niemieckie posunęły się o kilkanaście kilometrów wgłąb kraju — a dla tego poczciwca to wszystko nie istnieje. On na swoje „Zoll" uważa...
Wreszcie i służbista-celnik śmiać się zaczyna, puszczając nas cało i zdrowo. Wpadamy wreszcie na pocztę, gdzie wysyłamy depesze i karty.. Zachodzą pewne wątpliwości. „Pan do Częstochowy? przyjąć nie mogę! To nie u nas“.
„Ależ panie, Częstochowa już zajęta".
„Tak, ale przez austryaków"... [bład autora - Austryjacy nie mogli zająć w tym czasie Częstochowy, bo wypowiedzą wojnę Rosji dopiero 6 sierpnia 1914]
Łaskawszym jest dla depeszy do Londynu.
„Przyjmuję, ale ostrzegam, że może nie dojść". [UK wypowie wojnę Niemcom następnego dnia 4 sierpnia 1914]
„Czyżby?"...
„Tak — wojna jeżeli już nie wybuchła, to lada chwila będzie. A no, niech pan ryzykuje!"
Ryzykuję... no i pędzimy na dworzec, rzucając się na gazety. Wieści chaotyczne. Jaures zamordowany[francuski polityk przeciwnik wojny]. Norymbergę bombardowali lotnicy francuscy. Kozacy w Prusach Wschodnich. Ejdkuny zajęte przez rosjan. Walki pod Miłosławiem, Iławą, Ełkiem...Krążownik „Augsburg" pali Libawę... Mobilizacja powszechna aż do pierwszych powołań landszturmu... Cesarz wyznaczył „Dzień modlitwy" za pomyślność oręża.
Naogół ton minorowy. Snać niemcy nie nazbyt wojowniczo usposobieni. Co ważniejsza — inicjatywa przechodzi w ręce rosjan. Cóż więc znaczy odwrót z Kalisza i popłoch ogólny? W początkach wojny obaj przeciwnicy wzajemnie boją się siebie. Zaopatrzywszy się w najnowsze Tageblaty i Anzeigery, bez żadnych tym razem przeszkód powracamy do Kalisza, gdzie stajemy już dobrze wieczorem.
@alaMAkota
Zaloguj się aby komentować
Józef Dąbrowski "Katastrofa kaliska : opowieść naocznego świadka" wyd. Warszawa 1914 cz III
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
W jakieś pół godziny po ułanach ukazało się w mieście kilku piechurów pruskich na rowerach. Niemniejsze owacje i tych spotkały, tym bardziej, że nieomal wszyscy byli polakami. Okrzyki „Czołem“! z ich strony, które całkowicie pokryły kilku „Mouen“! (Morgen!) wznieciły wręcz entuzjazm. Okazało się, że wszyscy są landwerzystami, wczoraj dopiero powołanemi pod broń, a po chodzą z Ostrzeszowskiego. Siedząc na rowerach, całkowicie szarzy, z karabinami zarzuconemi na plecy, robili oni wrażenie raczej sportowców i myśliwców, niż żołnierzy. Przybyło ich w bardzo krótkim czasie do 30, a obejrzawszy miasto w rozmaitych kierunkach i założywszy (zdaje się) aparat telegrafu iskrowego na Tyńcu, niemal wszyscy zebrali się w Rynku w popularnym barze Masła, gdzie wespół ze strażakami, odgrywającemi rolę gospodarzy, raczyli się piwem. Rozmowa szła wyłącznie po polsku niemal, nawet żołnierze niemcy naginali swój język. Połączenie ze światem zewnętrznym, Kalisz tymczasem miał zupełnie wolne. Telefony, nawet podmiejskie, dziwnym zbiegiem okoliczności pozostawiono nienaruszone tak, że do godziny 4-ej po południu można było rozmawiać swobodnie z Sieradzem, Zduńską Wolą, nawet Łodzią, gdzie jednak właśnie o tej godzinie zaprzestano odbierać telefon. Ze znajomym w Zduńskiej Woli skomunikowałem się telefonicznie jeszcze o 6 i pół, a Sieradz, skąd wciąż zasypywano Kalisz zapytaniami przeróżnemi, rozmawiał z Kaliszem jeszcze koło 7 i pół wieczorem.
O 7-ej wieczorem w sali i na podwórzu Ratusza „komendant" Motylewski rozpoczął organi zowanie straży nocnej z Milicji Obywatelskiej i oddziałów Straży Ogniowej. Szło to bardzo szybko i sprawnie, tak, że o 8-ej wszystkie punkty miasta były już obsadzone. Silniejsze oddziałki umieszczono na przedmieściach, wysuniętych najdalej, w urzędach i na dworcu kolejowym, gdzie można było obawiać się wznowienia rabunków. Inteligencką wartę z osobników, umiejących dobrze po niemiecku, wysunięto na szosie Skalmierzyckiej w stronę Szczypiorna. Zadaniem tej warty było spotkać prusaków i odprowadzić ich do wskazanych przez nich punktów miasta. Miasto tymczasem trwało wciąż w oczekiwaniu. Na ulicach panował nastrój świąteczny. W zwykłych punktach spaceru kaliszan: Parku, na Al. Józefiny, Głównym Rynku, a także wzdłuż całej ulicy Wrocławskiej i Warszawskiej do późnej nocy snuły się tłumy nieprzejrzane, prowadząc ożywione rozmowy. Gwar i śmiechy rozlegały się po całem mieście, które zdawało się przyszło do siebie po kilkudniowej panice, wywołanej ucieczką rosjan, wywiezieniem Banku Państwa z depozytami, wkładami, pieniędzmi kas chorych robotniczych, kaucjami i.t.d., runem na prywatne stowarzyszenia pożyczkowo-oszczędnościowe i wreszcie okropnem zamieszaniem i wzruszeniami nocy ubiegłej. Pierwsi prusacy wzbudzali zaufanie zarówno swojem zachowaniem się, jak i znanemi kaliszanom z wycieczek zagranicą sprawnością i zamiłowaniem porządku.
Dobrze już po 12-ej, kiedy znaczna część Kalisza spała już snem sprawiedliwego, warta milicji, zajmująca stanowisko na szosie Skalmierzyckiej, usłyszała odgłos kroków miarowych. Była to kompanja 155 pułku piechoty, konsystującego w Ostrowiu. Dowodzący nią kapitan zażądał od milicjantów przewodnika, który też wzięty między żołnierzy, pod opieką podoficera, postępującego z tyłu z mauzerem gotowym do strzału, mimowoli musiał pełnić rolę „guide’a“ i doprowadzić prusaków do Ratusza. Przed ratuszem kapitan zażądał widzenia się z prezydentem, któremu zapowiedział przybycie wkrótce sił głównych. Dla tych miało być przygotowane locum: obszerne pomieszczenia dla 800 żołnierzy, pokoje dla 20 oficerów i lokal z 3 pokojów dla komendy. Poczem zaciągnięto wartę w ratuszu, na poczcie i telefonach, skąd natychmiast ściągnięto warty milicji. Zostali milicjanci jedynie na stacji telefonów w charakterze izolatora między żołnierzami i telefonistkami. Dobrze już po 12 i pół znów prowadzone przez mimowolnych „guide’ów“, idących pod rewolwerami, przybył bataljon piechoty, z tak osławionym później majorem Preuskerem na czele.
Przed Ratuszem odbyła się charakterystyczna rozmowa majora z prezydentem.
„Obejmuję miasto w imieniu J. C. M. Cesarza Niemiec. Za spokój i porządek odpowiada Pan głową. Jakie panowie macie pomieszczenie dla wojska"? „Koszary — rzucił krótko Bukowiński — a dla komendy i oficerów zarezerwowano lokale w hotelu Europejskim". „Proszę pokazać koszary". W wyborze locum Preusker okazał się bardzo wybrednym i nieufnym. „Fur Schweine — rzucił lakonicznie, — a czy Pan ręczysz, że nie są one podminowane"? „Ręczyć nie mogę, może tylko przed panami wejść do nich oddział straży ogniowej wraz ze mną“ — odpowiedział prezydent. Mimo taką gwarancję — prusacy nie zajęli koszar, żądając gmachów z dużemi salami. Zajęte zostały przez nich gmachy Tow. Muzycznego, Stowarzyszenia Rzemieślników Chrześciańskich, maneż wojskowy na Rypinkowskiej i dom Pułaskiego przy zbiegu szos: Łódzkiej, Konińskiej i Tureckiej. Rozległy jednak kompleks koszarowy na Nowym Swiecie zarezerwowano dla ułanów i artylerji, których przybycie zapowiedział Preusker.
Na zapytanie, czy ma pozostać milicja obywatelska, major odrzekł:
„Do rana przyjmuję usługi panów z wdzięcznością. Potem ja sam będę myślał o porządku i rozstawię swoje patrole". W jaki zaś sposób prezydent odpowiadać miał „głową" za porządek, którego miał pilnować major, o tem zdobywca Kalisza nie pomyślał. Już koło 4-ej rano, gdy wracały ostatnie warty milicyjne z dworca, zastąpione tam przez prusaków, nadciągnęły kartaczownice, konwojowane przez pół szwadronu ułanów.
„Czołem panowie"! powitał popolsku jadący na przodzie oficer, salutując stojących na trotuarze milicjantów i strażników.
„Czołem"! — odkrzyknięto ochoczo.
A pokraczne, mające coś żmijowatego i zarazem żabiego w swej postaci, kartaczownice długim sznurem ciągnęły ku miastu...Konie raźno parskały wśród ciszy sierpniowego poranka...Po 108 latach prusacy wracali do Kalisza...
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
W jakieś pół godziny po ułanach ukazało się w mieście kilku piechurów pruskich na rowerach. Niemniejsze owacje i tych spotkały, tym bardziej, że nieomal wszyscy byli polakami. Okrzyki „Czołem“! z ich strony, które całkowicie pokryły kilku „Mouen“! (Morgen!) wznieciły wręcz entuzjazm. Okazało się, że wszyscy są landwerzystami, wczoraj dopiero powołanemi pod broń, a po chodzą z Ostrzeszowskiego. Siedząc na rowerach, całkowicie szarzy, z karabinami zarzuconemi na plecy, robili oni wrażenie raczej sportowców i myśliwców, niż żołnierzy. Przybyło ich w bardzo krótkim czasie do 30, a obejrzawszy miasto w rozmaitych kierunkach i założywszy (zdaje się) aparat telegrafu iskrowego na Tyńcu, niemal wszyscy zebrali się w Rynku w popularnym barze Masła, gdzie wespół ze strażakami, odgrywającemi rolę gospodarzy, raczyli się piwem. Rozmowa szła wyłącznie po polsku niemal, nawet żołnierze niemcy naginali swój język. Połączenie ze światem zewnętrznym, Kalisz tymczasem miał zupełnie wolne. Telefony, nawet podmiejskie, dziwnym zbiegiem okoliczności pozostawiono nienaruszone tak, że do godziny 4-ej po południu można było rozmawiać swobodnie z Sieradzem, Zduńską Wolą, nawet Łodzią, gdzie jednak właśnie o tej godzinie zaprzestano odbierać telefon. Ze znajomym w Zduńskiej Woli skomunikowałem się telefonicznie jeszcze o 6 i pół, a Sieradz, skąd wciąż zasypywano Kalisz zapytaniami przeróżnemi, rozmawiał z Kaliszem jeszcze koło 7 i pół wieczorem.
O 7-ej wieczorem w sali i na podwórzu Ratusza „komendant" Motylewski rozpoczął organi zowanie straży nocnej z Milicji Obywatelskiej i oddziałów Straży Ogniowej. Szło to bardzo szybko i sprawnie, tak, że o 8-ej wszystkie punkty miasta były już obsadzone. Silniejsze oddziałki umieszczono na przedmieściach, wysuniętych najdalej, w urzędach i na dworcu kolejowym, gdzie można było obawiać się wznowienia rabunków. Inteligencką wartę z osobników, umiejących dobrze po niemiecku, wysunięto na szosie Skalmierzyckiej w stronę Szczypiorna. Zadaniem tej warty było spotkać prusaków i odprowadzić ich do wskazanych przez nich punktów miasta. Miasto tymczasem trwało wciąż w oczekiwaniu. Na ulicach panował nastrój świąteczny. W zwykłych punktach spaceru kaliszan: Parku, na Al. Józefiny, Głównym Rynku, a także wzdłuż całej ulicy Wrocławskiej i Warszawskiej do późnej nocy snuły się tłumy nieprzejrzane, prowadząc ożywione rozmowy. Gwar i śmiechy rozlegały się po całem mieście, które zdawało się przyszło do siebie po kilkudniowej panice, wywołanej ucieczką rosjan, wywiezieniem Banku Państwa z depozytami, wkładami, pieniędzmi kas chorych robotniczych, kaucjami i.t.d., runem na prywatne stowarzyszenia pożyczkowo-oszczędnościowe i wreszcie okropnem zamieszaniem i wzruszeniami nocy ubiegłej. Pierwsi prusacy wzbudzali zaufanie zarówno swojem zachowaniem się, jak i znanemi kaliszanom z wycieczek zagranicą sprawnością i zamiłowaniem porządku.
Dobrze już po 12-ej, kiedy znaczna część Kalisza spała już snem sprawiedliwego, warta milicji, zajmująca stanowisko na szosie Skalmierzyckiej, usłyszała odgłos kroków miarowych. Była to kompanja 155 pułku piechoty, konsystującego w Ostrowiu. Dowodzący nią kapitan zażądał od milicjantów przewodnika, który też wzięty między żołnierzy, pod opieką podoficera, postępującego z tyłu z mauzerem gotowym do strzału, mimowoli musiał pełnić rolę „guide’a“ i doprowadzić prusaków do Ratusza. Przed ratuszem kapitan zażądał widzenia się z prezydentem, któremu zapowiedział przybycie wkrótce sił głównych. Dla tych miało być przygotowane locum: obszerne pomieszczenia dla 800 żołnierzy, pokoje dla 20 oficerów i lokal z 3 pokojów dla komendy. Poczem zaciągnięto wartę w ratuszu, na poczcie i telefonach, skąd natychmiast ściągnięto warty milicji. Zostali milicjanci jedynie na stacji telefonów w charakterze izolatora między żołnierzami i telefonistkami. Dobrze już po 12 i pół znów prowadzone przez mimowolnych „guide’ów“, idących pod rewolwerami, przybył bataljon piechoty, z tak osławionym później majorem Preuskerem na czele.
Przed Ratuszem odbyła się charakterystyczna rozmowa majora z prezydentem.
„Obejmuję miasto w imieniu J. C. M. Cesarza Niemiec. Za spokój i porządek odpowiada Pan głową. Jakie panowie macie pomieszczenie dla wojska"? „Koszary — rzucił krótko Bukowiński — a dla komendy i oficerów zarezerwowano lokale w hotelu Europejskim". „Proszę pokazać koszary". W wyborze locum Preusker okazał się bardzo wybrednym i nieufnym. „Fur Schweine — rzucił lakonicznie, — a czy Pan ręczysz, że nie są one podminowane"? „Ręczyć nie mogę, może tylko przed panami wejść do nich oddział straży ogniowej wraz ze mną“ — odpowiedział prezydent. Mimo taką gwarancję — prusacy nie zajęli koszar, żądając gmachów z dużemi salami. Zajęte zostały przez nich gmachy Tow. Muzycznego, Stowarzyszenia Rzemieślników Chrześciańskich, maneż wojskowy na Rypinkowskiej i dom Pułaskiego przy zbiegu szos: Łódzkiej, Konińskiej i Tureckiej. Rozległy jednak kompleks koszarowy na Nowym Swiecie zarezerwowano dla ułanów i artylerji, których przybycie zapowiedział Preusker.
Na zapytanie, czy ma pozostać milicja obywatelska, major odrzekł:
„Do rana przyjmuję usługi panów z wdzięcznością. Potem ja sam będę myślał o porządku i rozstawię swoje patrole". W jaki zaś sposób prezydent odpowiadać miał „głową" za porządek, którego miał pilnować major, o tem zdobywca Kalisza nie pomyślał. Już koło 4-ej rano, gdy wracały ostatnie warty milicyjne z dworca, zastąpione tam przez prusaków, nadciągnęły kartaczownice, konwojowane przez pół szwadronu ułanów.
„Czołem panowie"! powitał popolsku jadący na przodzie oficer, salutując stojących na trotuarze milicjantów i strażników.
„Czołem"! — odkrzyknięto ochoczo.
A pokraczne, mające coś żmijowatego i zarazem żabiego w swej postaci, kartaczownice długim sznurem ciągnęły ku miastu...Konie raźno parskały wśród ciszy sierpniowego poranka...Po 108 latach prusacy wracali do Kalisza...
Człowieku, z pracy mnie wywala. Świetnie wpisy :) możesz wołać do kolejnych?
Zaloguj się aby komentować
Józef Dąbrowski "Katastrofa kaliska : opowieść naocznego świadka" wyd. Warszawa 1914 część II
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Jedynym zaś konkretnym objawem obecności prusaków w pobliżu są telefony. Co chwila na stacji dzwonek, a następnie głos:
„Panna — sprechen sie deutsch?“.
Niezrażony chłodnem: „z kim łączyć?“ głos ciągnie dalej:
„Panna, my z Barączka mówimy"
lub też:
„Panna! wie viel Russen in Kalisch?"
czy też dla rozmaitości:
„Panna! jest kawa i piwo w Kaliszu?" i.t.d.
Jak się zaś później okazało, poza kompanją piechoty i kilkunastu ułanami w Skalmierzycach, z pomiędzy których to właśnie rekrutowali się owi telefonowi flirciarze — więcej wojska w pobliżu nie było, i tylko pojedyncze patrole ułańskie i piesze lub na rowerach przemykały się chyłkiem szosą lub plantem kolei ku Kaliszowi. W Ratuszu tymczasem wrzała robota; masami podpisywano pod kierunkiem dyr. Banku Handlowego bony, uchwalone na zebraniu obywatełskiem dnia poprzedniego, które natychmiast wydawano oczekującym na dole tłumom. Poznoszono i zabezpieczono jako tako pocztę, wykończano organizowanie milicji — na godzinę 3-ą zwołano posiedzenie komisji dla obmyślenia zaprowiantowania masy rodzin bezrobotnych i rezerwistów.
Okolica tymczasem, nic nie wiedząca o stanie rzeczy w Kaliszu, a wciąż pozostająca pod wpływem wrażeń nocy ubiegłej trwała w trwodze i niepokoju. Z miasta — w dodatku — szły tam wieści o rabunkach, pożarach, przez pierwszych uciekinierów biurokratycznych przyniesione, stąd też telefony dzwoniły bez ustanku. Uspakajania tą drogą przesyłane, nie wiele mogły zdziałać — zaczął się popłoch, na gwałt pakowano manatki na wozy. Z własnej też inicjatywy kilku lepszych piechurów, a znanych bardziej w mieście, rusza na wieś dla uspokojenia, co udaje się z wielką łatwością. Chłopi, nie wyłączając sołtysów, bez wahania uznają prawowitość władzy, czuwającej nad porządkiem, milicji. Po wsiach, przylegających do szos poblizkich, momentalnie powstaje swojska milicja, której kadry tworzą, pilnujący przedterm telegrafu, stójkowi, ludzie rozchodzą się powoli na obiad i w ciągu pół godziny podniecony i trwożliwy nastrój, mówiąc nawiasem, chwilowo zwiększony przez ogólny powrót letników, wywołany możliwością odcięcia miasta kordonem — znika.
Okropny natomiast widok przedstawiał dworzec kolejowy z przyległemi zabudowaniami. Dogaszający pożar magazynów wypełnił dymem i zapachem spalenizny powietrze dokoła na wiorstowej bodaj przestrzeni. Z dworca też można było zobaczyć zbliżających się pierwszych prusaków. Między resztkami zrujnowanych wagonów, plantem od strony Skalmierzyc ostrożnie, bacznie oglądając się na wszystkie strony, zmierzało kilka szarych postaci, w których nietrudno było domyślić się żołnierzy z podoficerem, spoglądającym wciąż przez lornetkę. Bliżej nieco na szosie skalmierzyckiej jechało noga za nogą pięciu ułanów, również z zachowaniem wszelkich ostrożności.
Do miasta ułani zbliżyli się koło godziny 2-ej. Od patrolu oddzieliło się dwuch jeźdźców, którzy wyciągniętym kłusem ruszyli ulicą. Koło szpitala pozostał jeden z nich, a drugi, wypuściwszy konia galopem, blady jak trup, pędem przebiegł ulicę Wrocławską, Główny Rynek, wpadł w Warszawską i zawróciwszy konia przed cukiernią „Schaub i Kozłowski", wolniej już ruszył z powrotem do oczekującego nań przy szpitalu towarzysza. Galopującemu jeźdźcowi towarzyszyły okrzyki tłumów: „wiwajt"! „Lebe hoch“, to znowu „Bydło"! "milczeć"! to znów „Czołem"! a wśród tej dysharmonji najsprzeczniejszych uczuć względem siebie, biedny zdobywca, konwulsyjnie ściskając lancę i cugle, rwał z kopyta. Gdy podjeżdżał już z powrotem do szpitala, snać wytężone i z trudnością skupione siły opuściły go. Koń szarpnięty mundsztukiem potknął się, lanca wypadła, kalecząc lekko konia w szyję i sam ułan, ciężko dysząc, omal nie zwalił się na ziemię. Podtrzymał go jednak towarzysz i kilku stojących w tym właśnie punkcie miasta na posterunku strażaków. Do konia wnet podeszło kilku żydków, wyrażając kondolencję głaskaniem.
Wreszcie — pierwszy po 108 latach prusak w Kaliszu, strachem i nerwowością, zrozumiałą zresztą, wykazujący, że nie zbyt odczuwa ważność swojej roli historycznej, galopem odjeżdża ku swoim, do których tymczasem dołączyło się jeszcze kilku z jakimś gołowąsem szpicakiem lejtnantem. Po chwili cały tak wzmożony patrol podjechał do dawnej rogatki i dowodzący nim oficer, prosił grzecznie napotkanego fabrykanta Meisnera, żeby udał się do prezydenta miasta i wezwał go dla rozmowy. W parę minut odbyła się nieco teatralna i całkiem bodaj niepotrzebna scena kapitulacji miasta. Prezydent Bukowiński w towarzystwie obywateli Scholtza i Deutschmana, najbardziej widocznie „błahonadieżnych“ w danej chwili, posadziwszy na kozioł dorożki strażaka z białą chorągwią, udał się na rogatkę dla wręczenia „kluczy miasta".
Czy oczekiwał tego lejtnant, dowodzący ułanami, trudno przesądzać, faktycznie jednak był całą tą ceremonją mocno zażenowany i zdumiony. Przyjąwszy „klucze" i porozmawiawszy chwilę przez tłómacza z Bukowińskim, zawrócił z kilku ułanami, wysławszy resztę na drugi koniec miasta, na szosę turecką. Patrol też, przejechawszy stępa lub też na przemiany lekkim kłusem wśród okrzyków, całą niemal długość Kalisza, ruszył ku Pólku i Skarszewowi.
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Poprzednie części pod tagiem #Kalisz1914
Jedynym zaś konkretnym objawem obecności prusaków w pobliżu są telefony. Co chwila na stacji dzwonek, a następnie głos:
„Panna — sprechen sie deutsch?“.
Niezrażony chłodnem: „z kim łączyć?“ głos ciągnie dalej:
„Panna, my z Barączka mówimy"
lub też:
„Panna! wie viel Russen in Kalisch?"
czy też dla rozmaitości:
„Panna! jest kawa i piwo w Kaliszu?" i.t.d.
Jak się zaś później okazało, poza kompanją piechoty i kilkunastu ułanami w Skalmierzycach, z pomiędzy których to właśnie rekrutowali się owi telefonowi flirciarze — więcej wojska w pobliżu nie było, i tylko pojedyncze patrole ułańskie i piesze lub na rowerach przemykały się chyłkiem szosą lub plantem kolei ku Kaliszowi. W Ratuszu tymczasem wrzała robota; masami podpisywano pod kierunkiem dyr. Banku Handlowego bony, uchwalone na zebraniu obywatełskiem dnia poprzedniego, które natychmiast wydawano oczekującym na dole tłumom. Poznoszono i zabezpieczono jako tako pocztę, wykończano organizowanie milicji — na godzinę 3-ą zwołano posiedzenie komisji dla obmyślenia zaprowiantowania masy rodzin bezrobotnych i rezerwistów.
Okolica tymczasem, nic nie wiedząca o stanie rzeczy w Kaliszu, a wciąż pozostająca pod wpływem wrażeń nocy ubiegłej trwała w trwodze i niepokoju. Z miasta — w dodatku — szły tam wieści o rabunkach, pożarach, przez pierwszych uciekinierów biurokratycznych przyniesione, stąd też telefony dzwoniły bez ustanku. Uspakajania tą drogą przesyłane, nie wiele mogły zdziałać — zaczął się popłoch, na gwałt pakowano manatki na wozy. Z własnej też inicjatywy kilku lepszych piechurów, a znanych bardziej w mieście, rusza na wieś dla uspokojenia, co udaje się z wielką łatwością. Chłopi, nie wyłączając sołtysów, bez wahania uznają prawowitość władzy, czuwającej nad porządkiem, milicji. Po wsiach, przylegających do szos poblizkich, momentalnie powstaje swojska milicja, której kadry tworzą, pilnujący przedterm telegrafu, stójkowi, ludzie rozchodzą się powoli na obiad i w ciągu pół godziny podniecony i trwożliwy nastrój, mówiąc nawiasem, chwilowo zwiększony przez ogólny powrót letników, wywołany możliwością odcięcia miasta kordonem — znika.
Okropny natomiast widok przedstawiał dworzec kolejowy z przyległemi zabudowaniami. Dogaszający pożar magazynów wypełnił dymem i zapachem spalenizny powietrze dokoła na wiorstowej bodaj przestrzeni. Z dworca też można było zobaczyć zbliżających się pierwszych prusaków. Między resztkami zrujnowanych wagonów, plantem od strony Skalmierzyc ostrożnie, bacznie oglądając się na wszystkie strony, zmierzało kilka szarych postaci, w których nietrudno było domyślić się żołnierzy z podoficerem, spoglądającym wciąż przez lornetkę. Bliżej nieco na szosie skalmierzyckiej jechało noga za nogą pięciu ułanów, również z zachowaniem wszelkich ostrożności.
Do miasta ułani zbliżyli się koło godziny 2-ej. Od patrolu oddzieliło się dwuch jeźdźców, którzy wyciągniętym kłusem ruszyli ulicą. Koło szpitala pozostał jeden z nich, a drugi, wypuściwszy konia galopem, blady jak trup, pędem przebiegł ulicę Wrocławską, Główny Rynek, wpadł w Warszawską i zawróciwszy konia przed cukiernią „Schaub i Kozłowski", wolniej już ruszył z powrotem do oczekującego nań przy szpitalu towarzysza. Galopującemu jeźdźcowi towarzyszyły okrzyki tłumów: „wiwajt"! „Lebe hoch“, to znowu „Bydło"! "milczeć"! to znów „Czołem"! a wśród tej dysharmonji najsprzeczniejszych uczuć względem siebie, biedny zdobywca, konwulsyjnie ściskając lancę i cugle, rwał z kopyta. Gdy podjeżdżał już z powrotem do szpitala, snać wytężone i z trudnością skupione siły opuściły go. Koń szarpnięty mundsztukiem potknął się, lanca wypadła, kalecząc lekko konia w szyję i sam ułan, ciężko dysząc, omal nie zwalił się na ziemię. Podtrzymał go jednak towarzysz i kilku stojących w tym właśnie punkcie miasta na posterunku strażaków. Do konia wnet podeszło kilku żydków, wyrażając kondolencję głaskaniem.
Wreszcie — pierwszy po 108 latach prusak w Kaliszu, strachem i nerwowością, zrozumiałą zresztą, wykazujący, że nie zbyt odczuwa ważność swojej roli historycznej, galopem odjeżdża ku swoim, do których tymczasem dołączyło się jeszcze kilku z jakimś gołowąsem szpicakiem lejtnantem. Po chwili cały tak wzmożony patrol podjechał do dawnej rogatki i dowodzący nim oficer, prosił grzecznie napotkanego fabrykanta Meisnera, żeby udał się do prezydenta miasta i wezwał go dla rozmowy. W parę minut odbyła się nieco teatralna i całkiem bodaj niepotrzebna scena kapitulacji miasta. Prezydent Bukowiński w towarzystwie obywateli Scholtza i Deutschmana, najbardziej widocznie „błahonadieżnych“ w danej chwili, posadziwszy na kozioł dorożki strażaka z białą chorągwią, udał się na rogatkę dla wręczenia „kluczy miasta".
Czy oczekiwał tego lejtnant, dowodzący ułanami, trudno przesądzać, faktycznie jednak był całą tą ceremonją mocno zażenowany i zdumiony. Przyjąwszy „klucze" i porozmawiawszy chwilę przez tłómacza z Bukowińskim, zawrócił z kilku ułanami, wysławszy resztę na drugi koniec miasta, na szosę turecką. Patrol też, przejechawszy stępa lub też na przemiany lekkim kłusem wśród okrzyków, całą niemal długość Kalisza, ruszył ku Pólku i Skarszewowi.
Zaloguj się aby komentować
Ponieważ zaczął się juz sierpień a znim kolejna tym razem okrągła rocznica wybuchu...
Ci którzy czytali w szkole lektury (ja do nich niestety nie należałem), zapewne pamietają opis początku wielkiej wojny w Kalińcu z książki Marii Dąbrowskiej "Noce i Dnie". Kaliniec z książki Dąbrowskiej to właśnie Kalisz. Podobieństwo nazwisk autorów, również nie jest przypadkowe. Jóżef był starszym bratem męża pisarki.
Kalisz w roku 1914 był położony na granicy niemiecko-rosyjskiej, po rosyjskiej stronie. Poniżej załączam mapę w 1914 roku. Kalisz zostanie zajęty bez walk juz drugiego dnia wojny i aż do jej zakończenia będzie się znajdować pod okupacją niemiecką.
Książka została wydana w 1914 roku w Warszawie. W cytatach zachowuję oryginalną pisownię sprzed 100 lat.
Józef Dąbrowski "Katastrofa kaliska : opowieść naocznego świadka" wyd. Warszawa 1914
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Jak gdyby przez zrządzenie dziwacznej a złośliwej ironji pierwszy dzień olbrzymiej wojny najpotężniejszych państw europejskich — Niedziela 2-go sierpnia—rozpoczął się najcudowniejszym, jak tylko sobie można wyobrazić, porankiem. Słońce przygrzewało cudownie i świat cały ochoczo uśmiechał się do zastrachanych ludzisków, co wylegli przed chałupy, patrząc w osłupieniu na to, co się naokoło nich działo, gdy o godzinie 6-ej rano wybrałem się do Kalisza. Cztero wiorstową przestrzeń, oddzielającą nasze letnisko, na zapoczątkowanym „mieście-ogrodzie“ — koło wsi Pólko — od Kalisza, zdecydowałem się przebyć pieszo, nie chcąc narazić koni na możliwą zupełnie rekwizycję.
Luźne, większe lub mniejsze oddziały wojska wciąż ciągnęły drogami na Sieradz, Turek i Konin, zbiegającemi się właśnie u stóp góry Tynieckiej. Na szosie ludność trzyma się z godnością. Obok słupów telegraficznych stoją z siekierami stróże, postawieni dla ich pilnowania przed kilku dniami jeszcze... Nagle od strony Skarszewa słychać tentent, pędzi na szkapie chłopina — do gminy — w Skarszewie dragoni spędzili pilnujących i druty psują o jeje — czy jemu za to co nie będzie, że pozwolił. Ale co on mógł zrobić z siekierą na tylu sołdatów!
Wchodząc do Kalisza, spotykam bezładnie uciekających urzędników pocztowych, wyciągają nieomal truchtem; dalej cała kupa niższych funkcjonarjuszy wszystkich dykasterji „wyrywa“ ku Błaszkom i Sieradzowi. U wszystkich w oczach strach wręcz jakiś nieludzki — najfantastyczniejsze przypuszczenia, pogłoski, a przedewszystkiem narzekania słychać wśród tego tłumu. Dodać trzeba, że w zamieszaniu bardzo wielu nie otrzymało pensji; położenie ludzi rodzinnych jest wskutek tego okropne.
Powoli nadchodzą wieści z nad granicy. O wkroczeniu niemców nie słychać nic. W mieście tłumy ludzi przepełniały ulice. Dziwne podniecenie jakieś widocznem było na twarzach wszystkich. Rozprawiano namiętnie, oczekiwano wieści o wkroczeniu prusaków bez strachu, z jakąś ciekawością. Przed gmachem Rządu gubernjalnego obok zepsutego samochodu, pozostawionego na los szczęścia, zebrali się urzędnicy, którym dopiero teraz miano pensję wypłacić. Cerkiew otwarta robiła wrażenie obrabowanej. Poczta straszny i zarazem przykry a śmieszny przedstawiała widok. Krzesła i stoły powywracane, wszędzie nieład, a na podłodze — stosy listów, gazet i posyłek wszelkiego rodzaju. Polecone, nie-polecone, karty, gazety — leżą stosem, z którego ciekawi lub zainteresowani wybierają co się żywnie podoba: listy do siebie lub znajomych, karty z ładnemi malowidłami, ilustracje i.t.d. Idąc dalej, natykam się na pierwszy, bardzo nieładny objaw wolności — rozbijają sklep monopolowy. Kilku andrusów w worku dźwiga butelki z monopolką, a garść, wobec głosów zachęty zgromadzonego tłumu, rozbija sam sklep... Na szczęście, jak się później okazało, był to jedyny wypadek rabunku w mieście... Bezwzględnie natomiast i na większą skalę rabowano magazyny kolejowe — obok dworca wręcz szedł handel zrabowanemi przedmiotami i wymieniano inteligentów, co tak „okazyjnie" kupowali od rabusiów przeróżne rzeczy...
W Ratuszu tymczasem — prezydent zwołał zgromadzenie obywateli, t.j. właściwie wszystkich, kogo można było spotkać. Zebranym odczytana została depesza, w której było doniesienie o wypowiedzeniu wojny Rosji przez Niemcy wczoraj o 6-ej wieczorem i władza nad miastem przelana została na prezydenta. Zawiadomiwszy o powyższem, prezydent zapytał zebranych, czy zgadzają się na jego władzę do czasu przybycia prusaków, poczem po uzyskaniu jednogłośnej zgody obecnych zaprosił do pomocy sobie, znanego w mieście finansistę i rejenta Młynarskiego, oraz szereg obywateli do Komitetu doradczego. Obok policji, z której kilkudziesięciu stójkowych i rewirowych z komisarzem 2-go cyrkułu, Kostienko, pozostało w mieście oraz straży ogniowej, co już zajęła posterunki w mieście, uchwalono stworzyć milicję obywatelską z Komitetem Bezpieczeństwa na czele, w skład którego weszli: naczelnik straży ogniowej Mrowiński, kapitan wioślarski Motylewski oraz przedsiębiorca budowlany Kicał. W końcu wezwano do pracy uchwalone w dniu wczorajszym komisje.
Natychmiast zaczęto organizować milicję, dając jej na lewym rękawie przepaski niebieskie, opatrzone pieczęciami magistratu. W ciągu godziny patrole straży ogniowej i milicji ruszyły na miasto. Część udała się na dworzec gasić dogorywające szczątki i zmusić do za przestania rabunku, inni zajęli pocztę, silniejsze oddziały udały się na rogatki i przedmieścia. Kalisz stał się chwilowo wolnem miastem. O prusakach przychodzą wieści — widziano w stronie Żydowa samolot, co nad okolicą krążył, a podobno do prezydenta przybył jakiś pozostawiony na los szczęścia kolejarz, co widział ich na własne oczy w Noskowie. Kolejarz ów staje się postacią mityczną. Po zajęciu Noskowa prusacy wysłali go do Kalisza, ażeby zawiadomił mieszkańców, iż wojsko wejdzie aż koło godziny 6-ej wieczorem — we 24 godziny po wypowiedzeniu wojny — wcześniej nie może, że wojacy są nieco podnieceni, niech więc kobiety i dzieci nie wychodzą, tłumy niech się nie zbierają na ulicach, a zresztą — prusacy nic nikomu nie chcą robić. Mitycznego kolejarza - zwiastuna nikt na własne oczy nie widział, cała historja i przyniesione przezeń wieści wydają się dowcipnym fortelem któregoś ze sprytniejszych, a dbałych o porządek obywateli. Mimo to jednak cała ta historja wywiera ogromne wrażenie. Patrole milicji wnet ze zdwojoną energją nakazały zamykać okna i bramy i rozpraszać gromadzące się tłumy, co jednak było pracą syzyfową w zupełności. Ciekawość ujrzenia choćby „nieco podnieconych“ prusaków przemaga. Główny też Rynek i długa, przechodząca następnie w szosę skalmierzycką, ulica Wrocławska w części zostaje przepełniona tłumami, wśród których przeważają żydzi. Okna na całej przestrzeni ugarnirowane głowami, ciekawie spoglądającemi w stronę Wrocławskiej.
Ci którzy czytali w szkole lektury (ja do nich niestety nie należałem), zapewne pamietają opis początku wielkiej wojny w Kalińcu z książki Marii Dąbrowskiej "Noce i Dnie". Kaliniec z książki Dąbrowskiej to właśnie Kalisz. Podobieństwo nazwisk autorów, również nie jest przypadkowe. Jóżef był starszym bratem męża pisarki.
Kalisz w roku 1914 był położony na granicy niemiecko-rosyjskiej, po rosyjskiej stronie. Poniżej załączam mapę w 1914 roku. Kalisz zostanie zajęty bez walk juz drugiego dnia wojny i aż do jej zakończenia będzie się znajdować pod okupacją niemiecką.
Książka została wydana w 1914 roku w Warszawie. W cytatach zachowuję oryginalną pisownię sprzed 100 lat.
Józef Dąbrowski "Katastrofa kaliska : opowieść naocznego świadka" wyd. Warszawa 1914
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #ciekawostkihistoryczne #Kalisz1914
Jak gdyby przez zrządzenie dziwacznej a złośliwej ironji pierwszy dzień olbrzymiej wojny najpotężniejszych państw europejskich — Niedziela 2-go sierpnia—rozpoczął się najcudowniejszym, jak tylko sobie można wyobrazić, porankiem. Słońce przygrzewało cudownie i świat cały ochoczo uśmiechał się do zastrachanych ludzisków, co wylegli przed chałupy, patrząc w osłupieniu na to, co się naokoło nich działo, gdy o godzinie 6-ej rano wybrałem się do Kalisza. Cztero wiorstową przestrzeń, oddzielającą nasze letnisko, na zapoczątkowanym „mieście-ogrodzie“ — koło wsi Pólko — od Kalisza, zdecydowałem się przebyć pieszo, nie chcąc narazić koni na możliwą zupełnie rekwizycję.
Luźne, większe lub mniejsze oddziały wojska wciąż ciągnęły drogami na Sieradz, Turek i Konin, zbiegającemi się właśnie u stóp góry Tynieckiej. Na szosie ludność trzyma się z godnością. Obok słupów telegraficznych stoją z siekierami stróże, postawieni dla ich pilnowania przed kilku dniami jeszcze... Nagle od strony Skarszewa słychać tentent, pędzi na szkapie chłopina — do gminy — w Skarszewie dragoni spędzili pilnujących i druty psują o jeje — czy jemu za to co nie będzie, że pozwolił. Ale co on mógł zrobić z siekierą na tylu sołdatów!
Wchodząc do Kalisza, spotykam bezładnie uciekających urzędników pocztowych, wyciągają nieomal truchtem; dalej cała kupa niższych funkcjonarjuszy wszystkich dykasterji „wyrywa“ ku Błaszkom i Sieradzowi. U wszystkich w oczach strach wręcz jakiś nieludzki — najfantastyczniejsze przypuszczenia, pogłoski, a przedewszystkiem narzekania słychać wśród tego tłumu. Dodać trzeba, że w zamieszaniu bardzo wielu nie otrzymało pensji; położenie ludzi rodzinnych jest wskutek tego okropne.
Powoli nadchodzą wieści z nad granicy. O wkroczeniu niemców nie słychać nic. W mieście tłumy ludzi przepełniały ulice. Dziwne podniecenie jakieś widocznem było na twarzach wszystkich. Rozprawiano namiętnie, oczekiwano wieści o wkroczeniu prusaków bez strachu, z jakąś ciekawością. Przed gmachem Rządu gubernjalnego obok zepsutego samochodu, pozostawionego na los szczęścia, zebrali się urzędnicy, którym dopiero teraz miano pensję wypłacić. Cerkiew otwarta robiła wrażenie obrabowanej. Poczta straszny i zarazem przykry a śmieszny przedstawiała widok. Krzesła i stoły powywracane, wszędzie nieład, a na podłodze — stosy listów, gazet i posyłek wszelkiego rodzaju. Polecone, nie-polecone, karty, gazety — leżą stosem, z którego ciekawi lub zainteresowani wybierają co się żywnie podoba: listy do siebie lub znajomych, karty z ładnemi malowidłami, ilustracje i.t.d. Idąc dalej, natykam się na pierwszy, bardzo nieładny objaw wolności — rozbijają sklep monopolowy. Kilku andrusów w worku dźwiga butelki z monopolką, a garść, wobec głosów zachęty zgromadzonego tłumu, rozbija sam sklep... Na szczęście, jak się później okazało, był to jedyny wypadek rabunku w mieście... Bezwzględnie natomiast i na większą skalę rabowano magazyny kolejowe — obok dworca wręcz szedł handel zrabowanemi przedmiotami i wymieniano inteligentów, co tak „okazyjnie" kupowali od rabusiów przeróżne rzeczy...
W Ratuszu tymczasem — prezydent zwołał zgromadzenie obywateli, t.j. właściwie wszystkich, kogo można było spotkać. Zebranym odczytana została depesza, w której było doniesienie o wypowiedzeniu wojny Rosji przez Niemcy wczoraj o 6-ej wieczorem i władza nad miastem przelana została na prezydenta. Zawiadomiwszy o powyższem, prezydent zapytał zebranych, czy zgadzają się na jego władzę do czasu przybycia prusaków, poczem po uzyskaniu jednogłośnej zgody obecnych zaprosił do pomocy sobie, znanego w mieście finansistę i rejenta Młynarskiego, oraz szereg obywateli do Komitetu doradczego. Obok policji, z której kilkudziesięciu stójkowych i rewirowych z komisarzem 2-go cyrkułu, Kostienko, pozostało w mieście oraz straży ogniowej, co już zajęła posterunki w mieście, uchwalono stworzyć milicję obywatelską z Komitetem Bezpieczeństwa na czele, w skład którego weszli: naczelnik straży ogniowej Mrowiński, kapitan wioślarski Motylewski oraz przedsiębiorca budowlany Kicał. W końcu wezwano do pracy uchwalone w dniu wczorajszym komisje.
Natychmiast zaczęto organizować milicję, dając jej na lewym rękawie przepaski niebieskie, opatrzone pieczęciami magistratu. W ciągu godziny patrole straży ogniowej i milicji ruszyły na miasto. Część udała się na dworzec gasić dogorywające szczątki i zmusić do za przestania rabunku, inni zajęli pocztę, silniejsze oddziały udały się na rogatki i przedmieścia. Kalisz stał się chwilowo wolnem miastem. O prusakach przychodzą wieści — widziano w stronie Żydowa samolot, co nad okolicą krążył, a podobno do prezydenta przybył jakiś pozostawiony na los szczęścia kolejarz, co widział ich na własne oczy w Noskowie. Kolejarz ów staje się postacią mityczną. Po zajęciu Noskowa prusacy wysłali go do Kalisza, ażeby zawiadomił mieszkańców, iż wojsko wejdzie aż koło godziny 6-ej wieczorem — we 24 godziny po wypowiedzeniu wojny — wcześniej nie może, że wojacy są nieco podnieceni, niech więc kobiety i dzieci nie wychodzą, tłumy niech się nie zbierają na ulicach, a zresztą — prusacy nic nikomu nie chcą robić. Mitycznego kolejarza - zwiastuna nikt na własne oczy nie widział, cała historja i przyniesione przezeń wieści wydają się dowcipnym fortelem któregoś ze sprytniejszych, a dbałych o porządek obywateli. Mimo to jednak cała ta historja wywiera ogromne wrażenie. Patrole milicji wnet ze zdwojoną energją nakazały zamykać okna i bramy i rozpraszać gromadzące się tłumy, co jednak było pracą syzyfową w zupełności. Ciekawość ujrzenia choćby „nieco podnieconych“ prusaków przemaga. Główny też Rynek i długa, przechodząca następnie w szosę skalmierzycką, ulica Wrocławska w części zostaje przepełniona tłumami, wśród których przeważają żydzi. Okna na całej przestrzeni ugarnirowane głowami, ciekawie spoglądającemi w stronę Wrocławskiej.
Jakby się ktoś zastanawiał skąd taki tytuł książki. Uwaga spojlery ( ͡° ͜ʖ ͡°)
Zaloguj się aby komentować
Front włoski w I wojnie swiatowej na podstawie książki Vincenzo D'Aquila, BODYGUARD UNSEEN: A TRUE AUTOBIOGRAPHY
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #DAquila #ciekawostkihistoryczne #isonzo
Poprzednie części pod tagiem #DAquila
ROZDZIAŁ XV
OSTATNIE NAMASZCZENIE
Odpoczywając na tym miękkim łóżku, pod opieką grupy sióstr zakonnych i nieco ożywiony przez środek wzmacniający z kieliszkiem soku pomarańczowego, zdałem sobie sprawę, że naprawdę jestem chorym człowiekiem. Zacząłem zastanawiać się nad następstwami mojego oświadczenia złożonego dzień wcześniej kapitanowi mojej kompanii na froncie, że wyjdę z okopów przed Bożym Narodzeniem. W rzeczywistości miałem opuścić okopy następnego ranka, nie mając jednak pojęcia, że tego samego dnia rozpocznę fizyczną i psychiczną walkę o własne życie. Przeszedłem z jednego snu w drugi z czystego wyczerpania i zmęczenia, ale pamiętam, że śledziłem usuwanie tych codziennych kartek z kalendarza. Oznaczały one spadek moich sił fizycznych do punktu całkowitego znużenia i beznadziejnego zmęczenia, a czwartego dnia po moim wejściu do szpitala, dokładnie w wigilię Bożego Narodzenia, około jedenastej wieczorem zdałem sobie sprawę, że majaczę.
Pierwszym sygnałem, że odchodzę od zmysłów, było pojawienie się niezwykłego kompleksu wyższości, zupełnie obcego moim normalnym uczuciom równości i braterstwa ze wszystkimi moimi bliźnimi, niezależnie od rasy, koloru skóry czy wyznania. Było bardzo oczywiste, nawet dla patrzącego na mnie z boku, że coś się dzieje z moimi komórkami mózgowymi, kiedy nagle zawołałem wojowniczym tonem, aby Najjaśniejszy Cesarz Niemiec, stawił się przede mną, abym mógł wymusić na nim natychmiastową zemstę za ogromną zbrodnię, w którą zaangażowana była Europa. Mój zdezorientowany umysł chciał, by on, który bardziej niż jakakolwiek inna osoba, mógł zapobiec wojnie i nadal może ją zakończyć, jeśli naprawdę jest prawdziwym naśladowcą Chrystusa, za którego się podawał.
Ten niespodziewany wybuch sprawił, że lekarze i siostry zakonne przybiegli do mojego łóżka, aby błagać mnie o uspokojenie się, ale wszystko, co mogłem zrozumieć z ich interwencji, to to, że wkładali mi złotą koronę na czoło, na znak, że uznają wybitność mojej pozycji. Oczywiście złota korona była jedynie woreczkiem z lodem, który miał obniżyć moją wysoką temperaturę. Na razie uspokoiła mój umysł i pozwoliła zapomnieć o cesarzu i jego wojnie.
Północ zbliżała się szybko, co mogłem dostrzec na zegarze, a wraz z nią nadejście dnia Bożego Narodzenia. Nagle spokój, który odzyskałem, został przerwany przez bogaty chór głosów, który przypomniał mi te słodkie anielskie chóry otaczające Dzieciątko w Jego żłobie w małym miasteczku Betlejem i łączące się w tych peanach pochwalnych: "Chwała Bogu na wysokościach, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli". Chociaż tym razem byłem w pełni świadomy, że byłem jedynie pod wpływem halucynacji wywołanej gorączką, głosy te wywarły na mnie wrażenie jako niezrównane piękno. Do dziś czuję, że żaden ludzki chór nigdy nie będzie w stanie im dorównać. Ich muzyka zdawała się zaczynać w dużej odległości i stopniowo nabierać głębi, głośności i rezonansu, aż chóry te zdawały się przechodzić obok mojego łóżka, a następnie powoli odchodzić tam, skąd przybyły, jak wiele niewidzialnych duchów. Wraz z zanikaniem tych głosów w oddali, ogarnęło mnie przytłaczające uczucie całkowitego znużenia.
Po ostatecznym zmierzeniu mojego pulsu i temperatury na noc, położyłem się z powrotem na łóżku, ciesząc się nadprzyrodzoną muzyką we wspomnieniach. Naraz usłyszałem prawdziwe bicie prawdziwych dzwonów. Kiedy z trudem podniosłem głowę w kierunku, z którego dochodził dźwięk, zobaczyłem księdza w habicie idącego korytarzem w towarzystwie zakonnic, z których każda niosła zapaloną świecę, a sam kapelan niósł sakramenty dla umierających.
Natychmiast mój umysł połączył dwa i dwa razem i domyślił się, że ten sakrament ostatniego namaszczenia był przeznaczony dla mojego biednego towarzysza z naszego oddziału (ponieważ szli prosto w naszą stronę), który miał umrzeć tej samej nocy. Nie odrywając wzroku od tej ponurej grupy, próbowałem, choć byłem chory, odgadnąć lub odkryć, który z tych biednych chłopców miał spotkać się ze swoim Stwórcą. Przez głowę przemknęła mi myśl: cóż za nieodpowiednia pora do umierania w momencie, który cały świat powinien upamiętniać z największą radością i szczęściem, w tym czasie, kiedy On raczył osobiście przybyć na tę planetę - w Wigilię Bożego Narodzenia. Za kilka minut nadejdzie dzień Bożego Narodzenia, a dzwony wezwą wiernych do uroczystego uczczenia narodzin naszego Zbawiciela i Odkupiciela Mszą Świętą o północy! Biedny chłopcze, pomyślałem, co za ponury los cię spotkał, umierając w tym szpitalu, w którym nie ma nawet żadnego krewnego, który rzuciłby ci pocieszające spojrzenie w twoich ostatnich chwilach życia! Być może jego ludzie ucztowali wtedy na uczcie stosownej do okresu świątecznego, jak to jest w zwyczaju Włochów, nie myśląc o tym, że ich syn lub brat, małżonek lub ojciec, kimkolwiek by nie był, przyjmował sakramenty swojego kościoła w stanie śmiertelnym!
Ubolewając nad okrutnym losem tej nieznanej osoby, której nie mogłem zlokalizować, przyglądałem się zakonnicom i dobremu księdzu, aby dowiedzieć się, którego łóżka szukają. Kiedy w końcu dotarło do mnie, że towarzystwo powoli, ale nieuchronnie zmierza... w moją stronę, pomyśl, dobry czytelniku, o moim osłupieniu! To ja byłem tym biednym chłopcem, któremu przed chwilą współczułem! To ja miałem umrzeć! Użalałem się nad sobą! Przez chwilę wydawało mi się, że ten dobry sługa Boży jest tylko krwawym katem, który przybył, by wysłać mnie do zaświatów.
Gdy spojrzałem mu w twarz, a on spokojnym monotonnym tonem rozpoczął recytację modlitw za konających, a zakonnice ze łzami w oczach stały, a potem klęczały u jego boku, nagle ogarnęło mnie gigantyczne przekonanie, że dotarłem do ważnego rozdroża w moim życiu. W chwili, gdy namaścił moje czoło świętymi olejami, postanowiłam, że nie umrę! Kiedy spojrzałem na niego, nasze oczy się spotkały, a moje przekazały mu niemą wiadomość, zrodzoną z tego mocnego postanowienia, że będę żył dalej! Bóg - Wszechmogący, pomyślałem, tak, ten Anioł Stróż, który miał mnie pod swoją opieką, po tym, jak przeprowadził mnie do tej pory, nie zamierzał mnie teraz opuścić!
Przed wojną czytałem w gazecie o ankiecie przeprowadzonej wśród lekarzy w celu uzyskania ich opinii, czy śmiertelnie chory pacjent powinien zostać ostrzeżony o zbliżającej się śmierci. Okazało się, że wszyscy lekarze z wyjątkiem jednego zalecali kłamstwo jako obowiązek wobec ludzkości i chorego pacjenta! Jedynym wyjątkiem był Anglik, który spędził życie w armii, służąc w Indiach i walcząc z epidemiami. Odważnie stawił czoła swoim bardziej utytułowanym kolegom, wyznając: "Po sześćdziesięciu latach praktyki powiem szczerze, że nigdy nie pozwoliłem, aby śmierć dopadła pacjenta bez jego wiedzy". "To jest chrześcijański punkt widzenia. Śmierć może być otwartymi drzwiami do ostatecznego pojednania lub odkupienia. Czas się nie liczy. Cała wieczność może być zatrzymana i związana w jednej chwili. We wczesnych dniach chrześcijaństwa, kiedy było ono praktykowane swobodnie i otwarcie, nikt nigdy nie pomyślał, że dopuszczalne jest ukrywanie przed człowiekiem wiedzy, że wkrótce umrze.
Kiedy dotarło do mnie, że mam umrzeć, oznaczało to dla mnie, że czeka mnie ciężka walka. Ale gdybym nie został o tym poinformowany, jak mógłbym zebrać wszystkie pozostałe mi siły na tę straszną bitwę? Wraz z odejściem księdza i sióstr zakonnych, którzy pierwsi zdmuchnęli te świece i ustąpili miejsca innej grupie sióstr zakonnych z zapalonymi świecami jako eskorta Hostii do kaplicy, zdałem sobie sprawę, że zostałem pozostawiony na śmierć.
Dla mnie te zdmuchnięte świece symbolizowały zgaszenie iskry życia we mnie. Ale ja się nie poddałem!
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #DAquila #ciekawostkihistoryczne #isonzo
Poprzednie części pod tagiem #DAquila
ROZDZIAŁ XV
OSTATNIE NAMASZCZENIE
Odpoczywając na tym miękkim łóżku, pod opieką grupy sióstr zakonnych i nieco ożywiony przez środek wzmacniający z kieliszkiem soku pomarańczowego, zdałem sobie sprawę, że naprawdę jestem chorym człowiekiem. Zacząłem zastanawiać się nad następstwami mojego oświadczenia złożonego dzień wcześniej kapitanowi mojej kompanii na froncie, że wyjdę z okopów przed Bożym Narodzeniem. W rzeczywistości miałem opuścić okopy następnego ranka, nie mając jednak pojęcia, że tego samego dnia rozpocznę fizyczną i psychiczną walkę o własne życie. Przeszedłem z jednego snu w drugi z czystego wyczerpania i zmęczenia, ale pamiętam, że śledziłem usuwanie tych codziennych kartek z kalendarza. Oznaczały one spadek moich sił fizycznych do punktu całkowitego znużenia i beznadziejnego zmęczenia, a czwartego dnia po moim wejściu do szpitala, dokładnie w wigilię Bożego Narodzenia, około jedenastej wieczorem zdałem sobie sprawę, że majaczę.
Pierwszym sygnałem, że odchodzę od zmysłów, było pojawienie się niezwykłego kompleksu wyższości, zupełnie obcego moim normalnym uczuciom równości i braterstwa ze wszystkimi moimi bliźnimi, niezależnie od rasy, koloru skóry czy wyznania. Było bardzo oczywiste, nawet dla patrzącego na mnie z boku, że coś się dzieje z moimi komórkami mózgowymi, kiedy nagle zawołałem wojowniczym tonem, aby Najjaśniejszy Cesarz Niemiec, stawił się przede mną, abym mógł wymusić na nim natychmiastową zemstę za ogromną zbrodnię, w którą zaangażowana była Europa. Mój zdezorientowany umysł chciał, by on, który bardziej niż jakakolwiek inna osoba, mógł zapobiec wojnie i nadal może ją zakończyć, jeśli naprawdę jest prawdziwym naśladowcą Chrystusa, za którego się podawał.
Ten niespodziewany wybuch sprawił, że lekarze i siostry zakonne przybiegli do mojego łóżka, aby błagać mnie o uspokojenie się, ale wszystko, co mogłem zrozumieć z ich interwencji, to to, że wkładali mi złotą koronę na czoło, na znak, że uznają wybitność mojej pozycji. Oczywiście złota korona była jedynie woreczkiem z lodem, który miał obniżyć moją wysoką temperaturę. Na razie uspokoiła mój umysł i pozwoliła zapomnieć o cesarzu i jego wojnie.
Północ zbliżała się szybko, co mogłem dostrzec na zegarze, a wraz z nią nadejście dnia Bożego Narodzenia. Nagle spokój, który odzyskałem, został przerwany przez bogaty chór głosów, który przypomniał mi te słodkie anielskie chóry otaczające Dzieciątko w Jego żłobie w małym miasteczku Betlejem i łączące się w tych peanach pochwalnych: "Chwała Bogu na wysokościach, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli". Chociaż tym razem byłem w pełni świadomy, że byłem jedynie pod wpływem halucynacji wywołanej gorączką, głosy te wywarły na mnie wrażenie jako niezrównane piękno. Do dziś czuję, że żaden ludzki chór nigdy nie będzie w stanie im dorównać. Ich muzyka zdawała się zaczynać w dużej odległości i stopniowo nabierać głębi, głośności i rezonansu, aż chóry te zdawały się przechodzić obok mojego łóżka, a następnie powoli odchodzić tam, skąd przybyły, jak wiele niewidzialnych duchów. Wraz z zanikaniem tych głosów w oddali, ogarnęło mnie przytłaczające uczucie całkowitego znużenia.
Po ostatecznym zmierzeniu mojego pulsu i temperatury na noc, położyłem się z powrotem na łóżku, ciesząc się nadprzyrodzoną muzyką we wspomnieniach. Naraz usłyszałem prawdziwe bicie prawdziwych dzwonów. Kiedy z trudem podniosłem głowę w kierunku, z którego dochodził dźwięk, zobaczyłem księdza w habicie idącego korytarzem w towarzystwie zakonnic, z których każda niosła zapaloną świecę, a sam kapelan niósł sakramenty dla umierających.
Natychmiast mój umysł połączył dwa i dwa razem i domyślił się, że ten sakrament ostatniego namaszczenia był przeznaczony dla mojego biednego towarzysza z naszego oddziału (ponieważ szli prosto w naszą stronę), który miał umrzeć tej samej nocy. Nie odrywając wzroku od tej ponurej grupy, próbowałem, choć byłem chory, odgadnąć lub odkryć, który z tych biednych chłopców miał spotkać się ze swoim Stwórcą. Przez głowę przemknęła mi myśl: cóż za nieodpowiednia pora do umierania w momencie, który cały świat powinien upamiętniać z największą radością i szczęściem, w tym czasie, kiedy On raczył osobiście przybyć na tę planetę - w Wigilię Bożego Narodzenia. Za kilka minut nadejdzie dzień Bożego Narodzenia, a dzwony wezwą wiernych do uroczystego uczczenia narodzin naszego Zbawiciela i Odkupiciela Mszą Świętą o północy! Biedny chłopcze, pomyślałem, co za ponury los cię spotkał, umierając w tym szpitalu, w którym nie ma nawet żadnego krewnego, który rzuciłby ci pocieszające spojrzenie w twoich ostatnich chwilach życia! Być może jego ludzie ucztowali wtedy na uczcie stosownej do okresu świątecznego, jak to jest w zwyczaju Włochów, nie myśląc o tym, że ich syn lub brat, małżonek lub ojciec, kimkolwiek by nie był, przyjmował sakramenty swojego kościoła w stanie śmiertelnym!
Ubolewając nad okrutnym losem tej nieznanej osoby, której nie mogłem zlokalizować, przyglądałem się zakonnicom i dobremu księdzu, aby dowiedzieć się, którego łóżka szukają. Kiedy w końcu dotarło do mnie, że towarzystwo powoli, ale nieuchronnie zmierza... w moją stronę, pomyśl, dobry czytelniku, o moim osłupieniu! To ja byłem tym biednym chłopcem, któremu przed chwilą współczułem! To ja miałem umrzeć! Użalałem się nad sobą! Przez chwilę wydawało mi się, że ten dobry sługa Boży jest tylko krwawym katem, który przybył, by wysłać mnie do zaświatów.
Gdy spojrzałem mu w twarz, a on spokojnym monotonnym tonem rozpoczął recytację modlitw za konających, a zakonnice ze łzami w oczach stały, a potem klęczały u jego boku, nagle ogarnęło mnie gigantyczne przekonanie, że dotarłem do ważnego rozdroża w moim życiu. W chwili, gdy namaścił moje czoło świętymi olejami, postanowiłam, że nie umrę! Kiedy spojrzałem na niego, nasze oczy się spotkały, a moje przekazały mu niemą wiadomość, zrodzoną z tego mocnego postanowienia, że będę żył dalej! Bóg - Wszechmogący, pomyślałem, tak, ten Anioł Stróż, który miał mnie pod swoją opieką, po tym, jak przeprowadził mnie do tej pory, nie zamierzał mnie teraz opuścić!
Przed wojną czytałem w gazecie o ankiecie przeprowadzonej wśród lekarzy w celu uzyskania ich opinii, czy śmiertelnie chory pacjent powinien zostać ostrzeżony o zbliżającej się śmierci. Okazało się, że wszyscy lekarze z wyjątkiem jednego zalecali kłamstwo jako obowiązek wobec ludzkości i chorego pacjenta! Jedynym wyjątkiem był Anglik, który spędził życie w armii, służąc w Indiach i walcząc z epidemiami. Odważnie stawił czoła swoim bardziej utytułowanym kolegom, wyznając: "Po sześćdziesięciu latach praktyki powiem szczerze, że nigdy nie pozwoliłem, aby śmierć dopadła pacjenta bez jego wiedzy". "To jest chrześcijański punkt widzenia. Śmierć może być otwartymi drzwiami do ostatecznego pojednania lub odkupienia. Czas się nie liczy. Cała wieczność może być zatrzymana i związana w jednej chwili. We wczesnych dniach chrześcijaństwa, kiedy było ono praktykowane swobodnie i otwarcie, nikt nigdy nie pomyślał, że dopuszczalne jest ukrywanie przed człowiekiem wiedzy, że wkrótce umrze.
Kiedy dotarło do mnie, że mam umrzeć, oznaczało to dla mnie, że czeka mnie ciężka walka. Ale gdybym nie został o tym poinformowany, jak mógłbym zebrać wszystkie pozostałe mi siły na tę straszną bitwę? Wraz z odejściem księdza i sióstr zakonnych, którzy pierwsi zdmuchnęli te świece i ustąpili miejsca innej grupie sióstr zakonnych z zapalonymi świecami jako eskorta Hostii do kaplicy, zdałem sobie sprawę, że zostałem pozostawiony na śmierć.
Dla mnie te zdmuchnięte świece symbolizowały zgaszenie iskry życia we mnie. Ale ja się nie poddałem!
Zaloguj się aby komentować
Front włoski w I wojnie swiatowej na podstawie książki Vincenzo D'Aquila, BODYGUARD UNSEEN: A TRUE AUTOBIOGRAPHY
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #DAquila #ciekawostkihistoryczne #isonzo
Poprzednie części pod tagiem #DAquila
ROZDZIAŁ XIV
Z AMBULANSU PROSTO DO... KOSTNICY
Wraz ze mną pojechało pięć innych nagłych przypadków, w tym jeden z oficerów zajmujących miejsce bezpośrednio pode mną, który był ciężko ranny w brzuch odłamkami szrapnela i potwornie cierpiał. Nasze pozycje w ambulansie były ciasne i niewygodne. Udało mi się uniknąć uderzenia w górną maskę za każdym razem, gdy przejeżdżaliśmy przez nierówność. Kierowca był jednak niezwykle ostrożnym i rozważnym pilotem, który w pełni uwzględniał charakter przewożonego ładunku. Jego ustne instrukcje, które podsłuchałem, gdy przygotowywał się do uruchomienia silnika, brzmiały: jedź tak wolno, jak to możliwe, biorąc pod uwagę poważne przypadki chirurgiczne, którymi się zajmował, ale dowieź nas do celu bez zbędnych opóźnień. Utrudniały mu to złe zimowe drogi, czasami niewidoczne szlaki dla mułów, a także konieczność pokonywania dwukierunkowego ruchu na jednopasmowej jezdni, tak że podróż do Udine, która w normalnych warunkach może zająć cztery lub pięć godzin, w rzeczywistości zajęła ponad dwanaście.
Ze względu na nasze kompaktowe kwatery, w których ledwo mogliśmy się poruszać, była to strasznie wyczerpująca i męcząca podróż dla nas wszystkich. Oczywiście ci, którzy odnieśli poważne obrażenia, a zwłaszcza nieszczęsna ofiara na dole, która jęczała żałośnie, cierpieli najbardziej. Od czasu do czasu spędzałem czas na spekulacjach na temat tego, co stanie się ze mną dalej. Czułem, że tak czy inaczej czeka mnie jeszcze kilka niezwykłych doznań. Nie cieszyłem się jednak ze zbliżającej się operacji chirurgicznej, o której wspominał lekarz, ponieważ byłem przekonany, że dokładniejsze zbadanie mojego stanu doprowadzi do zrewidowanej i bardziej poprawnej diagnozy - i co wtedy?
Wraz z nadejściem zmroku dotarliśmy w końcu na obrzeża Udine i przez szparę w boku ambulansu mogłem dostrzec niemal niekończącą się kolejkę karetek. Wszystkie zatrzymały się, aby umożliwić asystentowi kierowcy sprawdzenie dokumentów przewozowych w centralnym biurze, gdzie określano konkretne miejsce docelowe każdego pacjenta (zgodnie z rodzajem choroby lub urazu), zanim pozwolono mu wjechać do ciemnego miasta. Po powrocie podsłuchałem rozmowę naszego asystenta z kierowcą, który zauważył, że nie mają szczęścia, jeśli chodzi o szybki powrót do hangaru. Każdy z ich ładunków był przeznaczony do dostarczenia do innego szpitala i z wyglądu rzeczy (najwyraźniej nie byli zaznajomieni z miastem), będą mieli niezły czas, bez świateł, aby ich poprowadzić, znajdując sześć wyznaczonych instytucji w ciemności (ponieważ światła miejskie zostały celowo przyciemnione, aby chronić przed częstymi bombardowaniami wroga). Co gorsza, wąskie, kręte uliczki miasta bardzo utrudniały jazdę samochodem.
Po tym, co wydawało się niekończącym się poszukiwaniem, co bardzo wyraźnie pokazało, że nasz kierowca nie był zaznajomiony z topografią Udine, dotarliśmy do pierwszego z sześciu szpitali, który wydawał się mieścić w budynku klasztoru. Po zabraniu pierwszego pacjenta zaczęliśmy, a raczej szofer i jego asystent zaczęli, szukać drugiego szpitala, w którym miałem nadzieję, że nadejdzie moja kolej, by wysiąść. Po kolejnych długich poszukiwaniach, w trakcie których dwukrotnie mijaliśmy pierwszą placówkę, w końcu dotarliśmy do drugiego szpitala, ale i tam nie zostałem usunięty.
Krótko mówiąc, jakby w złym zamiarze, oficer pode mną był przedostatnim, a ja ostatnim pacjentem wypisanym z ambulansu. Było już po dziesiątej wieczorem, gdy ranny oficer poniżej został usunięty i w końcu bezpiecznie zakwaterowany na noc.
Czułem się bardzo gorączkowo i wiedziałem, że moja temperatura musi być wystarczająco wysoka, aby uzasadnić przyjęcie mnie do szpitala. Nie zdawałem sobie wtedy sprawy, że w procesie picia zakażonego odparowanego mleka w połączeniu z wymuszoną niezdolnością do pozbycia się trucizny z organizmu, zanim było za późno, zaraziłem się prawdziwą, śmiertelną chorobą, która przeniknęła do tkanek mózgu.[autor mylnie indentyfikuje przyczynę zarażenia] W rzeczywistości mój problem, gdy został prawidłowo zdiagnozowany, okazał się tyfusem plamistym! Wyglądało na to, że naprawdę spędzę Boże Narodzenie poza okopami.
Karetka, ze mną jako jedynym pasażerem, w końcu przedostała się przez oświetloną gwiazdami arterię w pobliżu dworca kolejowego do masywnych budynków mieszczących szkoły miejskie przy Via Dante, które rząd przejął na czas wojny na cele szpitalne. Dwóch zmęczonych, głodnych kierowców karetki pogotowia było teraz bardzo niecierpliwych, aby pozbyć się tego ostatniego przypadku z rąk, aby wrócić na noc i dać odpocząć zmęczonym ciałom po dobrym dniu pracy. W końcu podjechali do krawężnika przy bocznym wejściu, w którym na chwilę rozbłysło światło. Nie zatrzymując się ani na chwilę, by zapytać lub zbadać sprawę, wyciągnęli z karetki ostatnie nosze, na których leżałem, i szybko przenieśli mnie na jedne należące do szpitala, które znaleźli stojące samotnie w zimnej, półmrocznej komnacie usianej żołnierzami również leżącymi na noszach służących za łóżka.
Byli tak spragnieni odjazdu, że nie poświęcili nawet czasu, by pożegnać mnie na dobranoc lub życzyć powodzenia. Po prostu zostawili mnie tam samego, bez towarzystwa innych noszy. Ponieważ byłem teraz w stanie wysokiej gorączki, mroźna atmosfera tego miejsca przez kilka minut kontrastowała z dusznym, duszącym powietrzem ambulansu, w którym leżałem na wznak przez ponad trzynaście godzin. Zacząłem próbować ocenić to miejsce. Nic się nie działo. Wokół mnie nie zaobserwowałem żadnych oznak ożywienia. Cisza stawała się coraz bardziej złowieszcza w tej ciemności. Gdy próbowałem się podnieść, ogarnęła mnie niezwykła słabość, spowodowana stale rosnącą temperaturą. Mężczyźni, wychodząc, niedbale nie zamknęli szczelnie drzwi. Przez to do i tak już lodowatego pomieszczenia wdarł się dość silny grudniowy podmuch, a zimno i wilgoć zaczęły sprawiać mi wyraźny dyskomfort. Nie mogłem znaleźć żadnego dobrego powodu tej nieuwagi wobec przybysza.
Wkrótce podeszło dwóch żołnierzy Czerwonego Krzyża, niosąc z wielkim wysiłkiem nosze z czymś, co okazało się być przykrytymi kocem zwłokami, które bezmyślnie położyli obok mnie. Natychmiast doszedłem do wniosku, że coś jest nie tak. Aby uczynić sytuację jeszcze bardziej kłopotliwą, dwaj żołnierze Czerwonego Krzyża zaczęli opuszczać komorę, nie okazując najmniejszego zainteresowania moją sprawą.
Zawołałem więc słabo, by przyciągnąć ich uwagę. Upiorny głos, który teraz usłyszeli, brzmiał jakby pochodził od trupa i przestraszyli się. Jeden z nich na wpół histerycznie jąkał się w weneckim dialekcie: "Czy ty jeszcze nie umarłeś?".
Pospiesznie zapewniłem ich, że jestem daleki od tego. Byli jednak zbyt roztrzęsieni, by zachować się rozsądnie i rozbiegli się na wszystkie strony, pozostawiając mnie wciąż uwięzionego w tych dziwnych pomieszczeniach. Wtedy doszedłem do siebie i zdałem sobie sprawę, że to szpitalna kostnica, a osoby leżące na noszach wokół mnie to trupy. To dlatego w pomieszczeniu było tak zimno i ponuro. Moi dwaj sanitariusze popełnili wielki błąd, zabierając mnie nie na oddział przyjęć, ale do najzimniejszego i najbardziej niegościnnego miejsca w budynku. Chcąc uciec, zostawili mnie tam na pastwę losu.
Opuszczenie mnie przez dwóch ludzi z Czerwonego Krzyża zdało mnie na własne siły i miałem zamiar podjąć ostatni wysiłek, nawet w moim osłabionym i gorączkowym stanie, aby stanąć na nogi. Nagle jednak rozległy się odgłosy innych kroków i wkrótce cały pluton oficerów i pracowników Czerwonego Krzyża przybył biegiem, aby zbadać to wskrzeszenie z martwych, o którym donieśli im podekscytowani i zdezorientowani żołnierze.
Oblał mnie zimny pot i ledwo mogłem mówić. Po tym, jak lekarze uklękli i zweryfikowali moją opowieść na podstawie dołączonej do mego płaszcza kartki z trasą, wszyscy zapałali chęcią naprawienia poważnej pomyłki i czule zanieśli mnie na górę, na oddział przyjęć. Natychmiast poddano mnie dokładnemu badaniu, a następnie zabrano do nieskazitelnie czystego, pomalowanego na biało łóżka w jednej z sal lekcyjnych, które zostały przekształcone w oddziały dla chorych. Pomimo szalejącej gorączki byłem na tyle spostrzegawczy, by zauważyć, że na zegarze wiszącym tuż nad wejściem na nasz oddział była dokładnie jedenasta. W zasięgu wzroku znajdował się również kalendarz. Odpoczywając na tym miękkim łóżku, pod opieką grupy sióstr zakonnych i nieco ożywiony przez środek wzmacniający z kieliszkiem soku pomarańczowego, zdałem sobie sprawę, że naprawdę jestem chorym człowiekiem.
Poniżej zdjęcie Udine z 1915 roku
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #DAquila #ciekawostkihistoryczne #isonzo
Poprzednie części pod tagiem #DAquila
ROZDZIAŁ XIV
Z AMBULANSU PROSTO DO... KOSTNICY
Wraz ze mną pojechało pięć innych nagłych przypadków, w tym jeden z oficerów zajmujących miejsce bezpośrednio pode mną, który był ciężko ranny w brzuch odłamkami szrapnela i potwornie cierpiał. Nasze pozycje w ambulansie były ciasne i niewygodne. Udało mi się uniknąć uderzenia w górną maskę za każdym razem, gdy przejeżdżaliśmy przez nierówność. Kierowca był jednak niezwykle ostrożnym i rozważnym pilotem, który w pełni uwzględniał charakter przewożonego ładunku. Jego ustne instrukcje, które podsłuchałem, gdy przygotowywał się do uruchomienia silnika, brzmiały: jedź tak wolno, jak to możliwe, biorąc pod uwagę poważne przypadki chirurgiczne, którymi się zajmował, ale dowieź nas do celu bez zbędnych opóźnień. Utrudniały mu to złe zimowe drogi, czasami niewidoczne szlaki dla mułów, a także konieczność pokonywania dwukierunkowego ruchu na jednopasmowej jezdni, tak że podróż do Udine, która w normalnych warunkach może zająć cztery lub pięć godzin, w rzeczywistości zajęła ponad dwanaście.
Ze względu na nasze kompaktowe kwatery, w których ledwo mogliśmy się poruszać, była to strasznie wyczerpująca i męcząca podróż dla nas wszystkich. Oczywiście ci, którzy odnieśli poważne obrażenia, a zwłaszcza nieszczęsna ofiara na dole, która jęczała żałośnie, cierpieli najbardziej. Od czasu do czasu spędzałem czas na spekulacjach na temat tego, co stanie się ze mną dalej. Czułem, że tak czy inaczej czeka mnie jeszcze kilka niezwykłych doznań. Nie cieszyłem się jednak ze zbliżającej się operacji chirurgicznej, o której wspominał lekarz, ponieważ byłem przekonany, że dokładniejsze zbadanie mojego stanu doprowadzi do zrewidowanej i bardziej poprawnej diagnozy - i co wtedy?
Wraz z nadejściem zmroku dotarliśmy w końcu na obrzeża Udine i przez szparę w boku ambulansu mogłem dostrzec niemal niekończącą się kolejkę karetek. Wszystkie zatrzymały się, aby umożliwić asystentowi kierowcy sprawdzenie dokumentów przewozowych w centralnym biurze, gdzie określano konkretne miejsce docelowe każdego pacjenta (zgodnie z rodzajem choroby lub urazu), zanim pozwolono mu wjechać do ciemnego miasta. Po powrocie podsłuchałem rozmowę naszego asystenta z kierowcą, który zauważył, że nie mają szczęścia, jeśli chodzi o szybki powrót do hangaru. Każdy z ich ładunków był przeznaczony do dostarczenia do innego szpitala i z wyglądu rzeczy (najwyraźniej nie byli zaznajomieni z miastem), będą mieli niezły czas, bez świateł, aby ich poprowadzić, znajdując sześć wyznaczonych instytucji w ciemności (ponieważ światła miejskie zostały celowo przyciemnione, aby chronić przed częstymi bombardowaniami wroga). Co gorsza, wąskie, kręte uliczki miasta bardzo utrudniały jazdę samochodem.
Po tym, co wydawało się niekończącym się poszukiwaniem, co bardzo wyraźnie pokazało, że nasz kierowca nie był zaznajomiony z topografią Udine, dotarliśmy do pierwszego z sześciu szpitali, który wydawał się mieścić w budynku klasztoru. Po zabraniu pierwszego pacjenta zaczęliśmy, a raczej szofer i jego asystent zaczęli, szukać drugiego szpitala, w którym miałem nadzieję, że nadejdzie moja kolej, by wysiąść. Po kolejnych długich poszukiwaniach, w trakcie których dwukrotnie mijaliśmy pierwszą placówkę, w końcu dotarliśmy do drugiego szpitala, ale i tam nie zostałem usunięty.
Krótko mówiąc, jakby w złym zamiarze, oficer pode mną był przedostatnim, a ja ostatnim pacjentem wypisanym z ambulansu. Było już po dziesiątej wieczorem, gdy ranny oficer poniżej został usunięty i w końcu bezpiecznie zakwaterowany na noc.
Czułem się bardzo gorączkowo i wiedziałem, że moja temperatura musi być wystarczająco wysoka, aby uzasadnić przyjęcie mnie do szpitala. Nie zdawałem sobie wtedy sprawy, że w procesie picia zakażonego odparowanego mleka w połączeniu z wymuszoną niezdolnością do pozbycia się trucizny z organizmu, zanim było za późno, zaraziłem się prawdziwą, śmiertelną chorobą, która przeniknęła do tkanek mózgu.[autor mylnie indentyfikuje przyczynę zarażenia] W rzeczywistości mój problem, gdy został prawidłowo zdiagnozowany, okazał się tyfusem plamistym! Wyglądało na to, że naprawdę spędzę Boże Narodzenie poza okopami.
Karetka, ze mną jako jedynym pasażerem, w końcu przedostała się przez oświetloną gwiazdami arterię w pobliżu dworca kolejowego do masywnych budynków mieszczących szkoły miejskie przy Via Dante, które rząd przejął na czas wojny na cele szpitalne. Dwóch zmęczonych, głodnych kierowców karetki pogotowia było teraz bardzo niecierpliwych, aby pozbyć się tego ostatniego przypadku z rąk, aby wrócić na noc i dać odpocząć zmęczonym ciałom po dobrym dniu pracy. W końcu podjechali do krawężnika przy bocznym wejściu, w którym na chwilę rozbłysło światło. Nie zatrzymując się ani na chwilę, by zapytać lub zbadać sprawę, wyciągnęli z karetki ostatnie nosze, na których leżałem, i szybko przenieśli mnie na jedne należące do szpitala, które znaleźli stojące samotnie w zimnej, półmrocznej komnacie usianej żołnierzami również leżącymi na noszach służących za łóżka.
Byli tak spragnieni odjazdu, że nie poświęcili nawet czasu, by pożegnać mnie na dobranoc lub życzyć powodzenia. Po prostu zostawili mnie tam samego, bez towarzystwa innych noszy. Ponieważ byłem teraz w stanie wysokiej gorączki, mroźna atmosfera tego miejsca przez kilka minut kontrastowała z dusznym, duszącym powietrzem ambulansu, w którym leżałem na wznak przez ponad trzynaście godzin. Zacząłem próbować ocenić to miejsce. Nic się nie działo. Wokół mnie nie zaobserwowałem żadnych oznak ożywienia. Cisza stawała się coraz bardziej złowieszcza w tej ciemności. Gdy próbowałem się podnieść, ogarnęła mnie niezwykła słabość, spowodowana stale rosnącą temperaturą. Mężczyźni, wychodząc, niedbale nie zamknęli szczelnie drzwi. Przez to do i tak już lodowatego pomieszczenia wdarł się dość silny grudniowy podmuch, a zimno i wilgoć zaczęły sprawiać mi wyraźny dyskomfort. Nie mogłem znaleźć żadnego dobrego powodu tej nieuwagi wobec przybysza.
Wkrótce podeszło dwóch żołnierzy Czerwonego Krzyża, niosąc z wielkim wysiłkiem nosze z czymś, co okazało się być przykrytymi kocem zwłokami, które bezmyślnie położyli obok mnie. Natychmiast doszedłem do wniosku, że coś jest nie tak. Aby uczynić sytuację jeszcze bardziej kłopotliwą, dwaj żołnierze Czerwonego Krzyża zaczęli opuszczać komorę, nie okazując najmniejszego zainteresowania moją sprawą.
Zawołałem więc słabo, by przyciągnąć ich uwagę. Upiorny głos, który teraz usłyszeli, brzmiał jakby pochodził od trupa i przestraszyli się. Jeden z nich na wpół histerycznie jąkał się w weneckim dialekcie: "Czy ty jeszcze nie umarłeś?".
Pospiesznie zapewniłem ich, że jestem daleki od tego. Byli jednak zbyt roztrzęsieni, by zachować się rozsądnie i rozbiegli się na wszystkie strony, pozostawiając mnie wciąż uwięzionego w tych dziwnych pomieszczeniach. Wtedy doszedłem do siebie i zdałem sobie sprawę, że to szpitalna kostnica, a osoby leżące na noszach wokół mnie to trupy. To dlatego w pomieszczeniu było tak zimno i ponuro. Moi dwaj sanitariusze popełnili wielki błąd, zabierając mnie nie na oddział przyjęć, ale do najzimniejszego i najbardziej niegościnnego miejsca w budynku. Chcąc uciec, zostawili mnie tam na pastwę losu.
Opuszczenie mnie przez dwóch ludzi z Czerwonego Krzyża zdało mnie na własne siły i miałem zamiar podjąć ostatni wysiłek, nawet w moim osłabionym i gorączkowym stanie, aby stanąć na nogi. Nagle jednak rozległy się odgłosy innych kroków i wkrótce cały pluton oficerów i pracowników Czerwonego Krzyża przybył biegiem, aby zbadać to wskrzeszenie z martwych, o którym donieśli im podekscytowani i zdezorientowani żołnierze.
Oblał mnie zimny pot i ledwo mogłem mówić. Po tym, jak lekarze uklękli i zweryfikowali moją opowieść na podstawie dołączonej do mego płaszcza kartki z trasą, wszyscy zapałali chęcią naprawienia poważnej pomyłki i czule zanieśli mnie na górę, na oddział przyjęć. Natychmiast poddano mnie dokładnemu badaniu, a następnie zabrano do nieskazitelnie czystego, pomalowanego na biało łóżka w jednej z sal lekcyjnych, które zostały przekształcone w oddziały dla chorych. Pomimo szalejącej gorączki byłem na tyle spostrzegawczy, by zauważyć, że na zegarze wiszącym tuż nad wejściem na nasz oddział była dokładnie jedenasta. W zasięgu wzroku znajdował się również kalendarz. Odpoczywając na tym miękkim łóżku, pod opieką grupy sióstr zakonnych i nieco ożywiony przez środek wzmacniający z kieliszkiem soku pomarańczowego, zdałem sobie sprawę, że naprawdę jestem chorym człowiekiem.
Poniżej zdjęcie Udine z 1915 roku
Zaloguj się aby komentować
Front włoski w I wojnie swiatowej na podstawie książki Vincenzo D'Aquila, BODYGUARD UNSEEN: A TRUE AUTOBIOGRAPHY
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #DAquila #ciekawostkihistoryczne #isonzo
Poprzednie części pod tagiem #DAquila
ROZDZIAŁ XIII
BŁĄD LEKARZA
Przekazałem swoje akta innemu podoficerowi, zebrałem kilka niezbędnych rzeczy i rzeczy osobiste, w tym mój miesięczny żołd w wysokości piętnastu lirów, wszystkie pieniądze, jakie miałem, zostawiłem karabin i plecak i czekałem, aż nadejdzie wieczór z jego regularnym wezwaniem do przypadków szpitalnych. Około szóstej wieczorem udałem się na miejsce zbiórki ludzi z różnych batalionów przeznaczonych do szpitali polowych. Pośpiesznie pożegnałem się i życzyłem powodzenia moim towarzyszom, którzy zebrali się pod zniszczonymi drzwiami, aby mnie odprowadzić. (...)
Wszedłem do szopy wykorzystywanej jako szpital polowy w przysiółku Usnik około drugiej nad ranem dwudziestego dnia grudnia 1915 roku i zastając ją wypełnioną po same drzwi, od razu zobaczyłem, że oferuje ona niewiele, jeśli w ogóle, możliwości położenia się w celu odpoczynku. Zauważyłem duży piec na środku, w którym żarzył się piękny, gorący ogień. Próbowałem się do niego dostać, by się wysuszyć, ale nosze były zbyt gęsto ułożone wokół niego. Osiągnięcie mojego celu wydawało się niemożliwe, ponieważ bardzo chciałem wyschnąć i jeśli to możliwe, odpocząć. Zacząłem wysilać swój rozum, by znaleźć rozwiązanie tego zagmatwanego problemu. Bezskutecznie. Ponownie postanowiłem zdać się na tajemniczego Strażnika, który miał mnie pod swoją opieką. Niemal w tym samym momencie, w którym chciałem porzucić tę łamigłówkę, żołnierz zajmujący nosze bezpośrednio przed miejscem, na którym stałem, nagle wstał i zaproponował mi swoje miejsce.
Byłem zdumiony niezwykłą hojnością tej uprzejmej i dobroczynnej oferty, ale poinformował mnie, że potworny żar emanujący z rozgrzanego do czerwoności pieca sprawiał, że był bardzo zdenerwowany, a ponieważ wydawało się, że nie ma sposobu, aby odsunąć nosze, postanowił wstać lub położyć się gdzie indziej, najlepiej w pobliżu drzwi. Początkowo się wzbraniałem. Ale kiedy zauważyłem, że nie jest w złym stanie fizycznym (wydaje mi się, że miał niewielką ranę na ramieniu), podziękowałem mu i położyłem się wygodnie w jego łożu.
Po solidnej drzemce obudziłem się o świcie, by odkryć, że jestem całkowicie wysuszony od stóp do głów. Początkowo byłem skłonny, podobnie jak mój nieznany przyjaciel, porzucić nosze i poszukać świeżego powietrza na zewnątrz, ponieważ burza się skończyła i wiał rześki, czysty wiatr, ale do porzucenia tego pomysłu skłonił mnie widok parującego wiadra z czarną kawą. Z niego napełniłem swój blaszany kubek.
Żołnierze wokół mnie poinformowali mnie, że lekarze przybędą w ciągu godziny, aby zbadać chorych i rannych, aby pozbyć się nas wszystkich i przygotować szopę na kolejny kontyngent pacjentów, którzy pojawią się w ciągu dnia i wieczora. Przed południem poważne przypadki miały zostać wysłane do szpitali w głębi kraju, a pozostali mieli wrócić do okopów. Zdałem sobie sprawę, że nic mi nie dolega; nawet się nie przeziębiłem w wyniku przemoczenia w nocnym marszu do szpitala. I tym razem nie będzie mnie badał uprzejmy porucznik z Grotte[Sycylia gdzie urodził się autor], ale grupa czterech lub pięciu surowych, niemal twardo stąpających po ziemi wyższych oficerów medycznych i specjalistów, którzy byliby całkiem kompetentni, by postawić prawidłową diagnozę i którzy byli całkiem obeznani ze sztuczkami i oszustwami. (...)
Po godzinie oficerowie lekarze weszli do szopy, by podjąć swoją codzienną pracę polegającą na weryfikacji dolegliwości różnych pacjentów i podjęciu decyzji o miejscu docelowym, do którego ich skierują. Odpoczywałem tak blisko tego dużego, rozgrzanego pieca, że ciepło zaczęło działać i zmusiło mnie do całkowitego rozpięcia munduru i kamizelki, a także koszuli. Trzymałem więc nad sobą koc.
W odpowiednim czasie grupa medyczna w końcu zbliżyła się i otoczyła moje nosze. Podczas gdy jeden z nich badał kartę chorobową, inny zaczął mnie wypytywać o moje samopoczucie. Nie wiedziałem, co odpowiedzieć. Pomyślałem sobie, szczerze i uczciwie, że nigdy w życiu nie czułem się lepiej. Gdybym miał odpowiedzieć szczerze, wiedziałem, że oznaczałoby to mój powrót do okopów, ale byłem gotów powiedzieć prawdę.
Nie dostałem jednak szansy na wygadanie się, bo kolejny lekarz już się schylił, zdjął koc i przez rozpięty płaszcz i koszulę wyczuł mój brzuch i zauważył, że jest wyjątkowo nabrzmiały[autor napił sie chwilę wcześniej mleka które kupił za 5 lirów od innego żołnierza]. Delikatnie ucisnął mój brzuch i boki i z powagą oznajmił swoim kolegom, że mój przypadek jest niezwykle poważny, ponieważ obrzęk wskazywał mu na powiększoną śledzionę. Dlatego konieczne będzie niezwłoczne wysłanie mnie do szpitala, ponieważ może być konieczna poważna operacja! Pozostali lekarze uwierzyli mu na słowo i nie wykonali żadnego ruchu, aby potwierdzić jego diagnozę. Gdy podchodzili do następnych noszy, zauważyli, że się uśmiecham (nie doceniając tego, że uśmiecham się z błędu lekarza) i powiedzieli mi, że to prawda, żebym nie tracił odwagi.
Ponownie poczułem, jak wiara we mnie została potwierdzona przez łańcuch zdarzeń prowadzących do tego dziwnego, poważnego błędu w ocenie ze strony lekarza. Zanim zdążyłem w pełni zrozumieć znaczenie tego wszystkiego pojawiła się grupa żołnierzy Czerwonego Krzyża, by zanieść mnie do czekającej na zewnątrz karetki. Zaproponowałem, że pójdę piechotą, ale siłą wsadzono mnie z powrotem na nosze i kazano nie ruszać się z miejsca, rzucając kilka przekleństw dla podkreślenia rozkazu.
Mój przypadek został uznany za tak nagły, że wymagał natychmiastowej wysyłki do szpitala operacyjnego w pierwszej karetce. Tak więc jako pierwszy pacjent załadowany do karetki zostałem przydzielony do lewego górnego poziomu przedziału z sześcioma noszami. Podczas gdy w surowym, mroźnym zimowym powietrzu układano na mnie ciężkie koce, nie mogłem powstrzymać się od chichotu i zacząłem zastanawiać się, co będzie dalej. Intrygowała mnie zbliżająca się perspektywa pójścia pod nóż bez chorób i dolegliwości. Zacząłem się trochę niecierpliwić. Sytuacja stawała się ekscytująca!
#iwojnaswiatowa #historia #pierwszawojnaswiatowa #DAquila #ciekawostkihistoryczne #isonzo
Poprzednie części pod tagiem #DAquila
ROZDZIAŁ XIII
BŁĄD LEKARZA
Przekazałem swoje akta innemu podoficerowi, zebrałem kilka niezbędnych rzeczy i rzeczy osobiste, w tym mój miesięczny żołd w wysokości piętnastu lirów, wszystkie pieniądze, jakie miałem, zostawiłem karabin i plecak i czekałem, aż nadejdzie wieczór z jego regularnym wezwaniem do przypadków szpitalnych. Około szóstej wieczorem udałem się na miejsce zbiórki ludzi z różnych batalionów przeznaczonych do szpitali polowych. Pośpiesznie pożegnałem się i życzyłem powodzenia moim towarzyszom, którzy zebrali się pod zniszczonymi drzwiami, aby mnie odprowadzić. (...)
Wszedłem do szopy wykorzystywanej jako szpital polowy w przysiółku Usnik około drugiej nad ranem dwudziestego dnia grudnia 1915 roku i zastając ją wypełnioną po same drzwi, od razu zobaczyłem, że oferuje ona niewiele, jeśli w ogóle, możliwości położenia się w celu odpoczynku. Zauważyłem duży piec na środku, w którym żarzył się piękny, gorący ogień. Próbowałem się do niego dostać, by się wysuszyć, ale nosze były zbyt gęsto ułożone wokół niego. Osiągnięcie mojego celu wydawało się niemożliwe, ponieważ bardzo chciałem wyschnąć i jeśli to możliwe, odpocząć. Zacząłem wysilać swój rozum, by znaleźć rozwiązanie tego zagmatwanego problemu. Bezskutecznie. Ponownie postanowiłem zdać się na tajemniczego Strażnika, który miał mnie pod swoją opieką. Niemal w tym samym momencie, w którym chciałem porzucić tę łamigłówkę, żołnierz zajmujący nosze bezpośrednio przed miejscem, na którym stałem, nagle wstał i zaproponował mi swoje miejsce.
Byłem zdumiony niezwykłą hojnością tej uprzejmej i dobroczynnej oferty, ale poinformował mnie, że potworny żar emanujący z rozgrzanego do czerwoności pieca sprawiał, że był bardzo zdenerwowany, a ponieważ wydawało się, że nie ma sposobu, aby odsunąć nosze, postanowił wstać lub położyć się gdzie indziej, najlepiej w pobliżu drzwi. Początkowo się wzbraniałem. Ale kiedy zauważyłem, że nie jest w złym stanie fizycznym (wydaje mi się, że miał niewielką ranę na ramieniu), podziękowałem mu i położyłem się wygodnie w jego łożu.
Po solidnej drzemce obudziłem się o świcie, by odkryć, że jestem całkowicie wysuszony od stóp do głów. Początkowo byłem skłonny, podobnie jak mój nieznany przyjaciel, porzucić nosze i poszukać świeżego powietrza na zewnątrz, ponieważ burza się skończyła i wiał rześki, czysty wiatr, ale do porzucenia tego pomysłu skłonił mnie widok parującego wiadra z czarną kawą. Z niego napełniłem swój blaszany kubek.
Żołnierze wokół mnie poinformowali mnie, że lekarze przybędą w ciągu godziny, aby zbadać chorych i rannych, aby pozbyć się nas wszystkich i przygotować szopę na kolejny kontyngent pacjentów, którzy pojawią się w ciągu dnia i wieczora. Przed południem poważne przypadki miały zostać wysłane do szpitali w głębi kraju, a pozostali mieli wrócić do okopów. Zdałem sobie sprawę, że nic mi nie dolega; nawet się nie przeziębiłem w wyniku przemoczenia w nocnym marszu do szpitala. I tym razem nie będzie mnie badał uprzejmy porucznik z Grotte[Sycylia gdzie urodził się autor], ale grupa czterech lub pięciu surowych, niemal twardo stąpających po ziemi wyższych oficerów medycznych i specjalistów, którzy byliby całkiem kompetentni, by postawić prawidłową diagnozę i którzy byli całkiem obeznani ze sztuczkami i oszustwami. (...)
Po godzinie oficerowie lekarze weszli do szopy, by podjąć swoją codzienną pracę polegającą na weryfikacji dolegliwości różnych pacjentów i podjęciu decyzji o miejscu docelowym, do którego ich skierują. Odpoczywałem tak blisko tego dużego, rozgrzanego pieca, że ciepło zaczęło działać i zmusiło mnie do całkowitego rozpięcia munduru i kamizelki, a także koszuli. Trzymałem więc nad sobą koc.
W odpowiednim czasie grupa medyczna w końcu zbliżyła się i otoczyła moje nosze. Podczas gdy jeden z nich badał kartę chorobową, inny zaczął mnie wypytywać o moje samopoczucie. Nie wiedziałem, co odpowiedzieć. Pomyślałem sobie, szczerze i uczciwie, że nigdy w życiu nie czułem się lepiej. Gdybym miał odpowiedzieć szczerze, wiedziałem, że oznaczałoby to mój powrót do okopów, ale byłem gotów powiedzieć prawdę.
Nie dostałem jednak szansy na wygadanie się, bo kolejny lekarz już się schylił, zdjął koc i przez rozpięty płaszcz i koszulę wyczuł mój brzuch i zauważył, że jest wyjątkowo nabrzmiały[autor napił sie chwilę wcześniej mleka które kupił za 5 lirów od innego żołnierza]. Delikatnie ucisnął mój brzuch i boki i z powagą oznajmił swoim kolegom, że mój przypadek jest niezwykle poważny, ponieważ obrzęk wskazywał mu na powiększoną śledzionę. Dlatego konieczne będzie niezwłoczne wysłanie mnie do szpitala, ponieważ może być konieczna poważna operacja! Pozostali lekarze uwierzyli mu na słowo i nie wykonali żadnego ruchu, aby potwierdzić jego diagnozę. Gdy podchodzili do następnych noszy, zauważyli, że się uśmiecham (nie doceniając tego, że uśmiecham się z błędu lekarza) i powiedzieli mi, że to prawda, żebym nie tracił odwagi.
Ponownie poczułem, jak wiara we mnie została potwierdzona przez łańcuch zdarzeń prowadzących do tego dziwnego, poważnego błędu w ocenie ze strony lekarza. Zanim zdążyłem w pełni zrozumieć znaczenie tego wszystkiego pojawiła się grupa żołnierzy Czerwonego Krzyża, by zanieść mnie do czekającej na zewnątrz karetki. Zaproponowałem, że pójdę piechotą, ale siłą wsadzono mnie z powrotem na nosze i kazano nie ruszać się z miejsca, rzucając kilka przekleństw dla podkreślenia rozkazu.
Mój przypadek został uznany za tak nagły, że wymagał natychmiastowej wysyłki do szpitala operacyjnego w pierwszej karetce. Tak więc jako pierwszy pacjent załadowany do karetki zostałem przydzielony do lewego górnego poziomu przedziału z sześcioma noszami. Podczas gdy w surowym, mroźnym zimowym powietrzu układano na mnie ciężkie koce, nie mogłem powstrzymać się od chichotu i zacząłem zastanawiać się, co będzie dalej. Intrygowała mnie zbliżająca się perspektywa pójścia pod nóż bez chorób i dolegliwości. Zacząłem się trochę niecierpliwić. Sytuacja stawała się ekscytująca!
Zaloguj się aby komentować