#howto

0
9
Jak zrobić na hejto następującą funkcjonalność przy następujących założeniach:
  • wybrać gorące lub top (domyślny zakres lub np. za ostatnie 24h) i jednocześnie posortować sobie od najnowszych?
  • wybrać najnowsze, ale ustawić próg "odcięcia" np na 20-40 "perunów"?
Chciałbym móc śledzić wpisy na bieżąco, ale nie wszystkie, ale te, które stają się popularniejsze (top lub hot), jednak w ten sposób, żeby najnowsze pojawiały się jako pierwsze.
Używanie "najnowsze" to taki odpowiednik "wykopaliska" na pewnym portalu 2.0 , ale wpada tego tyle, że chciałbym móc tylko popularniejsze oglądać.
#hejto #howto

Zaloguj się aby komentować

Zostań Patronem Hejto i odblokuj dodatkowe korzyści tylko dla Patronów

  • Włączona możliwość zarabiania na swoich treściach
  • Całkowity brak reklam na każdym urządzeniu
  • Oznaczenie w postaci rogala , który świadczy o Twoim wsparciu
  • Wcześniejszy dostęp, do wybranych funkcji na Hejto
Zostań Patronem
Jak tanio i dobrze w podkast?
Cz. 5
No dobrze, w części pierwszej dowiedziałeś się jak zacząć myśleć o podkaście, jaki jest mój sposób na podsłuchiwanie niektórych rozwiązań i dlaczego brzmienie Twojego głosu nie ma dużego znaczenia. W części drugiej opisałem moje spojrzenie na tani sprzęt do natychmiastowego nagrywania i nadawania. Trzeci wpis to była taka zapowiedź serii wpisów o montażu dźwięku, której będzie się można spodziewać w "niedalekiej przyszłości". Czwarty wpis dotyczył hostingu i dlaczego nie warto wybierać płatnych hostingów na sam początek przygody z podkastem. Popełniłem jeszcze taki krótki wpis zawierający same konkrety na wypadek jakby nie chciało Ci się czytać moich wypocin - nie mam lekkiego pióra niestety
Dla ułatwienia, podaje poniżej linki do wpisów - pamiętaj o "piorunku":
TL:DR (same konkrety bez omówienia): https://www.hejto.pl/wpis/tl-dr-wpisu-jak-dobrze-i-tanio-w-podkast-tutaj-sa-same-konkrety-jesli-chcesz-wie
WPIS 1: https://www.hejto.pl/wpis/no-dobra-to-czas-na-zapowiadany-wpis-dot-jak-tanio-i-dobrze-w-podkast-i-na-wstep
WPIS 2: https://www.hejto.pl/wpis/jak-dobrze-i-tanio-w-podkast-cz-2-w-poprzednim-wpisie-dowiedziales-sie-dlaczego-
WPIS 3: https://www.hejto.pl/wpis/jak-tanio-i-dobrze-w-podkast-cz-3-montaz-to-bedzie-bardzo-krotki-wpis-ale-dla-la
WPIS 4: https://www.hejto.pl/wpis/jak-tanio-i-dobrze-w-podkast-cz-4-hostingi-no-dobrze-w-czesci-pierwszej-dowiedzi
W poprzednim wpisie napomknąłem, że kolejny będzie o promowaniu. Nie jestem jednak specem w dziedzinie promowania i promuje się jedynie przez organiczne zasięgi czy udzielaniem się na grupach dla podkasterów przez co buduje sobie opinię "eksperta". No właśnie. Jak się promować? Czy zrobić kampanię reklamową na fejsie? Zrobić krosa z jakimś Twórcą, który tworzy podkast o podobnej tematyce? A może dać sobie spokój z promowaniem się na siłę i skupienie się na podkaście, bo "dobra treść się obroni sama"?
Promowanie podkastu jest trudnym tematem i ilu twórców, tyle sposobów na promowanie podkastu.
Wpis będzie robiony metodą od ogółu do szczegółu, gdzie w treści też określę nad jakimi kwestiami warto się zastanowić tworząc podkast a potem w skrócie opisze moje metody na promocję podkastu.
  • Miejsca gdzie warto się pojawiać -
Wskazywałem, że swój podkast promuje jedynie organicznie, czyli umieściłem go w jak największej ilości miejsc, gdzie może się taki potencjalny słuchacz znaleźć. Na początek, polski podkasting ma kilka społeczności. Pierwsza, zgromadzona wokół grupy Borysa Kozielskiego (jednego ze starszych podkasterów w Polsce) czyli "Podkasting w Polsce" [https://www.facebook.com/groups/podkastingwpolsce/]
Bardzo przyjemna grupa, gdzie można zapoznać się z obszerną (rozwijaną) bazą wiedzy, ale także śledzić co się w światku podkastowym dzieje.
Druga grupa dla podkasterów to "Grupa wsparcia Podkasterów" [https://www.facebook.com/groups/1120981081411184/] - i podobnie jak "Podkasting w Polsce" tak w tej grupie, też otrzymasz wsparcie w różnych problemach natury technicznej ale też możesz dowiedzieć się paru ciekawych rzeczy o tym, co się dzieje w podkasterskim świecie.
Trzecia grupa, to grupa dla słuchaczy podkastów w polsce - "W ruchu słucham podkastów" [https://www.facebook.com/groups/wruchusluchampodcastow/?multi_permalinks=4078475578843988]. Baza przeszło 12 tys potencjalnych słuchaczy i co każdy poniedziałek akcja, gdzie można wrzucić w nitkę link do swojego najnowszego wydania podkastu (promocja jest bezkosztowa). Nie śledzę co się na grupie dzieje, ale czasem ktoś wrzuci ciekawy post ze świata podkastingu (np. nowa funkcjonalnośc w Spotify, czy różne nowe technologie).
I na tych trzech grupach trzeba być - jako podkaster zyskujesz bazę wiedzy (za darmo) a i sam możesz się dzielić wiedzą, czy poznać ludzi zajmujących się podkastami.
Mam świadomość, że pewnie te trzy grupy to nie wszystko i jest ich więcej. Ale to są trzy grupy, w których należy być.
  • Gdzie umieścić swój podkast? -
Jak już masz hosting to warto, żeby twój RSS pojawił się na iTunes, Google Podcasts i dodatkowo w poniższych czytnikach RSS dla podkastów:
https://www.breaker.audio
https://castbox.fm
https://overcast.fm
https://play.pocketcasts.com
https://www.podbean.com
https://radiopublic.com
https://www.stitcher.com
I dodatkowo w trzech liczących się serwisach streamingowych, czyli: Spotify, Deezer, Tidal. Trzy serwisy otworzyły się na podkasty i za pośrednictwem pliku RSS (czy też adresu pliku RSS) można "podpiąć się" pod te platformy.
Dodatkowo, w Polsce mamy kilka serwisów audio, które chowają zawartość za paywallem. Do takich miejsc należą:
https://lectonapp.com/pl/
https://www.storytel.com/pl/pl/ - nie wiem jak jest z podkastami ale Asia Okuniewska ma tam umieszczony swój podkast.
Tutaj jednak zalecam rozwagę, ja doszedłem jedynie do umieszczenia swojego podkastu na Lectonie.
No dobrze, ale gdzie jeszcze warto się ze swoim podkastem pojawić? Jeśli jest to podkast ekspercki, to warto założyć stronę podkastu na LinkedIn i tam też się promować. Oprócz LinkedIn warto założyć sobie konto na https://www.podchaser.com/ <- to taka sieć społecznościowa gdzie możesz podpiąć pod swoje konto "profil twórcy", creditsować swój udział w swoim podkaście ale też w innych (i nie tylko jako rola "host", ale także w technicznych zawodach). Oprócz zarządzania swoim podkastem, profilem twórcy konto na podchaserze pozwala Ci na okreslanie, które podkasty lubisz ocenianie innych podkastów itd. Czyli wszystko to co ma znaczenie. Warto w swoim podkaście uwzględnić segment, w którym przekierowywujesz ruch na podchasera właśnie, żeby zostawili opinię, czy chociaż gwiazdkę.
  • Sosziale -
Sosziale - czy warto facebooka? Warto. Zakładasz pejka i tam wrzucasz, to co związane z podkastem. Jak już masz pejka, to załóż sobie instagrama i zlinkuj sobie insta z pejkiem, bo częściej będziesz wrzucał content na instagrama - przez co będziesz robił wrzutkę w jednym miejscu, a treść będzie Ci się pojawiała też na pejku Twojego podkastu.
Czyli podsumujmy ilość sosziali:
1. Facebook, <br /> 2. Instagram<br /> 3. Podchaser<br /> 4. LinkedIn<br /> Czy dużo? Nie wiem - roboty wiele.
Dobrze też, żeby Twój podkast pojawił się na dwóch katalogach polskich podkastów:
1. https://www.podkasty.info/katalog/index.php<br /> 2. https://podstacja.com/<br /> Dodanie pliku RSS jest proste, a warto na takich katalogach być.
Jak się promować nieorganicznie?
Pisałem, że nie mam doświadczenia, ale podzielę się trzema sposobami, które mogą przynieść organicznie trochę słuchaczy.
  • Metoda "na eksperta" -
Na przykład robię podkast o rynku nieruchomości. Jestem już trochę w branży, sprzedałem/wynająłem jako pośrednik parę nieruchomości i mam swoje przemyślenia w sprawie. Wpadam na pomysł, żeby robić podkast o branży nieruchomości. I wszystko fajnie i super, ale jak skłonić ludzi do słuchania takiego podkastu?
Na początek, warto określić swojego domyślnego słuchacza - czyli do kogo kierujesz swój podkast? W jakich okolicznościach twój słuchacz będzie Cię słuchał? Jakie pytania w temacie zadaje sobie Twój słuchacz? Te wszystkie przemyślenia są ważne, bo wpływają na strategie promowania podkastu. Oprócz pytań co do domyślnego słuchacza, zadaj sobie pytanie - jak traktuje swój podkast? Jako hobby czy może jako przedłużenie swojej dotychczasowej działalności? Co chcę osiągnąć tym podkastem?
Jeśli masz już określone powyższe kwestie, to na pewno warto przeszukać fora, sieci społecznościowe pod kątem tematu podkastu i tam cyklicznie wrzucać informację o nowych odcinkach podkastu, udzielać się w dyskusjach, odpowiadać na pytania. To spowoduje, że w oczach społeczności będziesz się stawał ekspertem w temacie i łatwiej potem przekierować ruch na podkast. Stąd jak robisz branżowy podkast, warto być na LinkedIn.
  • Krosowanie -
Czasem bywa tak, że niektórzy podkasterzy udzielają w swoich podkastach przestrzeń na promocję innego podkastu (czy też promocję Twórcy). Warto porozglądać się, czy nie ma podkastera, z którym warto nawiązać kontakt i nie zaproponować na zrobienie wspólnego wydania, albo po prostu podpytanie się o możliwość promocji (czy to w formie jingla, czy to w formie jakiejś informacji). Podkast Daj Głos! [http://dajglospodcast.pl/] miał tak, że w trzydziestej minucie podkastu udzielał miejsca dla innych podkasterów, gdzie krótko powiadamiali słuchaczy, że "mam na imię tak i siak, robię podkast taki owaki, a właśnie minęła trzydziesta minuta podkastu daj głos, podkastu dla psiarzy…". Krótka informacja, darmowa a jednak sprawi, że kilkoro słuchaczy przyjdzie do Ciebie posłuchać Twojego podkastu, cześć z nich może zostać u Ciebie na stałe. Borys Kozielski w swoim "Podkasting po polsku" udzielał (teraz nie wiem jak to wygląda) przestrzeni dla innych podkasterów, w których odpowiadali oni zgodnie z szablonem przesyłanym przez Borysa.
  • Systematyczność -
Nic nie promuje w internecie lepiej niż systematyczne, cykliczne premiery podkastu. Spotkałem się na swojej podkastowej drodze, z słuchaczami, którzy ustalają sobie harmonogram premier podkastów i odsłuchują je w założonej kolejności. Raz nawet dostałem opierdziel od słuchacza, że nie wyrobiłem się w "swoim" terminie i posypał się jemu harmonogram. Także warto mieć plan premier, zapas pomysłów na wydania podkastów.
Kiedy robić premiery?
Różne rozkminy i badania pokazują, że najlepszym dniem jest wtorek, jako dzień premiery nowego podkastu. Ale wszystko zależy od formatu. Teraz powoli w Polsce pojawiają się krótkie podkasty. Są one częstsze niż "raz na tydzień", ale też są krótsze przez co pojawiają się nowe przestrzenie i warunki ich odsłuchu.
Moja metoda promowania, polega na zasięgach organicznych, nie jest to efektywna metoda, ale działa. Jeszcze nie poruszyłem wątku SEO, sposobów promocji na Instagramie itd. Nie poruszyłem, bo nie próbowałem swoich sił w tych dziedzinach, a nie chce nakłamać czy napisać bzdury. To by było ode mnie na tyle.
CHAMSKA REKLAMA
Masz swój podkast? A może planujesz swój podkast, ale nie wiesz jak to zrobić a RSSy straszą Cię nocami? Obwiednie biją przy montażu? Zleć to profesjonalistom! Szafa Pełna Dźwięków - Dom produkcyjny który pomoże Ci rozkręcić Twój podkast, podpowie co i jak dobrać, jak nagrywać w szafie i wiele wiele innych! Skorzystaj z pomocy Szafy Pełnej Dźwięków. Kontakt: info@szpd.pl strona internetowa: szpd.pl
Zapraszam do współpracy!
arthc

bardzo merytoryczny wpis:)

tymszafa

@arthc dziękuje, mogłbym pisać i pisać. I tak wiele wątków pominąłem. W dalszym ciągu nikt nie pyta o to jaki ja podkast robię xD

arthc

@tymszafa ej no właśnie, pochwal się:)

Zaloguj się aby komentować

Jak tanio i dobrze w podkast?
Cz. 4
Hostingi
No dobrze, w części pierwszej dowiedziałeś się jak zacząć myśleć o podkaście, jaki jest mój sposób na podsłuchiwanie niektórych rozwiązań i dlaczego brzmienie Twojego głosu nie ma dużego znaczenia. W części drugiej opisałem moje spojrzenie na tani sprzęt do natychmiastowego nagrywania i nadawania. Trzeci wpis to była taka zapowiedź serii wpisów o montażu dźwięku, której będzie się można spodziewać w "niedalekiej przyszłości". Popełniłem jeszcze taki krótki wpis zawierający same konkrety na wypadek jakby nie chciało Ci się czytać moich wypocin - nie mam lekkiego pióra niestety
Dla ułatwienia, podaje poniżej linki do wpisów - pamiętaj o "piorunku":
TL:DR (same konkrety bez omówienia): https://www.hejto.pl/wpis/tl-dr-wpisu-jak-dobrze-i-tanio-w-podkast-tutaj-sa-same-konkrety-jesli-chcesz-wie
WPIS 1: https://www.hejto.pl/wpis/no-dobra-to-czas-na-zapowiadany-wpis-dot-jak-tanio-i-dobrze-w-podkast-i-na-wstep
WPIS 2: https://www.hejto.pl/wpis/jak-dobrze-i-tanio-w-podkast-cz-2-w-poprzednim-wpisie-dowiedziales-sie-dlaczego-
WPIS 3: https://www.hejto.pl/wpis/jak-tanio-i-dobrze-w-podkast-cz-3-montaz-to-bedzie-bardzo-krotki-wpis-ale-dla-la
Zacznijmy. Ja wiem, że w poprzednich wpisach pisałem, że pisząc o hostingach poruszę też temat zasięgów, ale pisząc zaczęło mi się otwierać dużo wątków stąd kolejna część wpisu z cyklu, będzie o soszialach (jakie mieć, gdzie bywać, z kim rozmawiać) i zasięgach organicznych.
  • HOSTING -
Co to hosting, nie będę szerzej tłumaczył - w skrócie to przestrzeń, gdzie możesz umieszczać swoje nagrania by uzyskać, w zależności od hostingu:
- Statystyki,<br /> - Wsparcie w montażu, <br /> - Wsparcie w monetyzacji podkastu, <br /> - Wsparcie w generowaniu pliku RSS,<br /> - Wsparcie w dystrybucji podkastu,<br /> Tutaj mógłbym zakończyć wpis podając linka do wpisu Borysa Kozielskiego (Dinożarła polskiego podkastingu) o hostingach i zakończyć temat: http://blog.podkasty.info/op60?fbclid=IwAR0wa1qlUdCTfCP35yPa2lwe8QUv_e9zYgJjxi_vniGhPdWpXTVjeNmDmYg
Nie omówię każdego, bo korzystałem tylko z Whooshki (i się szybko odbiłem, bo początkowo byli darmowi, ale wraz ze wzrostem liczby użytkowników podnieśli ceny i zawężyli ofertę darmową) i Anchor.fm.
Poniżej wskażę powody, czemu nie ma sensu korzystać z płatnych hostingów na samym początku przygody, a jeszcze niżej wypowiem się krótko o opcji z własnym hostingiem i własnym generowaniem pliku RSS i ręczną dystrybucją na czytniki.
  • Czemu nie potrzebujesz płatnego hostingu? -
Zakładam, że skoro czytasz moje wypociny to w głowie zakiełkowała Ci myśl pod tytułem "Zrobię sobie podkast" i jesteś na etapie zbierania informacji jak taki podkast postawić. Są podkasterzy, którzy od początku stawiają swój podkast na płatnym hostingu. Nie jest to złe podejście, ale generuje (w mojej ocenie) niepotrzebny (na początku) koszt. Myślę, że twórcom korzystającym z płatnych hostingów na początku, przyświeca myśl, że lepiej zapłacić i mieć dobrze ogarnięty hosting bez niespodzianek w stylu "reklama wklejona przez hostującego w treść podkastu" czy też lepszej jakości statystyki, albo nawet certyfikację tychże statystyk - ma to znaczenie dla niektórych potencjalnych reklamodawców czy brokerów reklamy. Płatne hostingi to też eliminacja późniejszej potrzeby przeniesienia już zmonetyzowanego podkastu na komercyjny hosting. Jeśli masz nastawienie - szybko zarabiać na podkaście, to płatny hosting jest dla Ciebie, ale musisz uwzględnić następujące czynniki (że zaczynając produkcję podkastu, masz poniższe punkty odhaczone):
- Treść która się szybko broni, <br /> - Treść na którą jest popyt, <br /> - Plan rozpisany z nastawieniem na szybką monetyzację - co to oznacza, oznacza to, że masz już postawioną stronę, jesteś profesjonalistą lub już twórcą internetowym, masz swoją społeczność, wiesz gdzie zmierzasz i masz już wiedzę jak szybko osiągnąć dużą słuchalność, masz określonego "domyślnego słuchacza" itd. <br /> Jeśli nie jesteś pewny co do dwóch pierwszych myślników, a myślnik trzeci jest Ci obcy, to zdecydowanie nie potrzebujesz płatnego hostingu. Wydaj te środki na dobry sprzęt, to przybliży Cię do pierwszego myślnika, czyli treści która się obroni jakością dźwięku.
  • Na co zwracać uwagę przy wyborze hostingu? -
Najlepszy IMO hosting, który wyczerpuje temat to Anchor.fm
Anchor.fm był startupem/platformą hostingującą podkasty za darmo. Taki dźwiękowy YouTube ale z intencją szybkiej odsprzedaży jakiemuś gigantowi. Anchor.fm został kupiony przez Spotify i już jest rozwijany pod skrzydłami tej platformy streamingującej. Wadą takiego rozwiązania jest szybka monopolizacja Spotify pośród różnych rozwiązań dla podkasterów i w przyszłości (jak już ostatecznie zostanie ubity protokół RSS w podkastach) stanie się platformą dla podkastów niczym YouTube dla internetowego video. Czy to ostatecznie złe rozwiązanie? Per analogiam do YouTube - nie jest za kolorowo.
Argumenty za Anchor.fm:
  • automatycznie generuje plik RSS;
  • automatycznie dystrybuuje podkast na wiodące czytniki (m.in. iTunes czy Google Podcasts) ;
  • (teraz) przyjazny interfejs;
  • darmowy generator okładki (logotypu) podkastu;
  • łatwa wymiana treści w odcinku;
  • łatwe dodawanie segmentów niezależnie od głównej treści - to jest potrzebne jak pojawią się reklamy i dostaniesz zlecenie na kampanie reklamową;
  • statystyki z certyfikatem IAB;
  • aplikacja na smartfon;
  • integracja ze Spotify + podpięcie statystyk ze Spotify;
  • podpięcie zasobów z anchor.fm pod wordpress (dzisiaj sprawdzałem jak to wygląda i jest nowa opcja);
  • to jest RZECZYWIŚCIE darmowe bez ŻADNYCH haczyków - sprawdzałem ich Zasady Użytkowania i nie ma tam nic podejrzanego;
  • w interfejsie Anchor.fm jest "program" do montażu;
Ale Anchor.fm też posiada minusy
  • brak bezpośredniej kontroli nad RSS (Puryści podkastowi tego nie lubią, zobacz memy);
  • musisz ręcznie kliknąć opcję, żeby do pliku RSS hosting dodawał Twój mail do kontaktu ze słuchaczami;
  • wspieranie monopolizacji platformy Spotify jako giganta podkastów na świecie;
  • jeśli nie odklikniesz ręcznie opcji "nie dodawaj loga anchor.fm do okładki podkastu" to na okładce będziesz miał małe logo anchor.fm;
  • wolne ładowanie odcinka na czytnikach, ale też na samym odtwarzaczu anchor.fm (przyoszczędzili na transferze);
Czemu Anchor.fm?
Osoba będąca na początku w świecie podkastu nie zna się na tych całych hostingach, nie wie na co ma zwrócić uwagę kierując się wyborem hostingu (i np. zaczyna na SoundCloudzie i jest zdziwiona po przesłaniu trzech/sześciu godzin nagrań, że trzeba płacić; albo hostuje na mixcloud.com i dziwi się, że nie ma jej np. na Google Podcast). Takiej osobie zależy na jak najszybszej publikacji odcinka i szybkie szykowanie drugiego wydania, potem trzeciego. Stąd Anchor.fm jest najlepszym rozwiązaniem dla ludzi, którzy nie chcą się wdawać w rozmyślania typu: a może lepiej płatny, o co chodzi z tym RSS? Jak się promować?
Użytkownikom Anchor.fm zależy na jak najszybszym rozpoczęciu przygody z podkastami i Anchor.fm to umożliwia + automatyzuje żmudne procesy ręcznej dystrybucji podkastu. Dodatkowo, jak się trafi jakaś reklama, to nie musi nagrywać takiego odcinka "reklamowego" tylko robi sobie segment reklamowy i wkleja w pre-roll, mid-roll czy post-roll każdego odcinka i po miesiącu kampanii ten segment ściąga i nie martwi się o nic więcej. Dodatkowa integracja ze Spotify i statystyki certyfikowane przez IAB powodują, że jest to najrozsądniejszy wybór z planem na późniejszą monetyzację podkastu i ewentualne przenosiny na inny (komercyjny) hosting.
Niepokojące sygnały są takie, że Spotify pompuje dużą kasę w Anchora i może się to skończyć tym, że owa darmowość będzie przejawiała się wklejkami reklam na siłę (teraz jest to dobrowolne i tylko dla podkasterów z Ameryki - monetyzacja jest niedostępna w Polsce) co spowoduje, że możemy utracić kontrolę nad formą naszego podkastu (bo nie będziemy wiedzieli w którym momencie są wklejane reklamy w treść). Myślę, że to w przyszłości się zadzieje, bo darmowość kotwiczki trwa za długo, a taki hosting to swoje kosztuje, chyba że Spotify analizuje Big Datę którą generują podkasty i opracowują algorytmy, wtedy to my jesteśmy (i nasze podkasty) produktem.
W planach Spotify ma (lub w przyszłości wejdzie to do Polski) formę integracji swoich zasobów muzycznych z naszą treścią, więc będzie to nie lada gratka dla wszelkich Twórców, którzy chcą się zająć produkowaniem audycji stricte muzycznych. Będzie się to objawiało tym, że np. w treści podkastu omawiamy dany utwór, po czym robimy wklejkę segmentu muzycznego w anchor i on podawał będzie bezpośrednio z zasobów Spotify daną muzykę, przez co słuchacz usłyszy treść podkastu i treść muzyki w wybranym przez nas momencie, a my jako Twórca nie poniesiemy żadnych dodatkowych kosztów z tyt. ZAIKSów.
Na chwile obecną niejasności w prawie (ZAIKS i inne opłaty z tyt. Tantiem dla muzyków) nie pozwalają na zrobienie podkastu typowo muzycznego. Wiąże się to z dodatkowymi opłatami, odprowadzanymi dla ZAIKSu od odtworzenia (defacto odtworzenia naszego podkastu, czyli przy odtworzeniach 10k na miesiąc już się robi koszt). Szerzej o ZAIKSach i jak robić audycje muzyczne nie będąc w radio i nic za to nie płacąc w innym wpisie (jest na to sposób, ja znam co najmniej dwa).
Sumując, Anchor.fm to rozsądny wybór na początek naszej podkastowej drogi. Oswoisz się z tematem podkastu, publikowaniem, podliczaniem statystyk, zdobędziesz pierwsze doświadczenia komercyjne (tego Ci życzę). Anchor to dobra podstawa do własnego podkastu ale też hosting od którego się nie odbijesz mnogością rozwiązań, czy wysokim poziomem skomplikowania.
A może własny hosting?
Marek Rak (z podkastu Radiogram - polecam w 100%) w swoim ostatnim podkaście wspominał o Castopodzie (https://podlibre.org/tag/castopod-hosting/) - projektu open source serwera hostingowego dla podkastów.
Jest to dosyć ciekawe rozwiązanie dla użytkowników typu "zosia samosia". Polecam przesłuchać, natomiast ja odniosę się do samej idei i ewentualnych problemów, czemu własny hosting nie jest dla ludzi leniwych (a więc większości z nas).
Link do wydania podkastu: https://radiogram.pl/wlasny-serwer-podcastowy/
Własny serwer hostingowy to kontrola nad własnym podkastem na własnych warunkach, ale niestety wiąże się to z ręczną dystrybucją pliku RSS (chyba, że jesteś programistę, wtedy jesteś w stanie sobie napisać skrypt, który roześlę RSS do odpowiednich czytników). Własny serwer to w końcu komputer z pamięcią, który ciągle musi być podpięty do internetu.
A może inwestycja w serwer zdalny, który będzie hostował pliki audio (na którym postawimy CastoPoda)? Nie jest to złe rozwiązanie - płaci się w końcu na Swój podkast, a nie z outsourcing usług hostingowych. Dodatkowo w takim rozwiązaniu (jak pisałem wyżej) masz pełną kontrolę nad swoim podkastem i to Ty decydujesz co się z nim będzie działo. Wadą takiego rozwiązania jest to, że taki własny serwer jest dla zaawansowanych użytkowników z zapleczem IT i dodatkowo potrzebujesz środków na rozruch i utrzymanie infrastruktury. Ja myślę, żeby spróbować sił w postawieniu podkastu na takim rozwiązaniu i sprawdzenie, czy to co piszę to ma sens, czy może wymyślam jakieś problemy z anusa.
Dosyć chaotycznie opisane, ale mam nadzieję, że wybierzesz coś sobie z tego. Ja ze swojej strony gorąco polecam Anchor.fm i nie bawienie się na początku w płatne hostingi, nie ma co marnować pieniędzy na coś, co możesz mieć za darmo. Na początku inwestuj w dobrą jakość dźwięku i umiejętności montażu (albo outsourcing montażu u realizatora/montażysty - NIŻEJ REKLAMA ZAPRASZAM DO CZYTANIA xD).
CHAMSKA REKLAMA
Masz swój podkast? A może planujesz swój podkast, ale nie wiesz jak to zrobić a RSSy straszą Cię nocami? Obwiednie biją przy montażu? Zleć to profesjonalistom! Szafa Pełna Dźwięków - Dom produkcyjny który pomoże Ci rozkręcić Twój podkast, podpowie co i jak dobrać, jak nagrywać w szafie i wiele wiele innych! Skorzystaj z pomocy Szafy Pełnej Dźwięków.
Kontakt: info@szpd.pl
strona internetowa: szpd.pl
Owocnego podkastowania i zapraszam do współpracy!
arthc

@tymszafa po raz wtóry piszesz o kasie z podcastu. do tej pory traktowałem podcast jako tubę, która handlowo mówiąc kieruje ludzi do lejka sprzedaży produktu. jaka to ta inna droga?

tymszafa

@arthc Reklama w podkaście według mojej skromnej wiedzy ma różne oblicza - jednym ze sposobów to przestrzeń na "wklejaną" reklamę albo jako odcinki sponsorowane. Możesz też założyć patronite czy patreona czy prosić o wsparcie swoich słuchaczy, ale jeśli startujesz od zera (czyt. dopiero budujesz swoją pozycję) to pięć-siedem (albo dziesięć półgodznnych wydań) to za mało, żeby: 1. pozyskać reklamodawcę który chętnie umieści reklamę w Twoim podkaście, 2. zbudować społeczność, która sypnie groszem, 3. dostaniesz zlecenie na wydanie sponsorowane, segment w którym opowiadasz o danym produkcie. Stąd, wikłanie się w płatne hostingi bez naruszania swojej domowej kasy jest nieekonomiczne z puntku widzenia domowego budżetu. Biorąc hosting komercyjny jesteś na minusie w kasie i czasie - to dwa zasoby. Biorąc hosting darmowy jesteś na minusie jedynie w czasie - jeden zasób. Jest wiele sposobów na zarabianie, a nie tylko "kierowanie ludzi do lejka sprzedaży produktu".

tymszafa

@arthc zarabianie na podkaście - temat rzeka i każdy pomysł jest dobry. Nie trzeba stricte zarabiać na podkaście, ale np na świadczeniu usług okołopodkastowych i to też jest zarabianie na podkaście, tyle że nie swoim. Podkast może też być trampoliną do podkastów na zlecenie (vide Justyna Mazur i seria dla Pracuj.pl, czy Asia Okuniewska i seria podkastów dla Showroom.pl), że użyczasz swojego głosu i produkujesz serię odinków dla danej marki (dla mnie najoptymalniejsza ścieżka, nie lubię ingerować w treść swojego podkastu) itd. itd.

Zaloguj się aby komentować

Jak tanio i dobrze w podkast?
Cz. 3
MONTAŻ
To będzie bardzo krótki wpis, ale dla laika myślę da podstawową wiedzę + wrzucam link do krótkiego samouczka (eng.) do Audacity.
Tutaj, pomimo że przemontowałem parę podkastów (prywatnych jak i korporacyjnych), to za dużo nie jestem w stanie napisać. Sam pracuje na Magix Samplitude i nie pracowałem na żadnym innym (poza Audacity) dłużej niż dziesięć minut. Już niestety jestem za stary na naukę nowego programu, chociaż zasady montażu się nie zmieniają.
W czym montować na początek? Mamy dwa DAW ["Digital Audio Workstation w skrócie „DAW”, czyli nic innego jak cyfrowa stacja robocza będąca programem komputerowym służącym do pracy z audio. Używa się jej do nagrywania, montażu, edycji, miksu, czy masteringu."],
Zródło: https://muzyczny.pl/portal/czym-jest-oprogramowanie-daw-i-do-czego-sluzy/
które na początek nic nie kosztują i są dostępne na Linuxie.
Audacity (najbardziej popularny wśród podkasterów samouków) - https://www.audacityteam.org/
Bardzo fajny DAW, aczkolwiek trochę toporny - dużo samouczków na tubce do pooglądania.
Ja ostatnio trafiłem na bardzo fajny film, który tłumaczy podstawy programu i podstawy montażu: How To Use Audacity 2020 - https://www.youtube.com/watch?v=YUULn71_G74&list=PLkgGoWq1gJxpNxfGWfJYwSZ--Q6559Wvh&index=14
Reaper - https://www.reaper.fm/
Kiedyś się nim przez moment bawiłem, ale nic więcej Ci nie napiszę, bo spędziłem w tym programie pięć minut. Fajne doświadczenie, ale nie miałem czasu, żeby przysiąść i nauczyć się tego programu od początku. Siła przyzwyczajenia jest straszna.
O montażu nie napiszę nic więcej, bo to trzeba zobaczyć. Stąd taki pseudo wpis. Generalnie, im więcej montujesz, tym więcej umiesz - jak w życiu. O montażu chcę napisać więcej w nieokreślonej przyszłości (może jakiś program na YouTube?).
W następnym wpisie opiszę hosting i sposoby poszerzania zasięgów organicznie.
lubieplackijohn

@arthc https://www.hejto.pl/wpis/jak-dobrze-i-tanio-w-podkast-cz-2-w-poprzednim-wpisie-dowiedziales-sie-dlaczego- proszę

arthc

@lubieplackijohn dzieki:)

tymszafa

@arthc polecam zaobserwować sobie jeden z podłączonych do tekstów tagów. Zwykle ich będę używał.

Zaloguj się aby komentować

"Jak dobrze i tanio w podkast" cz. 2
W poprzednim wpisie dowiedziałeś się dlaczego Twój głos jest najlepszym głosem i czego słuchać, żeby wiedzieć jak kreować swój pomysł na podkast.
Teraz: sprzęcicho!
SPRZĘT (WARIANT UBERTANI i BARDZO DOBRA JAKOŚĆ DŹWIĘKU)
Mówisz, że masz ajfona i będziesz na nim nagrywał? Jeśli masz taki pomysł, to skończ czytać, spójrz na ścianę swojego mieszkania, nachyl się w stronę ściany, rozbiegnij się i uderz głową w ścianę. Już? Ok. NIE NAGRYWAMY NA TELEFON - chyba że kupisz sobie mikrofon ze stajni zooma - bodajże zoom am7, który podłączasz pod telefon (usb c) i dedykowaną apką nagrywasz, wtedy tak, ale generalnie NIE NAGRYWASZ NA MIKROFON TELEFONU, dlaczego? BO KURDE NIE. Szanujmy się, szanujmy swoje uszy. Nigdy mikrofon telefonu nie będzie miał takiej charakterystyki dźwiękowej jak mikrofon profesjonalny (np. pojemnościowy). Jeśli chcesz, żeby Twój podkast nie brzmiał jak guano, to MUSISZ WYDAĆ PIENIĄDZE NA w miarę DOBRY MIKROFON. Koniec kropka. Ale nie musisz kupować mikrofonu studyjnego, interfejsu audio i drogich słuchawek, nie no, to jest bez sensu. To co kupić?
Słuchaj, krótka piłka - kupujesz REKORDER, ale czemu taki? Bo taki mikrofon (I BĘDĘ UPARCIE NAZYWAŁ GO MIKROFONEM!!! SPADAJCIE TRVE REALIZATORZY DŹWIĘKU) pozwala Ci na podłączenie go pod komputer, gdzie automatycznie stanie się mikrofonem typu USB, ale zachowasz tą mobilność - np. chcesz pójść do funfli którzy grają jakąś gównomuzykę i chcesz z nimi zrobić wywiad, mając wariant mikrofon USB (studyjny) musisz wziąć: mikrofon, komputer, zasilanie … już się robi dużo rzeczy nie? A jak masz rekorder, to sobie bierze mikrofon, zapas baterii, gąbeczkę czy też DEADCATa, słuchaweczki (mogą być typu pchełki, ale bez własnego mikrofonu) i jak król idziesz na wywiad, gdzie będziesz ten mikrofonik na przemian podsuwał sobie, nagrywał pytanko i podsuwał odpowiadaczowi. Kulturka i nie musisz być obładowany jak słoń.
No, to takie mikrofony to (takie które ja przetestowałem i se chwale) to zoom h1 v2 (już niedostępny nowy, tylko z rynku wtórnego - nastepca to zoom h1n, nie wiem jak brzmi, ale ma więcej bajerów) albo tascam dr 05. Oba mikrofony różnią się wykonaniem i zastosowaną charakterystyką mikrofonów. Zoom ma charakterystykę XY, natomiast tascam ma charakterystykę AB. Czy ma to znaczenie? Niewielkie, aczkolwiek ja wolę pracować na charakterystyce XY, zawęża "stożek" i mniej zbiera dźwięków tła.
Chyba, że masz dużo hajsiwa i chcesz mieć więcej rozwiązań, wtedy kup se tascama dr40x (ale tutaj 700-800 zł), tam możesz mikrofony ustawić w charakterystyce xy i ab i ogólnie mikro lepiej brzmi, aczkolwiek model z "x" ma większy szum elektromagnetyczny niż poprzednik bez "x". Ale jakościowo brzmi w opór dobrze.
Już masz mikrofon? To super, teraz, żeby wyglądać profesjonalnie, to se kup słuchawki, takie wygodne radiowe. Masz pchełki? Super, wsadź je sobie w pokrowiec i używaj jak jeździsz tramwajem czy idziesz na spacer.
Godzinny wywiad w pchełkach sprawi, że odpadną Ci uszy z bólu - słuchawki do nagrywania (a konkretniej odsłuchiwania materiału) mają być takie, że mają pieścić Ci uszka i nie uciskać zbytnio dyńki, żeby Ci się dobrze myślało i miał tak po ludzku komfort pracy.
No dobrze, to jakie kupić słuchawki "na początek"? Może jakieś Shenki? Albo AKaGi? Po co?
Superlux HD681 - są wystarczające, mają dobrą jakość dźwieku - operują na średnich tonach, więc i basik Ci przypieprzy delikatnie i wysokie tony też usłyszysz. Są wytrzymałe - jeśli nie rzucasz słuchawkami po pokoju. Są wygodne, a jak się popsują to nie żal.
Jako ciekawostkę powiem, że niedawno przesiadłem się z moich superluxów na Beyerdynamicsy dt 770 pro i na upartego nie ma dramatycznej różnicy - w beyerdynamicsach więcej usłyszysz. Może jestem głuchy albo barbarzyńcą, nie wiem - tak mam. Jak nie ma różnicy, to po co przepłacać?
Dobra, no to masz słuchawki (które wpinasz podczas nagrania do rekorderu/dera) ale masz problem jak mówisz głoski wybuchowe ("p" i "b")? Nie ma problemu - kupujesz sobie martwego kota - nie czekaj, nie ściągaj takiego przejechanego z ulicy - kupujesz sobie taki puszek, który nakłada się na mikrofon i pełni on rolę popfiltra i jednocześnie możesz z tak ubranym mikrofonem wyjść na dwór (albo pole jeśli jesteś z Krk lub okolic) i jak będzie wiał wiaterek to mikrofon tego wiatru nie zbierze albo zbierze niewiele przy mocnych podmuchach.
Deadcaty kosztują w okolicach 70 - 100 -250 zł im wyższa cena tym lepsze zbieranie podmuchów.
Dobra - masz te wszystkie rzeczy, podliczmy - mikrofon - 400-450 zł, słuchawki 80-90 zł, deadcat 150 zł - wychodzi Ci kosztów: (zrobimy wariant droższy) 690 zł - czyli ok 700 zł. I za te 700 zł masz sprzęt który posłuży Ci długo w Twojej podkastowej przygodzie, a jak się wkurzysz to go sprzedasz z niewielkim ubytkiem na sprzęcie + będziesz miał dobre słuchawki do muzy.
W następnym wpisie - montaż.
I proszę oznaczać autora jak będziecie cytować - b4tanga z portalu HEJTO.PL
onionspirit

@tymszafa a co powiesz o mikrofonach na 3,5 mm? Duża jest różnica względem rejestratora dźwięku?

tymszafa

To zależy. Problem z takimi mikrofonami @onionspirit jest taki, że jak mamy mikro na jacka, którego podpinamy pod komputer (pod odpowiednie gniazdo) to oznacza, że a. mamy tzw. mikrofon krawatowy (lavalier) albo b. mikrofon do komunikacji internetowej - popularne mikrofony do skype czy ogólnie rozmów przez internet (albo nie tylko). I te mikrofony bazują na tym, jaka karta dźwiękowa jest w komputrze. Jeśli jest słaba to jeśli mamy słaby mikrofon, to nic na tym nie wykręcisz sensownego. Czemu? Dlatego, że chociażby dławik sygnału elektromagnetycznego będzie słaby i będzie na nagranie wchodziło charakterystyczne brumienie (do wywalenia w postprodukcji, ale to nie jest take proste). Jeśli masz lawaliera, to tutaj sytuacja jest zgoła inna, czy ten lav ma swój podbiornik, czy podłączasz go bezpośrednio do komputera? Jeśli tak to sytuacja może być podobna do tej z mikrofonem jack, pomimo, że jakość nagrania może być lepsza. cz.1

tymszafa

cz. 2 @onionspirit rejestratory dźwięku, mikrofony usb, mikrofony studyjne podpięte pod miksery czy interfejsy audio mają więcej hardware, które dba o to, żeby dźwięk był jak najlepszy (np bramkowanie szumów w jakimś stopniu). Dany sprzęt (przeznaczony do studia, czy pracy reporterskiej) ma za zadanie być przygotowany na różne sytuacje, które się dzieją i zabezpieczać dźwięk, a mikrofony bezpośrednio wpinane do jacka, są tylko odbiornikiem drgań (mikrofony) albo przekaźnikiem dźwięku (słuchawki). Tak rozumiem mikrofony jackowe. Ale może być, że piszę głupoty. Dużo też zależy od charakterystyki mikrofonu, zapewne ten o którym mówisz jest mikrofonem dynamicznym. Ja myślę, aby w podkastach używać wyłącznie pojemnościówek.

Zaloguj się aby komentować

TL:DR wpisu "jak dobrze i tanio w podkast" - Tutaj są SAME KONKRETY, JEŚLI CHCESZ WIĘCEJ, to zapraszam do serii.
Kupujesz se mikrofon zoom h1 v2 (albo h1n) - 400-450 zł, słuchawki wokółuszne Superlux HD681 - 80-90 zł i BOOOM masz Swoje Pierwsze Studio Podkasterskie (w skrócie SPSP) - taka konfiguracja umożliwia Ci osiągnięcie względnie dobrej jakości dźwięku, realizacji wywiadów (w technice podaj mikrofon, podsuń mikrofon rozmówcy), a słuchawki pozwolą Ci montować Twój Pierwszy Podkast w miarę sprawnie (słuchawki są w najniższej profesjonalnej półce, sam zmontowałem ich dużo na moich wysłużonych superluxach - mają ok. 5 lat i dalej grają zaczepiście).
Montaż w Audacity,
Podkast stawiasz na hostingu anchor.fm,
podpinasz RSS z Anchora pod 1. Spotify, 2. Deezer, 3. Tidal, i bazę podkasty.info;
podpinasz się swoim kontem na FB pod grupki:
1. Grupa wsparcia podkasterów<br /> Link: https://www.facebook.com/groups/1120981081411184/
2. Podkasting w polsce<br /> Link: https://www.facebook.com/groups/podkastingwpolsce/
3. W ruchu słucham podkastów<br /> Link: https://www.facebook.com/groups/wruchusluchampodcastow/?multi_permalinks=4078475578843988
Robisz koniecznie sobie fanpej podkastu i podpinasz fanpej do zakładanego instagrama podkastu.
Graficzki ogarniasz sobie w tym prostym narzędziu: https://hatchful.shopify.com/
Są darmowe i skalują Ci daną grafikę do wymogów sosziali. Na początek styknie, będziesz miał okładkę
Na stronce https://pod.link/ będziesz miał zgrabną stronkę (chyba to się nazywa landing page) z Twoim podkastem, która będzie się aktualizowała.
Z branżowych rzeczy - bo podkasting jest już branżą, zakładasz sobie konto na stronce https://www.podchaser.com/ to taki fejsbuk/linkedIn ale dla podkastów - potrzebna sprawa jak chcesz się profesjonalizować.
Potem bierzesz mikrofon i se zaczynasz nagrywać co tam chcesz, montujesz w Audacity, kompresujesz do mp3 i wgrywasz na hosting.
Boom, masz podkast.
I proszę oznaczać autora jak będziecie cytować - b4tanga z portalu HEJTO.PL Standardowo, proszę się dzielić tak nabytą wiedzą ZA DARMO!
tymszafa

Nie ma za co - to jest TL:DR, ale jak będziesz miał pytania, to wal jak z armaty, będę rozszerzał

@pescyn

arcy

Bardzo ciekawa seria, przeczytałem z zainteresowaniem. Tez myślałem o założeniu własnego podcastu, ale stwierdziłem samokrytycznie, że nie mam nic ciekawego do powiedzenia. Niemniej słucham i wspieram wielu podcasterskich twórców

tymszafa

@arcy Wsparcie zawsze jest dobre. Zwłaszcza, że niszowe tematy ciężko się wybijają.

Zaloguj się aby komentować

No dobra, to czas na zapowiadany wpis dot. "Jak tanio i dobrze w podkast". I na wstępie zaznaczę, iż jest to cz. 1 bo jak pisałem, to się okazało, że dużo pisałem. W kolejnym wpisie - który nastąpi zaraz po tym. Zawrę w nim BARDZO KONKRETNY TL:DR z linkami, ale bez szerszego kontekstu.
No to lecimy:
Niniejszy wpis ma za zadanie przekonać czytelnika, że robienie podkastu (dobrej jakości podkastu) nie musi być trudne, drogie i żmudne.
Jednocześnie, wiedza którą tutaj podaję (dowożę) jest oparta na moim doświadczeniu pracy w podkastach (jako twórca, producent i montażysta), też doświadczeniu komercyjnym. Oszczędzasz czas i piniądz - jak ktoś Cię będzie pytał "Ej anon, jak zrobić taki podkast jaki Ty masz?" to się urwał nać podziel wiedzą, jako i Ty ją otrzymałeś ZA DARMO.
Dobra, koniec lizania się po fujarce.
NA CO MUSISZ ZWRÓCIĆ UWAGĘ PLANUJĄC FORMĘ PODKASTU i KRÓTKA RZECZ O GŁOSIE
Czyli myślisz se, że zrobisz podkast? Ale o czym chcesz nagrywać?
Mówisz, że lubisz malować figurki z bitewniaka WH 40k i chciałbyś poopowiadać o samym uniwersum WH40k? A może trudnisz się sprzedażą domów i mieszkań i chcesz opowiedzieć o tym jak sprzedawać mieszkania żeby na nich zarobić? A może giełda? Przybliżysz to co się zadziało w sprawie akcji GameStop? A może chcesz opowiedzieć swoim słuchaczom o tym jak Twój tata napisał porno i z grupką funfli będziecie obśmiewać twórczość taty?
KAŻDY TEMAT JEST DOBRY, JEŚLI JEST DOBRZE OGRANY.
Niestety, pomimo, że podkasty to nie radio i nie wymaga się takiej sprawności jak profesjonalni lektorzy, to jednak jeśli masz poważną wadę wymowy, np. rozumie Cię tylko Twoja mama, to sobie daj spokój, albo idź do logopedy i pracuj nad wymową.
Mówisz, że głos masz chusteczkowy?
TEMBR GŁOSU NIE MA DUŻEGO ZNACZENIA!!! Poważka. Brzmienie głosu jest nieistotne jeśli nie planujesz być lektorem i w sumie to tyle. Cisnę Ci jak masz wadę wymowy, ale w dzisiejszych czasach mieliśmy paru radiowców z wadą wymowy literki "r" i nie tracili z tego powodu pracy. Także, jeśli nie lubisz swojego głosu - przyzwyczajaj się, każdy ma większy lub mniejszy problem ze swoim głosem, ale wystarczy go pokochać (zwykle pokochuje się go, jak odkryjesz w trakcie montażu podkastu, jak go "podkręcać" i usłyszysz, że w Twoim głosie dzieje się dużo - ja przynajmniej tak miałem).
Chyba, że masz taki problem z jakim mierzyli się goście Erika Hartmana w jego programie "Boomerang" [link: https://www.youtube.com/watch?v=IcB1JUOdWPY Host Loses Control - Guest with High Pitched Voice] to wtedy no będzie przynajmniej śmiesznie.
Dobra, wyjaśniłem Ci że Twój głos jest zajebisty i nie powinieneś mieć z tego powodu kompleksów. Dlaczego tak Ci truje o tym głosie? Jak pisałem wyżej, każdy podkast jest dobry, jeśli jest dobrze ograny.
A co to oznacza dobrze ograny?
W mojej ocenie, jeśli danym tematem się jarasz i to słychać w Twoim głosie, to to jest dobrze podany temat. Jak się na czymś znamy, to wtedy mówimy pewnie, wiemy co mówimy, zbytnio się nie jąkamy. To jest dobrze podany podkast. Posłuchaj sobie kolegów i koleżanek też, którzy już coś osiągnęli na scenie podkastowej:
1. Michał Szafrański - Więcej niż oszczędzanie pieniędzy<br /> 2. Borys Kozielski - nauka XX wieku, podkasting po polsku (?)<br /> 3. Marek Jankowski - coś o firmie, a mam "Mała wielka firma" <br /> 4. My dad wrote a porno, <br /> 5. Duncan Trussel Family Hour<br /> 6. Joe Rogan<br /> 7. TuOkuniewska<br /> 8. Justyna Mazur<br /> 9. I inni<br /> Posłuchaj ich i podpodsłuchaj jak oni ogrywają niektóre rzeczy, jak używają jingli, jak rozmawiają ze swoimi gośćmi, to wszystko ma niestety znaczenie.
Dobra, teraz już mniej więcej wiesz, gdzie musisz poszukać źródeł, które mogą wpłynąć na Twoją kreacje podkastu. W kolejnym wpisie o sprzęcie.
I proszę oznaczać autora jak będziecie cytować - "b4tanga z portalu HEJTO.PL"

Zaloguj się aby komentować