1.

Na zdjęciu jest mój pradziadek Samuel Meller, a tak naprawdę Charas Schmelke, zamordowany przez niemieckich bandytów w Auschwitz.

Ostatnio pewien internetowy troll, patocelebryta Platformy Obywatelskiej nazwał mnie szmalcownikiem. Tu wyjaśniam młodszym czytelnikom, że szmalcownik w czasie drugiej wojny światowej to była kreatura szantażująca ukrywających się przed hitlerowcami Żydów albo Polaków, którzy Żydom pomagali. Jeśliby Żydzi albo Polacy nie zapłacili szmalcownikom, ci wydawali jednych i drugich na śmierć. Niemcy ich zabijali.

Prawie cała moja żydowska rodzina ze strony ojca została zamordowana w czasie wojny przez Niemców.

W sumie jestem na tym świecie cudownym zrządzeniem losu, bo tym hitlerowskim skurwysynom nie udało się do końca to co zamierzali.

Ale przeszłość nigdy nie umiera i nagle pojawia się taki pan Zbyszek, który pluje na moich zamordowanych przodków. I klaszcze mu marszałek Senatu RP, niejaki Grodzki i działacze partii marszałka, którą tak ukochał pan Zbyszek.

Zniszczonemu przez nienawiść panu Zbyszkowi dedykuję ten tekst, choć wygląda na to, że jest tak przepalony toksyną, że nic nie zrozumie. Ale mam nadzieję, że parę innych osób zrozumie.

A ta opowieść „Dwa kawa” pochodzi z mojej książki „Trzy puszki bobu”

DWA KAWA

Zorientowałem się chyba w V klasie podstawówki. Śmieszne, że nie wiedziałem, a wszyscy dookoła wiedzieli. Niedaleko szkoły był sklep i się mówiło, że się chodzi do Mośka. Musiałem coś o tym Mośku w domu mówić, do tego jakieś antysemickie dowcipy przyniesione z podwórka, bo tata wziął mnie na rozmowę i powiedział, że tak techniczne rzecz biorąc, to my też jesteśmy Żydami. Szok, wielki szok, bo przecież w tej mojej przestrzeni szkolno-podwórkowej Żydzi to było wszystko, co najgorsze.

Wielu moich bardzo porządnych znajomych mówi, że oni czegoś takiego nie pamiętają ze swoich podstawówek, ze swojej młodości. Może. A może jest tak, że jak sam wiesz o TYM, to jesteś bardziej wyczulony. Uczulony. Przeczulony.

Kiedy zacząłem dorastać, to zdawałem sobie sprawę, że nasza rodzina żyła i żyje w cieniu Marca '68. W marcu ojciec wyleciał z pracy. W październiku się urodziłem a trzy tygodnie wcześniej siostra taty, Irenka popełniła samobójstwo. Była krucha psychicznie, delikatnej natury. A zobaczyła ocean podłości. Przedawkowała leki. Zabiła się pod koniec września. I trzy tygodnie później ja się urodziłem. Tata mówił, że ocaliłem rodzinę, bowiem po śmierci córki próbowali się otruć dziadkowie. Zastał ich kiedy tracili już przytomność. Upierali się do końca życia, że nie, że oni nie chcieli popełnić samobójstwa, że to fatalny zbieg okoliczności, ale ojciec wiedział, że było inaczej. A sąsiadka rodziców, poczciwa kobieta sugerowała mojej mamie, żeby się rozwiodła, dla mnie, żebym nie miał tego żydowskiego obciążenia.

W 1968 roku to moja katolicka mama chciała emigrować. Mówiła ojcu, że tego antysemickiego szamba nie zniesie, że powinni wyjechać. Ojciec nie chciał, mówił, że nie może dać satysfakcji. Oczywiście symbolicznej satysfakcji. To wszystko bardziej siedziało w jego głowie. Sam nie wiem, co bym zrobił, gdybym był na ich miejscu. Kiedy w 2018 roku pojawił się projekt ustawy o IPN-nie zakładający karanie każdego kto przypisywałby narodowi lub państwu polskiemu odpowiedzialność za zbrodnie hitlerowców, a w praktyce zagrożenie dla badaczy historii polsko-żydowskiej nie podążających za oficjalną nacjonalistyczną narracją, rozmawiałem z ludźmi, którzy przeżyli Marzec '68. Mówili o strachu, nawet o potrójnym strachu, tym jeszcze z wojny, bo są dziećmi ocalałych z holokaustu, tym dopalonym marcem 68 roku i tym, który czuli teraz. Wiem, że ten strach można dziedziczyć, można go przenosić w genach, z pokolenia na pokolenie.

Któregoś 11 listopada, kilka godzin po tym, jak prezydent Duda cytował Romana Dmowskiego mówiąc o obowiązkach Polaka i próbując szantażować tym nie PiS-owski świat, włączyliśmy sobie z Anią „Śmierć prezydenta” Jerzego Kawalerowicza z 1977 roku o nacjonalistycznej, prawicowej, ze wsparciem kościoła nagonce na Gabriela Narutowicza i jego zabójstwie. I to jest film, który opowiada o współczesnej Polsce, o tym, co się tu teraz dzieje. A czy jest we mnie strach? Jest. On jest jednak bardziej ogólny, nie sprowadzałbym tego strachu do żydowskich wątków. Wynika też z dojrzewania. Im jestem starszy, tym wyobraźnia bardziej pracuje nad czarnymi scenariuszami. To się wiąże też z tym, że mam dzieci, że się boję, co się może im przydarzyć, w jakim świecie będą wchodzić w dorosłość. Świat się rozchwiał, szaleńcy i psychopaci zdobywają władzę albo są jej blisko

3.

A z moją rodziną jest niezły kociokwik. Część jej żydowskiej strony to Francuzi. Moja kuzynka Helene miała męża Chińczyka z Singapuru i ich córka Elsa jest całkiem do mnie podobna, tylko ma lekko skośne oczy, bardzo uroczą chińską twarz. A jeden z moich dziadków był Rosjaninem. Ojciec mamy. Nie znałem go. Moja mama też go nie poznała. Nic o nim nie wiedziała. Temat tabu. Mama się urodziła tuż po wojnie w Niemczech, dokąd babcia była wywieziona przez hitlerowców na roboty. Pod koniec lat 80, kiedy Gorbaczow na całego rozmontowywał już imperium, do mojej mamy zadzwoniła pani, która mieszkała w domu, w którym z kolei moja mama mieszkała jako dziecko. Tu, w Warszawie. Dzwoni i mówi, że do mamy przyszedł list z Moskwy. Okazało się, że to list od żony mojego dziadka. Dziadek już nie żył. Ale ta żona po jego śmierci znalazła korespondencję z moją babcią. Skomplikowane? Babcia i ten rosyjski dziadek poznali się na robotach w Niemczech. Romans i urodziła się mama. Potem dziadkowie spędzili ze sobą najprawdopodobniej jeszcze rok. I dziadek wrócił do ZSSR. Poznał tam kobietę, malarkę, pobrali się i w latach 60 urodziła im się córka. Zresztą, identyczna jak moja mama. Kiedy dziadek umarł te kobiety znalazły korespondencje dziadka z moją babcią. Jeszcze przed pieriestrojką, za komunizmu, więc bały się pisać do Polski. List wysłały dopiero, kiedy już Gorbaczow był przy władzy od jakiegoś czasu. Spotkaliśmy się z nimi. Najpierw one przyjechały do Warszawy. Potem pojechaliśmy na ślub Mariny, czyli przyrodniej siostry mojej mamy. To było w cerkwi, przez dwie godziny trzymałem koronę nad jej głową. Myślałem, że mi ręka odpadnie. Zaraz potem urodził się syn Mariny, a chwilę później Marina zmarła. Miała podobną chorobę, co moja mama. Mam kontakt z jej synem, moim rosyjskim kuzynem. Jest perkusistą kapeli funkowej..

Dlaczego?” Wiele razy słyszałem, że zbyt lekko traktuję polski antysemityzm, że rozmasowuję problem, a przecież hamulce puściły, przyszło przyzwolenie z góry, że teraz już można jechać otwarcie antysemickimi tekstami.. Nastąpiło przyzwolenie na pewnego rodzaju język, w którym antysemityzm jest dopuszczalny. Pamiętam, że moja mama z wiekiem stawała się coraz bardziej antykościelna. I to ona bardziej przeżywała polski antysemityzm. Mówiła otwarcie, co o tym myśli. Może dlatego, że była Polką i katoliczką. Mój serdeczny przyjaciel Max Łubieński, z hrabiowskiej zasłużonej polskiej rodziny, jeśli chodzi o polski nacjonalizm i antysemityzm jest hardkorem. Mówi o tym wprost i dosadnie.

A ja, chyba przez to, że mam te żydowskie korzenie, się hamuję. Ale jest też inny aspekt tego problemu: jest taki rodzaj polsko-żydowskiego patriotyzmu, który nie pozwala ci źle mówić o Polsce. Kiedyś endecki pisarz Adolf Nowaczyński powiedział o Julianie Tuwimie, że tak się wgryzł w polszczyznę, że się przegryzł na drugą stronę. Chciał antysemicko przysrać, ale w sumie miał rację. I trochę tak jest z wieloma polskimi Żydami i Polakami o choćby śladowych żydowskich korzeniach, w tym ze mną. Znaczy talentu Tuwima niestety nie posiadam, ale to taka beznadziejna trochę miłość. W roku akademickim 1990/91 byliśmy całą rodziną w Stanach Zjednoczonych. Tam ojciec był na gościnnych występach jako profesor na uniwersytecie Emory. Brał też udział w różnych debatach, na których pojawiały się wątki polskiego antysemityzmu. Na sali oczywiście ludzie o jednym światopoglądzie: że antysemityzm jest jednym z najważniejszych składników polskiej tożsamości. Pamiętam te wygibasy taty, żeby zaprzeczać takiej narracji, choć przecież w głębi serca wiedział, że dużo zarzutów, które słyszał z sali jest prawdziwych i uzasadnionych. Ojciec w takich sytuacjach wchodził w buty ambasadora Polski i tłumaczył konteksty, wyjaśniał, że był nie tylko antysemityzm, że to nie jest takie proste, że nie czarno-białe. Zdawał sobie sprawę, że niektóre rzeczy mówi wbrew sobie.

Ale nie godził się na takie jednostronne opowiadanie o Polsce. Doskonale go rozumiem, bo sam uczestnicząc w wielu rozmowach z obcokrajowcami i słysząc, że Polska to kraj antysemitów, od razu staję do walki, od razu tłumaczę konteksty, mówię że nie można tak prosto, że to nie tak.

4.

A żeby było zabawnie, to w tej Ameryce też mnie uważali za Żyda, tylko inne z tego wyciągali wnioski. Jak wiadomo, Amerykanie wszystko liczą - białych studentów na uniwersytecie Emory było ok 80 procent, z czego większość to Żydzi. A ja dzięki temu, że ojciec wykładał, mogłem chodzić na zajęcia jako wolny słuchacz. Myślałem nawet o tym, żeby tam zostać i studiować jako pełnoprawny student. Ale też umiałem liczyć. Rodzice również. Roczne czesne wynosiło około 30 tysięcy dolarów. Na dzisiejsze to pewnie ponad 50 tysięcy . Ogromne, nieosiągalne dla nas pieniądze. Jedna z moich wykładowczyń, do której chodziłem na zajęcia z historii Ameryki Łacińskiej zaprosiła mnie na rozmowę z panią dziekan. I wykładowczyni i dziekan były Żydówkami. Powiedziały, że mogę dostać stypendium, taką full opcję - czesne, plus pobyt na kilka lat.

Było to stypendium żydowskie. Powiedziałem wprost, że owszem, mam korzenie, ale jestem Polakiem pochodzenia żydowskiego i dziękuję, ale nie czuję się Żydem. Reasumując, nie miałem pomysłu, żeby zostać Żydem. Nie chciałem z tego swojego żydostwa korzystać. Potem już w Polsce okazało się, że dla sporej części obywateli tego kraju nigdy nie będę Polakiem. Zawsze będę Żydem. Kiedyś, kiedy miałem trochę cieńszą skórę i byłem sporo młodszy, to przychodziły takie myśli: a co ja będę udowadniać, że jestem Polakiem. Jebać to, trzeba było skorzystać ze stypendium. A potem mi przechodziło. A potem myślałem o całej mojej wielkiej rodzinie, która poszła z dymem w Holokauście i została nas tylko garstka i budziła się we mnie wściekłość. Żeby nie oszaleć, myślałem o moim pradziadku.

Miałem babcię Hankę, mamę mojego taty. Ta babcia miała ojca. Nazywał się, uwaga, proszę się nie śmiać, Markus Hamburgier. I był pierwszym żydowskim radnym w Sosnowcu, wybranym w pierwszych wyborach samorządowych po I wojnie światowej. Zamordowany w czasie holokaustu. Robił duże interesy tekstylne. Legenda o nim chodziła taka: poszedł do kawiarni, w której była polska kelnerka i mówi: poproszę dwa kawa. Na co kelnerka: mówi się dwie kawy. A on na to: jak się ma pięć doma, można mówić dwa kawa.