Bankowość w świecie Anakina Skywalkera
hejto.plJaki system bankowości istniał w Gwiezdnych Wojnach? Czego możemy się z nich nauczyć? Jakie są podobieństwa i różnice względem ziemskiej bankowości? Poniższy tekst stanowi próbę odpowiedzi na te pytania!
Dla lepszej czytelności i więcej treści polecam sprawdzić moją stronę: https://kulturozofia.pl/bankowosc-w-swiecie-anakina-skywalkera/
Tekst opiera się przede wszystkim na informacjach należących do kanonu Gwiezdnych Wojen, ale momentami jest uzupełniane wiedzą z legend.
Wstęp
W tym wpisie spróbujemy zrozumieć, jak działa współczesna bankowość i w tym celu pokrótce przeanalizujemy system bankowy z Gwiezdnych Wojen. Wskażemy podobieństwa w podejściu do pieniądza towarowego, odmiennym spojrzeniu na system rezerw w bankowości. Jako punkt wyjścia do wyjaśnień posłuży nam jeden z seriali z uniwersum Gwiezdnych Wojen, czyli „Gwiezdne Wojny: Wojny Klonów”. Jednak zanim przejdziemy do analizy kosmicznej bankowości, warto zrozumieć jak działa bankowość w naszej rzeczywistości, czyli czym jest system rezerwy cząstkowej?
Tak naprawdę ciężko jest wskazać ze 100% pewnością dokładną datę pierwszego banku czy parabanku, który stosował rezerwę cząstkową. William V. Harris w „The nature of Roman money” [1] sugeruje, że już w czasach starożytnego Rzymu można było trafić na coś podobnego do systemu rezerwy cząstkowej.
Z kolei hiszpański ekonomista, Jesus Huerta de Soto [2] podaje, że rodzina Scali, jedna z najważniejszych florentyńskich rodzin bankowych w średniowieczu, upadła przez stosowanie systemu rezerwy cząstkowej. Możemy znaleźć też informacje wg których ten system pojawił się już w XVII wieku w Holandii. [3] Możemy jednak przyjąć, że to, co mamy dzisiaj to pochodna upadku systemu z Bretton Woods w 1971 r., kiedy USA całkowicie i definitywnie odeszły od standardu złota. To, czym był standard złota, powiemy sobie później. Najpierw wyjaśnijmy w końcu, co się kryje za tym dość skomplikowanym określeniem „systemu rezerwy cząstkowej”.
Uproszczony model banku
Załóżmy, że utworzyliśmy bank Kulturozofia. Do jednego z oddziałów przychodzi pierwszy klient, Jan Kowalski, i zakłada konto osobiste, na które wpłaca 100 zł. Jeśli chcemy udzielać kredytów to musimy zostawić część tej kwoty w banku jako rezerwa – powiedzmy, że 10% [4] , czyli 10 zł ze 100. Natomiast pozostałe 90 zł możemy zainwestować albo udzielić komuś kredytu na tę kwotę.
Powiedzmy, że na drugi dzień przychodzi do oddziału Adam Nowak i potrzebuje kredytu na 90 zł. Udzielamy go z realnym oprocentowaniem 10%. Nowak wydaje te 90 zł w sklepie z elektroniką „Jowisz”, a następnego dnia do oddziału przychodzi właściciel „Jowisza”, by zdeponować otrzymane 90 zł. Zostawiamy jako rezerwę 10% z 90 zł (czyli 9 zł), a resztę pożyczamy komuś innemu. Dzięki temu:
Wracając do meritum, wspomniane 10% rezerwy jest regulowane przez banki centralne. W Polsce jest nim Narodowy Bank Polski (NBP). [5] i to on mówi bankom komercyjnym, jakiej wysokości muszą być bankowe rezerwy. Rezerwy są po to, by nie doszło do sytuacji, w której bank pożyczył wszystkie swoje pieniądze i ktoś nie jest w stanie wypłacić swych pieniędzy. [6]
Z historii gospodarczej znamy takie zjawisko jak „run na bank” czy „panika bankowa” (ang. Bank run), np. panika roku 1893. [7] Polega to na chęci wypłaty swoich depozytów przez odpowiednio dużą liczbę klientów w odpowiednio krótkim okresie, kiedy zgłaszane zapotrzebowanie na gotówkę przekracza rezerwy banku. [8] Takie zjawisko nie ma prawa wystąpić w systemie stuprocentowej rezerwy.
Geneza systemu
Jak wspomniano we wstępie, za początek współczesnego systemu bankowego możemy uznać upadek systemu z Bretton Woods. Sam system z Bretton Woods oraz poprzedzającego go systemy bardzo często bazowały, mniej lub bardziej, na standardzie towarowym w kontekście pieniądza.
To znaczy, że każdy banknot mógł zostać wymieniony na towar o określonej wartości. Na przykład, kilka gram złota lub srebra. W zależność od miejsca na świecie czy okresu historycznego, mogliśmy trafić na np. „standard herbaty” [9] Najczęściej wygrywały metale szlachetne z racji swej podzielności, trwałości, użyteczności i rzadkości. Warto zauważyć, że nazwy wielu walut Zachodu pochodzą właśnie z czasów wymienialności na kruszec i miały określone znaczenie. Dla przykładu, funt brytyjski kiedyś był wymienialny na jeden funt srebra. [10] [11]
Pieniądz towarowy w Odległej Galaktyce
Gwiezdne Wojny miały swój odpowiednik standardu złota, który nazywał się standardem aurodium. Aurodium to rzadki i cenny metal, również o żółtej barwie jak złoto, choć rzadszy. Do złota nawiązuje również nazwą – aurum to po łacinie złoto. Z oparcia waluty o towar zrezygnowano na długo przed Wojną Klonów i zastąpiono to rezerwami kredytów (galaktyczny kredyt standardowy), tym samym oparto walutę o zaufanie do jego emitenta, czyli Republiki i jej następców, oraz o depozyty – zupełnie jak we współczesności. [12] [13]
Generalnie kredyty były powszechnie akceptowane, poza niektórymi terytoriami, gdzie nie sięgała władza Republiki lub była ona powierzchowna. Niektórzy handlarze odmawiali przyjęcia jej, mówiąc, że chcą czegoś „bardziej realnego”. Mogliśmy być tego świadkami w „Gwiezdne Wojny: Mroczne Widmo”. W niektórych światach wykorzystywano kryształy Nova jako walutę, głównie na rubieżach. [14] Istniała również waluta wupiupi, peggat, trugut wydawana przez Huttów. [15]
Warto tutaj dodać historię kataklizmu systemu Hosnian, gdzie Najwyższy Porządek zniszczył za pomocą bazy Starkiller planety należące do tego systemu, ze stolicą Nowej Republiki na cele. Skutkiem tego była decyzja miasta Canto Bight – znanego widzom z „Gwiezdne Wojny: Skywalker. Odrodzenie”– o zakazie używania kredytów emitowanych przez Nową Republikę i nakaz wymiany ich na walutę opartą o aurodium. [16]
Kredyty były też dostępne w formie fizycznej [17] . Ich popularność wzrosła, gdy społeczeństwo czuło, że kredyty w formie elektronicznej mogą stracić swą wartość, gdy Imperium było blisko przegrania wojny z rebelią. Mnóstwo regionów wydawało swoją własną walutzę. Natomiast handlarze i przemytnicy przyjmowali tylko drogocenne metale i inne towary jako środek płatności. Podobne zachowanie było widoczne w trakcie Wojny Klonów, gdzie wiele planet nie akceptowały kredyty i emitowały własny pieniądz. [18] Warto zauważyć, że Galaktyczna Republika też w pewnym momencie odeszła od standardu złota aurodium i zdecydowała się na utrzymanie rezerw w postaci kredytów. [19]
Również w naszym prawdziwym świecie ludzie uciekają do fizycznych środków płatności w przypadku niepokojów. Można było to zaobserwować na początku epidemii COVID19, gdy w bankomatach czasem brakowało gotówki, gdyż było więcej chętnych na wypłatę, niż normalnie [20] . Choć tak naprawdę w razie realnego załamania systemu bankowego to złotówki mogłyby być bezwartościowe. Inni dążyli do zdobycia złota [21] . Generalnie w przypadku niepokojów na świecie możemy zauważyć, że wzrasta cena złota, czyli rośnie na nie popyt. [22] [23]
NBP a InterGalaktyczny Klan Bankowy
W serialu animowanym „Gwiezdne Wojny: Wojny Klonów” [24] w sezonie 6. możemy znaleźć parę odcinków poświęconych przygodom senator Padmé Amidali. Pani senator została wysłana przez kanclerza Palpatine’a do InterGalaktycznego Klanu Bankowego [25] , jednego z najbogatszych i najbardziej wpływowych banków galaktycznych. Tam spotyka przyjaciela z dawnych lat, Rusha Clovisa, który informuje ją o swoich podejrzeniach dot. korupcji w Klanie Bankowym. Clovis oskarża Klan m.in. o wyprowadzanie pieniędzy z banku na zewnętrzne konta, przez co bank pożycza pieniądze, których nie ma [26] , co jest postrzegane jako ogromna kontrowersja.
Na podstawie reakcji wyżej wymienionych postaci możemy stwierdzić, że w Republice panują 100% stopy rezerwy obowiązkowej (czyli udzielone kredyty muszą mieć całkowite pokrycie w rezerwie banku). Gdyby było inaczej to wydaje się, że reakcja nie byłaby aż tak silna. Rzecz jasna to nie oznacza, że gdybyśmy w naszym świecie odkryli pustkę w „skarbcu” banku, który udziela kredyty to wzruszylibyśmy ramionami i poszli dalej. Ziemskie banki generalnie udzielając kredyty muszą posiadać niewielką część jego ich wartości w swoich rezerwach, tj. kredyty muszą mieć pewne oparcie w depozytach. Ponadto należy zaznaczyć, że naszej rzeczywistości nie ma mowy o wyprowadzaniu pieniędzy z banku na zewnętrzne konta przez właścicieli czy zarząd [27] .
Co gdyby doszło do takiego odkrycia na Ziemi?
Nie można udzielić jednej konkretnej odpowiedzi, ponieważ to zależy od okoliczności. Jednakże jesteśmy w stanie sformułować parę możliwości (niektóre mogą wystąpić razem):
Dalsza część historii poświęcona jest uzależnieniu Klanu Bankowego od separatystów, by następnie podporządkować Klan Republice i, co najważniejsze, Imperatorowi Wielkiemu Kanclerzowi Palpatine’owi. W dalszej historii, już poza „kamerami”, Palpatine wykorzystuje zasoby banków do wsparcia budowy autorytarnego Imperium Galaktycznego.
Przez prawie całą Wojnę Klonów InterGalaktyczny Klan Bankowy współpracuje z obiema stronami konfliktu. W wyniku śledztwa prowadzonego przez Amidalę oraz Clovisa dochodzi do upadku procederu złodziejskiego wewnątrz Klanu Bankowego i Clovis przejmuje władzę nad Klanem, przy wsparciu Hrabiego Dooku z Konfederacji Niezależnych Systemów. Dooku postanawia „zrealizować zysk” ze swojej inwestycji w Clovisa i wymusza na nim podniesienie oprocentowania pożyczek dla Republiki, wroga Konfederacji. Inaczej Konfederacja zaprzestania spłacania swych zobowiązań i Klan upadnie. Clovis podnosi oprocentowanie, następnie Dooku dokonuje inwazji na siedzibę Klanu i więzi senator Amidalę. W odpowiedzi Republika wysyła wojska do siedziby Klanu pod pretekstem zdrady Clovisa, czego skutkiem jest przekazanie kontroli nad bankiem kanclerzowi Palpatine’owi. [29]
Oczywiście fani Gwiezdnych Wojen mogą się domyślić, że zostało to ukartowane przez Palpatine’a, który chciał przejąć władzę nad bankowością, czego dowodem jest rozmowa kanclerza z Nixem Cardem, senatorem z ramienia Klanu [30] . Skutkiem tego spisku było wzmocnienie władzy kanclerza oraz wykorzystanie zasobów Klanu przy finansowaniu budowy autorytarnego reżimu Imperium Galaktycznego. [31] Przy okazji, de facto Republika mogła zmniejszyć swoje zadłużenie i wydatki na odsetki poprzez anulowanie zadłużenia, dzięki zwiększeniu kurateli w tej części gospodarki. Przynajmniej część majątku Klanu została później znacjonalizowana [32] , choć tak naprawdę upaństwowienia dokonano w momencie przejęcia bezpośredniej kontroli nad bankami przez Republikę. Republika już wtedy dołożyła kolejną cegiełkę do samozniewolenia i budowy nieefektywnego, autorytarnego państwa.
Nasza rzeczywistość a niezależność banków
Jak wiemy z historii ludzkości, upaństwowienie banków daje rządzącym szerokie możliwości do taniego kredytowania państwowych przedsiębiorstw, wybranej części elektoratu lub przedsiębiorstw krewnych polityków oraz znajomych królika. [33] [34] Mogą też je wykorzystywać do finansowania quasi-apolitycznych inicjatyw [35] czy rozdawania stołków „miernym, biernym, ale wiernym” i ew. później do finansowania partii poprzez przekazanie części ich pensji [36] .
Słowenia i Czechy są świetnymi przykładami państw, które nie sprywatyzowały sektora bankowego, dzięki czemu politycy mieli ogromny wpływ na rodzime banki i z tego korzystali. Wynikiem tego był kryzys bankowy – Słowenia została zmuszona do m.in. prywatyzacji i podniesienia podatków [37] [38] [39] , a Czechy do sprzedaży banków i teraz 98,5% ich sektora bankowego należy do zagranicznych inwestorów. [40] [41]
Podsumowanie
Wyżej przedstawiony fragment uniwersum Gwiezdnych Wojen mówi o tym, co wiemy z własnej historii. Stabilna waluta z odpowiednim zabezpieczeniem jest bardzo ważna dla całej gospodarki, ponieważ brak wiarygodnego pieniądza oznacza erozję więzi gospodarczych i wzrost kosztów wymiany. [42] W innym wypadku ludzie i tak znajdą lub stworzą swój własny, wiarygodny pieniądz. Im większa polityczna władza nad bankami, tym większe zagrożenie dla (liberalnej) demokracji i efektywności gospodarki. Jednocześnie finanse publiczne powinny być prowadzone tak, by w sytuacjach kryzysowych politycy nie byli podatni na manipulacje i nie podejmowali nagłych, nie do końca przemyślanych decyzji z powodu przyparcia do muru, jak senatorowie Republiki Galaktycznej podczas głosowania ustawy o reformie finansów. Inaczej ryzykujemy narodziny własnego Imperatora.
#ekonomia #gospodarka #nauka #bekazpisu #filmy
[1] The Nature of Roman Money, W. V. Harris, 2008.
[2] Money, Bank Credit, and Economic Cycles, J. H. de Soto, 2009.
[3] https://web.archive.org/web/20110928041645/https://www.wachovia.com/file/checks_and_check_fraud.pdf
[4] Ten wymóg posiadania 10% pożyczanej kwoty to „stopa rezerwy obowiązkowej”. Obecną stopę dla NBP możemy sprawdzić tutaj: https://www.nbp.pl/home.aspx?f=/dzienne/stopy.htm
[5] Tutaj warto podkreślić jedną rzecz: w XXI wieku banki centralne są w rzeczywistości zawsze państwowe. Czasem można znaleźć „rewelacje” wg których bank centralny USA, tzw. Fed, jest prywatny, ale to jest manipulacja. Fed jest ściśle kontrolowany przez polityków, wypracowany dochód przekazuje do budżetu państwa, udziałowcy nie mają na to żadnego wpływu, udziałowcy nie mogą zmienić zarządu ani handlować swoimi akcjami. To nie są cechy prywatnego przedsiębiorstwa. Więcej: https://mises.pl/blog/2008/10/21/mateusz-machaj-czy-fed-jest-prywatny/
[6] Oczywiście zdarzało się we współczesnej Polsce, że w bankomacie czy oddziale nie było pieniędzy przez jakiś czas: https://www.bankier.pl/wiadomosc/Koronawirus-w-Polsce-Nieczynne-bankomaty-Banki-Brak-gotowki-jest-chwilowy-7839584.html
[7] Aby dowiedzieć się więcej sprawdź np.: https://pl.wikipedia.org/wiki/Panika_roku_1893
[8] https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/run-na-banki;3970037.html
[9] Fountain of Fortune: Money and Monetary Policy in China, 1000-1700, Richard Von Glahn.
[10] https://www.weforum.org/agenda/2016/06/a-short-history-of-the-british-pound/
[11] Złoto, banki, ludzie – krótka historia pieniądza, M. N. Rothbard, 2006 r., Fijorr Publishing.
[12] https://starwars.fandom.com/wiki/Aurodium_standard
[13] https://starwars.fandom.com/wiki/Aurodium
[14] https://starwars.fandom.com/wiki/Nova_crystal/Legends
[15] https://starwars.fandom.com/wiki/Wupiupi
[16] https://starwars.fandom.com/wiki/Credit
[17] https://starwars.fandom.com/wiki/Credit_ingot
[18] https://starwars.fandom.com/wiki/Galactic_Credit_Standard
[19] https://starwars.fandom.com/wiki/Aurodium_standard
[20] https://www.bankier.pl/wiadomosc/Koronawirus-w-Polsce-Nieczynne-bankomaty-Banki-Brak-gotowki-jest-chwilowy-7839584.html
[21] https://www.cnbc.com/2020/04/20/coronavirus-why-gold-is-seen-as-a-safe-haven-investment-in-a-crisis.html
[22] https://www.businessinsider.com/gold-price-action-during-periods-of-geopolitical-risk-surprising-2017-8
[23] https://goldsurvivalguide.co.nz/how-does-war-affect-the-gold-and-silver-price/
[24] https://www.filmweb.pl/serial/Gwiezdne+Wojny%3A+Wojny+Klon%C3%B3w-2008-281791
[25] https://starwars.fandom.com/pl/wiki/Galaktyczny_Klan_Bankowy
[26] https://starwars.fandom.com/wiki/An_Old_Friend#Plot_summary & https://starwars.fandom.com/wiki/The_Rise_of_Clovis#Plot_summary & https://starwars.fandom.com/wiki/Crisis_at_the_Heart#Plot_summary
[27] Rzecz jasna może dojść do takich przypadków, ale one nie są integralną częścią systemu bankowego, tylko zwykłym złodziejstwem. Tak, jak kradzieże w sklepach nie są integralną częścią handlu detalicznego albo supermarketów.
[28] https://starwars.fandom.com/wiki/Republic_financial_reform_bill/Legends
[29] https://starwars.fandom.com/wiki/Crisis_at_the_Heart
[30] https://starwars.fandom.com/wiki/Nix_Card
[31] https://starwars.fandom.com/wiki/Invasion_of_Scipio#Aftermath
[32] https://starwars.fandom.com/wiki/Muunilinst_Banking_Clan
[33] Na przykład: https://www.wrp.pl/tanie-kredyty-finansowanie-zakupu-nawozow-i-konto-dla-rolnikow-nowa-oferta-banku-pko-bp/
[34] Na przykład: https://wgospodarce.pl/informacje/123931-pko-bank-polski-wspiera-grupe-enea
[35] Na przykład: https://www.sieciprawdy.pl/czlowiek-wolnosci-2022-pproject-26.html
[36] Na przykład: https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/kraj/artykuly/8610749,menedzer-spolki-skarbu-panstwa-wplaty-na-konto-pis.html
[37] Zob.: http://www.bankier.pl/wiadomosc/Slowenia-choc-mala-stwarza-duze-mozliwosci-dla-polskiego-eksportu-i-inwestycji-3589973.html
[38] Zob.: http://biznes.onet.pl/wiadomosci/ue/oecd-slowenia-w-obliczu-powaznego-kryzysu-bankowego/36q01
[39] Zob.: https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2013-05-15/slowenia-broni-sie-przed-bankructwem
[40] http://wyborcza.pl/10,82983,21093869,polityczna-kontrola-bankow-niejeden-kraj-sie-na-tym-przejechal.html
[41] https://oko.press/banki-polsce-sa-polskie-morawiecki-racje-tego/
[42] Trudniej dokonać wymiany, kiedy jedna strona posługuje się jedną walutą, a druga strona drugą walutą, niż gdy obie strony używają tej samej.
Dla lepszej czytelności i więcej treści polecam sprawdzić moją stronę: https://kulturozofia.pl/bankowosc-w-swiecie-anakina-skywalkera/
Tekst opiera się przede wszystkim na informacjach należących do kanonu Gwiezdnych Wojen, ale momentami jest uzupełniane wiedzą z legend.
Wstęp
W tym wpisie spróbujemy zrozumieć, jak działa współczesna bankowość i w tym celu pokrótce przeanalizujemy system bankowy z Gwiezdnych Wojen. Wskażemy podobieństwa w podejściu do pieniądza towarowego, odmiennym spojrzeniu na system rezerw w bankowości. Jako punkt wyjścia do wyjaśnień posłuży nam jeden z seriali z uniwersum Gwiezdnych Wojen, czyli „Gwiezdne Wojny: Wojny Klonów”. Jednak zanim przejdziemy do analizy kosmicznej bankowości, warto zrozumieć jak działa bankowość w naszej rzeczywistości, czyli czym jest system rezerwy cząstkowej?
Tak naprawdę ciężko jest wskazać ze 100% pewnością dokładną datę pierwszego banku czy parabanku, który stosował rezerwę cząstkową. William V. Harris w „The nature of Roman money” [1] sugeruje, że już w czasach starożytnego Rzymu można było trafić na coś podobnego do systemu rezerwy cząstkowej.
Z kolei hiszpański ekonomista, Jesus Huerta de Soto [2] podaje, że rodzina Scali, jedna z najważniejszych florentyńskich rodzin bankowych w średniowieczu, upadła przez stosowanie systemu rezerwy cząstkowej. Możemy znaleźć też informacje wg których ten system pojawił się już w XVII wieku w Holandii. [3] Możemy jednak przyjąć, że to, co mamy dzisiaj to pochodna upadku systemu z Bretton Woods w 1971 r., kiedy USA całkowicie i definitywnie odeszły od standardu złota. To, czym był standard złota, powiemy sobie później. Najpierw wyjaśnijmy w końcu, co się kryje za tym dość skomplikowanym określeniem „systemu rezerwy cząstkowej”.
Uproszczony model banku
Załóżmy, że utworzyliśmy bank Kulturozofia. Do jednego z oddziałów przychodzi pierwszy klient, Jan Kowalski, i zakłada konto osobiste, na które wpłaca 100 zł. Jeśli chcemy udzielać kredytów to musimy zostawić część tej kwoty w banku jako rezerwa – powiedzmy, że 10% [4] , czyli 10 zł ze 100. Natomiast pozostałe 90 zł możemy zainwestować albo udzielić komuś kredytu na tę kwotę.
Powiedzmy, że na drugi dzień przychodzi do oddziału Adam Nowak i potrzebuje kredytu na 90 zł. Udzielamy go z realnym oprocentowaniem 10%. Nowak wydaje te 90 zł w sklepie z elektroniką „Jowisz”, a następnego dnia do oddziału przychodzi właściciel „Jowisza”, by zdeponować otrzymane 90 zł. Zostawiamy jako rezerwę 10% z 90 zł (czyli 9 zł), a resztę pożyczamy komuś innemu. Dzięki temu:
-
mamy rezerwy w wysokości 19 zł,
-
powinniśmy otrzymać zwrot 171 zł + odsetki 17,1 zł (należności),
-
mamy 190 zł jako depozyt (zobowiązania).
Wracając do meritum, wspomniane 10% rezerwy jest regulowane przez banki centralne. W Polsce jest nim Narodowy Bank Polski (NBP). [5] i to on mówi bankom komercyjnym, jakiej wysokości muszą być bankowe rezerwy. Rezerwy są po to, by nie doszło do sytuacji, w której bank pożyczył wszystkie swoje pieniądze i ktoś nie jest w stanie wypłacić swych pieniędzy. [6]
Z historii gospodarczej znamy takie zjawisko jak „run na bank” czy „panika bankowa” (ang. Bank run), np. panika roku 1893. [7] Polega to na chęci wypłaty swoich depozytów przez odpowiednio dużą liczbę klientów w odpowiednio krótkim okresie, kiedy zgłaszane zapotrzebowanie na gotówkę przekracza rezerwy banku. [8] Takie zjawisko nie ma prawa wystąpić w systemie stuprocentowej rezerwy.
Geneza systemu
Jak wspomniano we wstępie, za początek współczesnego systemu bankowego możemy uznać upadek systemu z Bretton Woods. Sam system z Bretton Woods oraz poprzedzającego go systemy bardzo często bazowały, mniej lub bardziej, na standardzie towarowym w kontekście pieniądza.
To znaczy, że każdy banknot mógł zostać wymieniony na towar o określonej wartości. Na przykład, kilka gram złota lub srebra. W zależność od miejsca na świecie czy okresu historycznego, mogliśmy trafić na np. „standard herbaty” [9] Najczęściej wygrywały metale szlachetne z racji swej podzielności, trwałości, użyteczności i rzadkości. Warto zauważyć, że nazwy wielu walut Zachodu pochodzą właśnie z czasów wymienialności na kruszec i miały określone znaczenie. Dla przykładu, funt brytyjski kiedyś był wymienialny na jeden funt srebra. [10] [11]
Pieniądz towarowy w Odległej Galaktyce
Gwiezdne Wojny miały swój odpowiednik standardu złota, który nazywał się standardem aurodium. Aurodium to rzadki i cenny metal, również o żółtej barwie jak złoto, choć rzadszy. Do złota nawiązuje również nazwą – aurum to po łacinie złoto. Z oparcia waluty o towar zrezygnowano na długo przed Wojną Klonów i zastąpiono to rezerwami kredytów (galaktyczny kredyt standardowy), tym samym oparto walutę o zaufanie do jego emitenta, czyli Republiki i jej następców, oraz o depozyty – zupełnie jak we współczesności. [12] [13]
Generalnie kredyty były powszechnie akceptowane, poza niektórymi terytoriami, gdzie nie sięgała władza Republiki lub była ona powierzchowna. Niektórzy handlarze odmawiali przyjęcia jej, mówiąc, że chcą czegoś „bardziej realnego”. Mogliśmy być tego świadkami w „Gwiezdne Wojny: Mroczne Widmo”. W niektórych światach wykorzystywano kryształy Nova jako walutę, głównie na rubieżach. [14] Istniała również waluta wupiupi, peggat, trugut wydawana przez Huttów. [15]
Warto tutaj dodać historię kataklizmu systemu Hosnian, gdzie Najwyższy Porządek zniszczył za pomocą bazy Starkiller planety należące do tego systemu, ze stolicą Nowej Republiki na cele. Skutkiem tego była decyzja miasta Canto Bight – znanego widzom z „Gwiezdne Wojny: Skywalker. Odrodzenie”– o zakazie używania kredytów emitowanych przez Nową Republikę i nakaz wymiany ich na walutę opartą o aurodium. [16]
Kredyty były też dostępne w formie fizycznej [17] . Ich popularność wzrosła, gdy społeczeństwo czuło, że kredyty w formie elektronicznej mogą stracić swą wartość, gdy Imperium było blisko przegrania wojny z rebelią. Mnóstwo regionów wydawało swoją własną walutzę. Natomiast handlarze i przemytnicy przyjmowali tylko drogocenne metale i inne towary jako środek płatności. Podobne zachowanie było widoczne w trakcie Wojny Klonów, gdzie wiele planet nie akceptowały kredyty i emitowały własny pieniądz. [18] Warto zauważyć, że Galaktyczna Republika też w pewnym momencie odeszła od standardu złota aurodium i zdecydowała się na utrzymanie rezerw w postaci kredytów. [19]
Również w naszym prawdziwym świecie ludzie uciekają do fizycznych środków płatności w przypadku niepokojów. Można było to zaobserwować na początku epidemii COVID19, gdy w bankomatach czasem brakowało gotówki, gdyż było więcej chętnych na wypłatę, niż normalnie [20] . Choć tak naprawdę w razie realnego załamania systemu bankowego to złotówki mogłyby być bezwartościowe. Inni dążyli do zdobycia złota [21] . Generalnie w przypadku niepokojów na świecie możemy zauważyć, że wzrasta cena złota, czyli rośnie na nie popyt. [22] [23]
NBP a InterGalaktyczny Klan Bankowy
W serialu animowanym „Gwiezdne Wojny: Wojny Klonów” [24] w sezonie 6. możemy znaleźć parę odcinków poświęconych przygodom senator Padmé Amidali. Pani senator została wysłana przez kanclerza Palpatine’a do InterGalaktycznego Klanu Bankowego [25] , jednego z najbogatszych i najbardziej wpływowych banków galaktycznych. Tam spotyka przyjaciela z dawnych lat, Rusha Clovisa, który informuje ją o swoich podejrzeniach dot. korupcji w Klanie Bankowym. Clovis oskarża Klan m.in. o wyprowadzanie pieniędzy z banku na zewnętrzne konta, przez co bank pożycza pieniądze, których nie ma [26] , co jest postrzegane jako ogromna kontrowersja.
Na podstawie reakcji wyżej wymienionych postaci możemy stwierdzić, że w Republice panują 100% stopy rezerwy obowiązkowej (czyli udzielone kredyty muszą mieć całkowite pokrycie w rezerwie banku). Gdyby było inaczej to wydaje się, że reakcja nie byłaby aż tak silna. Rzecz jasna to nie oznacza, że gdybyśmy w naszym świecie odkryli pustkę w „skarbcu” banku, który udziela kredyty to wzruszylibyśmy ramionami i poszli dalej. Ziemskie banki generalnie udzielając kredyty muszą posiadać niewielką część jego ich wartości w swoich rezerwach, tj. kredyty muszą mieć pewne oparcie w depozytach. Ponadto należy zaznaczyć, że naszej rzeczywistości nie ma mowy o wyprowadzaniu pieniędzy z banku na zewnętrzne konta przez właścicieli czy zarząd [27] .
Co gdyby doszło do takiego odkrycia na Ziemi?
Nie można udzielić jednej konkretnej odpowiedzi, ponieważ to zależy od okoliczności. Jednakże jesteśmy w stanie sformułować parę możliwości (niektóre mogą wystąpić razem):
-
prokuratura postawiłaby zarzuty zarządowi z powodu defraudacji i ew. działania na szkodzę spółki/akcjonariuszy,
-
tzw. bailout, czyli dofinansowanie przez państwo, banku, by nie upadł,
-
wymuszenie restrukturyzacji i np. odsprzedanie części portfela kredytowego,
-
nacjonalizacja, czyli przejęcie odpowiedzialności przez państwo.
-
razem z nią wprowadzono system rezerwy cząstkowej,
-
istniały duże wymagania co do możliwości udzielenia kredytu,
-
potrzeby finansowe Republiki były ogromne,
-
InterGalaktyczny Klan Bankowy miał zapewniony przez Republikę monopol,
-
galaktyczna gospodarka była w tragicznym stanie i naturalna stopa procentowa była bardzo wysoka, a oficjalne stopy były zaniżane prawnie.
Dalsza część historii poświęcona jest uzależnieniu Klanu Bankowego od separatystów, by następnie podporządkować Klan Republice i, co najważniejsze, Imperatorowi Wielkiemu Kanclerzowi Palpatine’owi. W dalszej historii, już poza „kamerami”, Palpatine wykorzystuje zasoby banków do wsparcia budowy autorytarnego Imperium Galaktycznego.
Przez prawie całą Wojnę Klonów InterGalaktyczny Klan Bankowy współpracuje z obiema stronami konfliktu. W wyniku śledztwa prowadzonego przez Amidalę oraz Clovisa dochodzi do upadku procederu złodziejskiego wewnątrz Klanu Bankowego i Clovis przejmuje władzę nad Klanem, przy wsparciu Hrabiego Dooku z Konfederacji Niezależnych Systemów. Dooku postanawia „zrealizować zysk” ze swojej inwestycji w Clovisa i wymusza na nim podniesienie oprocentowania pożyczek dla Republiki, wroga Konfederacji. Inaczej Konfederacja zaprzestania spłacania swych zobowiązań i Klan upadnie. Clovis podnosi oprocentowanie, następnie Dooku dokonuje inwazji na siedzibę Klanu i więzi senator Amidalę. W odpowiedzi Republika wysyła wojska do siedziby Klanu pod pretekstem zdrady Clovisa, czego skutkiem jest przekazanie kontroli nad bankiem kanclerzowi Palpatine’owi. [29]
Oczywiście fani Gwiezdnych Wojen mogą się domyślić, że zostało to ukartowane przez Palpatine’a, który chciał przejąć władzę nad bankowością, czego dowodem jest rozmowa kanclerza z Nixem Cardem, senatorem z ramienia Klanu [30] . Skutkiem tego spisku było wzmocnienie władzy kanclerza oraz wykorzystanie zasobów Klanu przy finansowaniu budowy autorytarnego reżimu Imperium Galaktycznego. [31] Przy okazji, de facto Republika mogła zmniejszyć swoje zadłużenie i wydatki na odsetki poprzez anulowanie zadłużenia, dzięki zwiększeniu kurateli w tej części gospodarki. Przynajmniej część majątku Klanu została później znacjonalizowana [32] , choć tak naprawdę upaństwowienia dokonano w momencie przejęcia bezpośredniej kontroli nad bankami przez Republikę. Republika już wtedy dołożyła kolejną cegiełkę do samozniewolenia i budowy nieefektywnego, autorytarnego państwa.
Nasza rzeczywistość a niezależność banków
Jak wiemy z historii ludzkości, upaństwowienie banków daje rządzącym szerokie możliwości do taniego kredytowania państwowych przedsiębiorstw, wybranej części elektoratu lub przedsiębiorstw krewnych polityków oraz znajomych królika. [33] [34] Mogą też je wykorzystywać do finansowania quasi-apolitycznych inicjatyw [35] czy rozdawania stołków „miernym, biernym, ale wiernym” i ew. później do finansowania partii poprzez przekazanie części ich pensji [36] .
Słowenia i Czechy są świetnymi przykładami państw, które nie sprywatyzowały sektora bankowego, dzięki czemu politycy mieli ogromny wpływ na rodzime banki i z tego korzystali. Wynikiem tego był kryzys bankowy – Słowenia została zmuszona do m.in. prywatyzacji i podniesienia podatków [37] [38] [39] , a Czechy do sprzedaży banków i teraz 98,5% ich sektora bankowego należy do zagranicznych inwestorów. [40] [41]
Podsumowanie
Wyżej przedstawiony fragment uniwersum Gwiezdnych Wojen mówi o tym, co wiemy z własnej historii. Stabilna waluta z odpowiednim zabezpieczeniem jest bardzo ważna dla całej gospodarki, ponieważ brak wiarygodnego pieniądza oznacza erozję więzi gospodarczych i wzrost kosztów wymiany. [42] W innym wypadku ludzie i tak znajdą lub stworzą swój własny, wiarygodny pieniądz. Im większa polityczna władza nad bankami, tym większe zagrożenie dla (liberalnej) demokracji i efektywności gospodarki. Jednocześnie finanse publiczne powinny być prowadzone tak, by w sytuacjach kryzysowych politycy nie byli podatni na manipulacje i nie podejmowali nagłych, nie do końca przemyślanych decyzji z powodu przyparcia do muru, jak senatorowie Republiki Galaktycznej podczas głosowania ustawy o reformie finansów. Inaczej ryzykujemy narodziny własnego Imperatora.
#ekonomia #gospodarka #nauka #bekazpisu #filmy
[1] The Nature of Roman Money, W. V. Harris, 2008.
[2] Money, Bank Credit, and Economic Cycles, J. H. de Soto, 2009.
[3] https://web.archive.org/web/20110928041645/https://www.wachovia.com/file/checks_and_check_fraud.pdf
[4] Ten wymóg posiadania 10% pożyczanej kwoty to „stopa rezerwy obowiązkowej”. Obecną stopę dla NBP możemy sprawdzić tutaj: https://www.nbp.pl/home.aspx?f=/dzienne/stopy.htm
[5] Tutaj warto podkreślić jedną rzecz: w XXI wieku banki centralne są w rzeczywistości zawsze państwowe. Czasem można znaleźć „rewelacje” wg których bank centralny USA, tzw. Fed, jest prywatny, ale to jest manipulacja. Fed jest ściśle kontrolowany przez polityków, wypracowany dochód przekazuje do budżetu państwa, udziałowcy nie mają na to żadnego wpływu, udziałowcy nie mogą zmienić zarządu ani handlować swoimi akcjami. To nie są cechy prywatnego przedsiębiorstwa. Więcej: https://mises.pl/blog/2008/10/21/mateusz-machaj-czy-fed-jest-prywatny/
[6] Oczywiście zdarzało się we współczesnej Polsce, że w bankomacie czy oddziale nie było pieniędzy przez jakiś czas: https://www.bankier.pl/wiadomosc/Koronawirus-w-Polsce-Nieczynne-bankomaty-Banki-Brak-gotowki-jest-chwilowy-7839584.html
[7] Aby dowiedzieć się więcej sprawdź np.: https://pl.wikipedia.org/wiki/Panika_roku_1893
[8] https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/run-na-banki;3970037.html
[9] Fountain of Fortune: Money and Monetary Policy in China, 1000-1700, Richard Von Glahn.
[10] https://www.weforum.org/agenda/2016/06/a-short-history-of-the-british-pound/
[11] Złoto, banki, ludzie – krótka historia pieniądza, M. N. Rothbard, 2006 r., Fijorr Publishing.
[12] https://starwars.fandom.com/wiki/Aurodium_standard
[13] https://starwars.fandom.com/wiki/Aurodium
[14] https://starwars.fandom.com/wiki/Nova_crystal/Legends
[15] https://starwars.fandom.com/wiki/Wupiupi
[16] https://starwars.fandom.com/wiki/Credit
[17] https://starwars.fandom.com/wiki/Credit_ingot
[18] https://starwars.fandom.com/wiki/Galactic_Credit_Standard
[19] https://starwars.fandom.com/wiki/Aurodium_standard
[20] https://www.bankier.pl/wiadomosc/Koronawirus-w-Polsce-Nieczynne-bankomaty-Banki-Brak-gotowki-jest-chwilowy-7839584.html
[21] https://www.cnbc.com/2020/04/20/coronavirus-why-gold-is-seen-as-a-safe-haven-investment-in-a-crisis.html
[22] https://www.businessinsider.com/gold-price-action-during-periods-of-geopolitical-risk-surprising-2017-8
[23] https://goldsurvivalguide.co.nz/how-does-war-affect-the-gold-and-silver-price/
[24] https://www.filmweb.pl/serial/Gwiezdne+Wojny%3A+Wojny+Klon%C3%B3w-2008-281791
[25] https://starwars.fandom.com/pl/wiki/Galaktyczny_Klan_Bankowy
[26] https://starwars.fandom.com/wiki/An_Old_Friend#Plot_summary & https://starwars.fandom.com/wiki/The_Rise_of_Clovis#Plot_summary & https://starwars.fandom.com/wiki/Crisis_at_the_Heart#Plot_summary
[27] Rzecz jasna może dojść do takich przypadków, ale one nie są integralną częścią systemu bankowego, tylko zwykłym złodziejstwem. Tak, jak kradzieże w sklepach nie są integralną częścią handlu detalicznego albo supermarketów.
[28] https://starwars.fandom.com/wiki/Republic_financial_reform_bill/Legends
[29] https://starwars.fandom.com/wiki/Crisis_at_the_Heart
[30] https://starwars.fandom.com/wiki/Nix_Card
[31] https://starwars.fandom.com/wiki/Invasion_of_Scipio#Aftermath
[32] https://starwars.fandom.com/wiki/Muunilinst_Banking_Clan
[33] Na przykład: https://www.wrp.pl/tanie-kredyty-finansowanie-zakupu-nawozow-i-konto-dla-rolnikow-nowa-oferta-banku-pko-bp/
[34] Na przykład: https://wgospodarce.pl/informacje/123931-pko-bank-polski-wspiera-grupe-enea
[35] Na przykład: https://www.sieciprawdy.pl/czlowiek-wolnosci-2022-pproject-26.html
[36] Na przykład: https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/kraj/artykuly/8610749,menedzer-spolki-skarbu-panstwa-wplaty-na-konto-pis.html
[37] Zob.: http://www.bankier.pl/wiadomosc/Slowenia-choc-mala-stwarza-duze-mozliwosci-dla-polskiego-eksportu-i-inwestycji-3589973.html
[38] Zob.: http://biznes.onet.pl/wiadomosci/ue/oecd-slowenia-w-obliczu-powaznego-kryzysu-bankowego/36q01
[39] Zob.: https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2013-05-15/slowenia-broni-sie-przed-bankructwem
[40] http://wyborcza.pl/10,82983,21093869,polityczna-kontrola-bankow-niejeden-kraj-sie-na-tym-przejechal.html
[41] https://oko.press/banki-polsce-sa-polskie-morawiecki-racje-tego/
[42] Trudniej dokonać wymiany, kiedy jedna strona posługuje się jedną walutą, a druga strona drugą walutą, niż gdy obie strony używają tej samej.
